16. Конденсирленген 5 мүшелі гетероциклдың алыну жолдарын көрсетіңіз. Олардың өндірістік тиімділігін көрсетіңіз.

Индол қамтамасыз етілмейтін амин қышқылдар- триптофан қатарына жатады, метоболиз өнімі ретінде, фекалий иісі бар 3- метилиндол болып келеді.

Индол синтезі:

О-этиланилинді каталитикалық дегидроциклизациялау:

О- формотолуидинді негіз қатысында циклизация (Моделунг синтезі):

2-(о-нитрофенил)этанолды каталитикалық дегидроциклизациялау:

Фишер әдісі бойынша. Яғни, бұл әдіс қылшық қатысында жүреді:

өндірістік тиімділігі: Индол- гетероауксин және триптофан алуда бастапқы шикізат болып келеді. Сонымен қатар, фармацевтикада, бояу өндірісінде, парфюмерияда да қолданылады.

17.Фуранның алыну кезіндегі гетероциклдеу принциптерін көрсетіңіз.

Фуран-қайнау температурасы 31С, хлороформның иісі бар түссіз сұйықтық, Суда еріміейді, Фуран мен оның гомологтары ағаш қарамайының құрамында бар.

Алыну жолдары

1.Фуран алғаш рет пиросілекей қышқылынан мыс катализатор қатысында құрғақ айдаумен (карбоксилсізден) алынған:

2.Фуран алу үшін бастапқы зат фурфурол альдегид болып табылады:

Фурфуролды 350-360С натрон ізбес арқылы не 200С-де ұсақ ұнтақталған катализатор үстімен өткізгенде көміртек тотығының бөлінуі жүреді. Фурфуролды су буымен қоса хром, мырыш және марганец тотықтарының қосындысынан тұратын катализатор арқылы өткізу фурфуролды фуранға айналдырудың ең тиімді әдісі болып табылады. Бұл жағдайда фуранның шығымы 75-80%.

3.Фуранның ең оңай қола түсетін және маңызды туындысы – фурил алььдегиді, фурфурол – пентозандарды гидролиздеуде түзілетін пентозаларды гидратсыздандыру арқылы алынады.

5.Тиісті 1,4-дикетондар не диальдегидтерді гидратсыздандыру да фуран гомологтарын алудың жалпы тәсілі болып табылады.

6.Бесмүшелі гетеросақиналы қосылыстар, өзара бір-біріне катализатор АІ₂О₃ қатысында 400С тем-да төмендегіше түрлене алады, Юрьев реак..

7. Фуран және оның туындыларын Пааль-Кнор реак. Арқылы да алуға болады:

18. Пиридин- құрамында бір азот атомынан тұратын алты мүшелі гетероциклді қосылыс. Түссіз, жағымсыз иісті сұйықтық.

1. Ең негізгі пиридин ядросының түзілуі 1,5-дикарбонильді қосылыстың аммиакпен конденсациялану реакциясына негізделген. Бұл конденсация 1,4-дигидропиридиннің түзілуінеалып келеді, сосын тотығу нәтижесінде пиридинге айналады:

Қазіргі таңдағы пиридин мен оның туындыларын алудың ең тиімді әдісі карбонильді қосылыс пен аммиактың конденсациясы:

2. Лабораторияда пиридинді көгерткіш қышқылы мен ацетиленнен синтездеп алуға болады:

2. Чичибабин реакциясы бойынша:

19.Хинолиннің алыну кезіндегі гетероциклдеу принципін көрсетіңіз. Олардың нақты алу әдістеріне мысал келтіріңіз. ХИНОЛИН нафталиннің бензолға жатуы сияқты, хинолин пиридинге жатады, және оны -, -бензопиридин есебінде, немесе -қалыптағы – СН - -қалыптағы тоьының азот атомына алмасқан нафталин ретінде қарастыруға болады: Хинолиннің кейбір гомологтарының травиальді аттары бар: 2-метил-хинолинді әдетте – хинальдин,4-метилхинолинді-лепидин деп аталады. Хинолиндік негіздер – ерекше иісі бар түссіз сұйықтықтар, су буымен бірге ұшады. Пиридиндік негіздерден гөрі олар суда азырақ ериді. Хинолиннің құрылымы оның бірқатар синтездерімен дәлеледенеді, солардың ішінде Скрауп реакциясы ең маңыздысы болып табылады. Бұл реакция анилинді глицерин және концентрациялы күкірт қышқылымен қоса нитробензол немесе ванадий қышқылының тотықтырғыш есебінде қатысуымен қыздыруға саяды. Скрауп реакциясы үшін ұсынылған көптеген механизмдердің бірі келтірілді. Күкірт қышқылының әсерімен гидратсыздану нәтижесінде глицерин акролеинге айналады, ол анилинмен конденсацияланып, бета-анилинопропион альдегидін (І) құрады, бета-анилинпропион альдегиді суды жоғалтып, дигидрохинолин (ІІ) береді, ал ол нитробензолдың әрекетімен хинолинге дейін тотығады: Анилиннің гомологтарының немесе оның галоген-, нитроалмасқан туындыларының, сондай-ақ аминокарбон қышқылдарының, аминосульфоқышқылдардың және аминофенолдардың акролеинмен конденсациялануы арқылы орынбасарлары бензол ядросында болатын хинолиннің небір түрлі туындылары алынады. Бұл Дебнер Миллер реакциясы. Біріншілк ароматты аминді тұз қышқылының қатысында альдегидпен қыздыру реакциясы. Бұл реакцияның механизмі Скрау әдісіне ұқсас: альдегид α,β-қанықпаған альдегидке дейін конденсацияланады.