23. Оксиранды алудың әдістері. Оксиран синтезі:

1. Этиленхлоргидриннен алу. Осы әдіспен оксиранды өнеркәсіпте алуға болады:

Этиленхлоргидринді этилен мен хлордан сулы ортада алу:

Алынған этиленхлоргидринді күйдіргіш сілтілермен әрекеттестіріп, этилен оксидін алу:

Этиленхлоргидриннің сулы ерітіндіде ыдырауы 95-100^о-та өтеді. Шыққан этилен оксидінің шығымы процесс шарттарына байланысты және 16-дан 97%-ға дейін өзгереді. Металл гидроксидтері ретінде кальций, магний, натрий, никель, барий, кобальт гидроксидтері қолданылады. Осы әдістермен оксиранды жоғары және төмен қысымдарда алады.

2. Этиленді гомогенді газды фазада этилен оксидіне дейін тотықтыру:

Этиленді 300^о-тан бастап жайлап тотықтыра бастайды, температура өскен сайын реакция жылдамдығы да өседі.

Бұл реакция катализаторлар қатысында да жүреді, катализатор ретінде күміс қосылыстары қолданылады, соңғы кезері басқа металдардың, алюминий немесе ванадий, тұздары немесе оксидтері қолданылуда. Реакция 400-600^О-та жүреді және оксиран шығымы 90-100% болады.

3. Прилежаев әдісі бойынша зертханада алу. Алкендер инертті полярсыз немесе полярлылығы аз ерітінділерде перкарбон қышқылдарымен әрекеттестіру:

Реакция инертті еріткіштерде (гексан, бензол, метиленхлорид, хлороформ) ерітілген реагенттерді араластыру арқылы жүреді. Реакция 10-60^о-та өтеді, оксиран шығымы 60-80% құрайды. Прилежаев реакциясы жыладмдығын электродонорлы орынбасарлар тездетеді, ал электронакцепторлылар төмендетеді.

4. Өнеркәсіпте хлоргидриндерден алу. Хлоргидринді алкендерден су қатысында хлорлап алады:

24)Фуран, тиофен, пирролдың реакциялық қабілеттерін салыстыр. Осы үш гетероциклді қосылыстарға электрофильді орын басу реакцияларында жоғары активтілік тән. Үш гетероциклдің электрофильді орын басу реакцияларын салыстырайық. Пиррол тиофен мен фуранға қараған электрофильді орын басу реакциясына сезімтал болып келеді.Оның себебі пирролдың құрамында үш валентті азот атомы бар, сол атомның электрон тығыздығын байланысты. Үш гетероциклдің галогенденуі: Фуранның электрофильді реакциясы бензолмен салыстырғанда оңай өтеді.Галогендермен реакция төмен температурада фуран ядросына 2,5 – қалыпқа қосылу аралық сатысы арқылы жүреді:

Ал тиофеннің реакциялық қабілеттігі жөнінен бензол мен фуранның арасында аралық қалыпта орналасқан. Ал пиррол өте оңай галогенденеді.

Фуран реакциялық қабілеті пирролдан жоғары, ал тиофеннің реакциялық қабілеті салыстырмалы төмен фуран мен пирролға қарағанда. Оны осы реакциядан көруге болады. Бірақ тиофен пиррол мен фуранға қарағанда қышқылдырға тұрақты. Сондықтан тиофеннің электрофильді орын басу реакциясында күшті қышқылдарды қолдануға болады, мысалы нитрлеу, сульфирлеу. Ал пиррол қышқылдарға сезімтал болғандықтан оны тікелей нитрлей, сульфирлей алмайды. Қосып алу реакциялары: үшеуінде бірдей жүреді, яғни қаныққан гетероцикл түзіледі. Сақина ашылу реакциялары.Фуранның сақинасы минералдық қышқылдар қосқанда ашылады:

Пирролдың сақина ашылу реакциясы.Оның сақинасы сілтілердің әсеріне берік, бірақ кей бір реагенттермен оңай ашылады: