Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Йохан Хeйзинга Осень средневековья.pdf
Скачиваний:
54
Добавлен:
23.05.2015
Размер:
5.06 Mб
Скачать

ГЛАВА ВОСЕМНАДЦАТАЯ

[1]Barante A. de. Histoire des ducs de Bourgogne de la maison de Vallois. 12 vol. P., 1824-1826.

[2]Rel. de S. Denis. II. P. 78.

[3]Ibid. P. 413.

[4]Ibid. I. P. 338.

[5]Ibid. P. 600; Juvenal des Ursins. P. 379.

[6]La Came de Ste. Palaye. I. P. 388; ср. также: Journal d'un bourgeois. P. 67.

[7]Journal d'un bourgeois. P. 179 (Карл VI); P. 309 (Изабелла Баварская); Chastellain. IV. P. 42 (Карл VII); I. P. 332 (Генрих V); Lefevre de S. Remy. II. P. 65; M. d'Escouchy. II. P. 424, 432; Chron. scand. I. P. 21; Jean Chartier. P. 319 (Карл VII); Quatrebarbes. ?uvres du roi Rene. I. P. 129; Gaguini compendium super Francorum gestis / Ed. Paris, 1500. Fol. 164 (похороны Карла VIII).

[8]Martial d'Auvergne. Vigilles de Charles VII; Les poesies de Martial de Paris, dit d'Auvergne. P., 1724. 2 vol. II. P. 170. Столь же известны еще и по сей день хранящиеся в Вестминстерском аббатстве восковые изображения, некогда использовавшиеся во время торжественных погребений королей Англии; изображение Карла II — древнейшее из них. С этим схож обычай знатных флорентийцев еще при жизни вывешивать в церкви Сантиссима Аннунциата свои изображения, выполненные из воска в натуральную величину, о чем так превосходно рассказывает: Warburg A. Gesammelte Schriften. I. S. 99, 346, 350.

[9]Fredericq P. Codex documentorum sacratissimarum indulgentiarum Neerlandicarum (RGP. Малая cep. XXI). s'Gravenhage, 1922. P. 252.

[10]Такой проникнутый духом Ренессанса Папа, как Пий Н, к званию художника относится подобным же образом: он заказывает своему любимому скульптору Паоло Романо два портретных изображения Сиджисмондо Малатесты только для того, чтобы торжественно предать их сожжению! В своих Commentarii (VII. Р. 185) Папа восхваляет их разительное сходство с оригиналом. Ср.: Muntz E Les arts a la cour des papes etc. 1878. P. 248.

[11]Замечательным обогащением нашего материала явился бы Охотничий праздник Бургундского двора, оригинал которого в замке Пардо в окрестностях Мадрида погиб при пожаре; в Версале имеется копия этой картины, как указывает: Post Paul. Ein verschollenes Jagdbild Jan van Eycks // Jahrbuch der Preu?ischen Kunstsammlungen. 1931. S. 120 ff.

[12]См., например: Froissart (ed. Luce). VIII. P. 43.

[13]Froissart (ed. Kervyn). XI. P. 367. В одном месте здесь стоит proviseurs [поставщики] вместо peintres [художники], однако по смыслу более вероятно последнее.

[14]Kurth Betty. Die Blutezeit der Bildwirkerkunst zu Tournay und der Burgundische Hof // Jahrbuch der Kunstsammlungen des Keiserahauses. 1917. 34. S. 3.

[15]Пьер де Фенен (р. 624) говорит о Бонн д'Артуа: "...et avec ce ne portoit point d'estat sur son chief comment autres dames a elle pareilles" ["...и притом она не носила сословие свое на голове, как то делали другие дамы, ей равные"].

[16]Le livre des trahisons. P. 156.

[17]Chastellain. III. P. 375; La Marche. II. P. 340; III. P. 165; d'Escouchy. II. P. 116; Laborde. II; см.: Molinier. Les sources de l'hist. de France. № 3645, 3661, 3663, 5030; Inv. des arch. du Nord. IV. P. 195.

[18]См. выше, с. 39.

[19]La Marche. II. P. 340 ff.

[20]Laborde. II. P. 326.

[21]La Marche. III. P. 197.

[22]Laborde. II. P. 375, № 4880.

[23]Ibid. P. 322, 329.

[24]Хотя наиболее аутентичное свидетельство, клеймо мастера, ясно указывает имя Клаус Слютер, все же трудно согласиться с тем, что неголландское Клаус (вместо Клаас) было первоначальной формой имени, под которым его крестили. Предположение о происхождении Слютера из Харлема стало равнозначно уверенности, когда имя его было обнаружено в брюссельском перечне членов гильдии, относящемся приблизительно к 1380 г.

[25]Уже в 1405 г. оно было отдано под залог ее брату, герцогу Людовику, и вскоре после этого очутилось в Баварии, где и хранится в церкви в Альтеттинге под названием Das goldene Ro?l [Золотой конь].

[26]Kleinclausz A. Un atelier de sculpture au 15[e] siecle // Gazette des beaux arts. 1903. 29. I.

[27]Утраченные цвета точно установлены по отчету 1832 г.

[28]Kleinclausz A. L'art funeraire de la Bourgogne au moyen age // Gazette des beaux arts. 1902.

27.

[29]См.: Etienne Boileau. Le livre des metiers / Ed. de Lespinasse et Bonnardot // Histoire generale de Paris. 1879. P. XI (III, № 2).

[30]Cohen G. Le livre de conduite du regisseur et le compte de depenses pour le mystere de la Passion joie a Mons en 1501 (Publ. de la Fac. des lettres de Strasbourg. 23). 1925.

[31]Chastellain. V. P. 26, № 2; Doutrepont. P. 156.

[32]Juvenal des Ursins. I. P. 378.

[33]Jacques du Clercq. II. P. 280; Foulquart, цит. по: d'Hericault. ?uvres de Coquillart. I. P. 23, №

1.

[34]Lefevre de S. Remy. II. P. 291.

[35]В Национальной галерее в Лондоне и в музее Кайзера Фридриха в Берлине.

[36]Как бы ни хотелось перевести подпись: "Это был Ян ван Эйк", а в портретном изображении мужчины увидеть самого художника, доводы "за" и "против" этого, приведенные недавно (см.: Revue de l'art. 1932. 36. P. 187, Gazette des beaux arts. 1932. 74. P. 42; Burlington Magazine. 1934. III, IX, X, XII), пока что, как кажется, не дают оснований для пересмотра уже утвердившегося мнения.

[37]Froissart (ed. Kervyn). XI. P. 197.

[38]Durrieu P. Les tres riches heures de Jean de France, duc de Berry (Heures de Chantilly). P., 1904. P. 81.

[39]Moll W. Kerkgesch. II, 2. P. 313 ff.; Acquoy J. G. R. Het klooster van Windesheim en zijn invloed. Utrecht, 1875-1880. 3 vol. II. P. 249.

[40]Thomas a Kempis. Sermones ad novitios. № 29 // Opera (ed. Pohl). VI. P. 287.

[41]Moll W. Kerkgesch. II. 2. 321; Acquoy J. G. R. Op. cit. P. 222.

[42]Ср. выше, с. 187.

[43]Chastellain. IV. P. 218.

[44]Ia Marche. II. P. 398.

[45]Ibid. II. 369.

[46]Chastellain. IV. P. 136, 275, 359, 361; V. P. 225; du Clercq. IV. P. 7.

[47]Chastellain. III. P. 332; du Clercq. III. P. 56.

[48]Chastellain. V. P. 44; P. 281; La Marche. Н. P. 85; du Clercq. III. P. 56.

[49]Chastellain. III. P. 330.

[50]Du Clercq. III. P. 203.

[51]См. выше, с. 178.

[52]Издатели Бонавентуры в Кваракки приписывают это сочинение Иоанну де Каулибусу, францисканцу из Сан-Джиминьяно, умершему в 1376 г.

[53]Facius. Liber de viris illustribus / Ed. L. Mehus. Fir., 1745. P. 46; см. также: Weale. Hubert and Jonn van Eyck, their life and work. L. — N. Y., 1908. P. LXXIII.

ГЛАВА ДЕВЯТНАДЦАТАЯ

[1]Dion. Cart. Opera. XXXIV. P. 223.

[2]Ibid. P. 247, 230.

[3]Zockler O. Dionys des Kartausers Schrift De venustate mundi // Beitrag zur Vorgeschichte der Asthetik (Theol. Studien und Kritiken). 1881. S. 651; ср.: Anitchkoff E. L'esthetique au moyen age. // Le Moyen Age. 1918. XX. P. 271; Grabmann M. Des Ulrich Engelberti von Stra?burg О. Pr. Abhandlung De Pulchro // Sitzungsb. d. Bayer. Akademie, Phil. hist. kl. 1925; Seiferth W. Dantes Kunstlehre // Arch. f. Kulturgeschichte. 1927. XVII. S. 194 ff.; 1928. XVIII.

[4]Summa theologiae. Pars la, q. 39, art. 8.

[5]Dion. Cart. Vita // Opera. I. P. XXXVI.

[6]Dion. Cart. De vita canonicorum, art. 20 // Opera. XXXVII. P. 197: "An discantus in divino obsequio sit commendabilis" ["Уместно ли пение дискантом при богослужении"]; ср.: Thomas Aquinati Summa theologiae. Па, IIае, q. 91, art. 2: "Utrum cantus sint assumendi ad laudem divinam" ["Должно ли принимать пение при славословиях Господу"].

[7]Molinet. I. Р. 73; ср. р. 67.

[8]Petri Alliaci De falsis prophetis. Цит. по: Gerson. Opera. I. P. 538.

[9]La Marche. II. P. 361.

[10]De venustate mundi // Dion. Cart. Opera. XXXIV. P. 242.

[11]Froissart (ed. Luce). IV. P. 90; VIII. P. 43, 58; XI. P. 53, 129; (ed. Kervyn). XI. P. 340, 360; XIII. P. 150; XIV. P. 157, 215.

[12]Deschamps. I. P. 155; II. P. 211, 208, № 307; La Marche. I. P. 274.

[13]Livre des trahisons. P. 150, 156; La Marche. II. P. 12, 347; III. P. 127, 89; Chastellain. IV. P. 44; Chron. scand. I. P. 26, 126.

[14]Lefevre de S. Remy. II. P. 294, 296.

[15]Couderc. Les comptes d'un grand couturier parisien au 15[e] siecle // Bulletin de la soc. de l'hist. de Paris, 1911. XXXVIII. P. 125 ff.

[16]Blason des Couleurs / Ed. Cocheris. P. 113, 97, 87, 99, 90, 88, 108, 83, 110.

[17]См., например: Monstrelet. V. P. 2; du Clercq. I. P. 348.

[18]La Marche. II. P. 343; Graves F. M. Deux inventaires de la maison d'Orleans. P. 28, № 1.

[19]Chastellain. VII. P. 223; La Marche. I. P. 276; II. P. 11, 68, 345; du Clercq. II. P. 197; Jean Germain. Liber de virtutibus. P. 11; Jouffroy. Oratio. P. 173.

[20]D'Escouchy. I. P. 234.

[21]См. выше, с. 126.

[22]Le miroir de mariage. XVII. Vs. 1650; Deschamps. ?uvres. IX. P. 50.

[23]Chansons francaises du quinzieme siecle / Ed. Paris (Soc. des anciens textes francaises). 1875. XLIX. P. 50; ср.: Deschamps. ?uvres. III. P. 217, № 415; P. 223, № 419; P. 227, № 423; P. 302, № 481; IV. P. 199, № 728; L'Amant rendu cordelier. P. 23, huitain 62; Molinet. Faictz et Dictz. Fol. 176.

[24]Blason des couleurs (ed. Cocheris). P. 110. О символике цвета в Италии см.: Bertoni. L'Orlando furioso. P. 221 f.

[25]Cent ballades d'amant et de dame. № 92 // Christine de Pisan. ?uvres poetiques. III. P. 299. Ср.: Deschamps. ?uvres. X. P. 52; L'histoire et plaisante chronicque du petit Jehan de Saintre / Ed. G. Helleny. P., 1890. P. 415.

[26]Le Pastoralet. P. 636, vs. 2054; ср.: Les cent nouvelles nouvelles. II. P. 118: "craindroit tres fort estre du rang des bleux vestuz, qu'un appelle communement noz amis" ["он весьма опасался быть

причисленным к рангу тех, кто одевается в синее и кого обыкновенно зовут рогоносцами"].

[27]Chansons du 15[е] siecle. P. 5, № 5; P. 85, № 87.

[28]La Marche. II. P. 207.