Презентация №15
.pdf
Бюрократия талаблари:
}Амалдор шахслар шахсан мустақил одамлар ҳисобланиб, улар фақатгина муайян функцияларни бажарадилар.
}Улар профессионал сифатлар асосида танлаб олинадилар.
}Улар лавозимга сайланмайдилар, балки тайинланадилар.
}Амалдор шахслар пулда тўланадиган маош оладилар ва пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар.
}Амалдор шахс маъмуриятнинг ҳеч қандай воситасига эгалик қилмайди ва ўз мансабини умрининг охиригача эгаллаб туриш ҳуқуқига эга эмас.
}У хизматда қатъий интизомга бўйсунади ва унинг хулқ-атвори назоратда бўлади.
}Хизматда мансаб поғонаси бўйича кўтарилишнинг профессионал тизими назарда тутилади (карьера).
Анъанавий ҳукмронлик
}Азалдан мавжуд бўлган тартиб ва ҳокимиятнинг муқаддаслигига ишониш.
}Кундалик ахлоқ, муайян хулққа йўналтирилган одатларга асосланади.
}Патриархал ҳукмронлик («жаноб» – «фуқаролар» –
«хизматкорлар») бундай ҳукмронликнинг энг соф тури (идеал типи) ҳисобланади.
}Патриархал тур худди оиладаги ҳукмронлик – бўйсуниш алоқалари структурасига ўхшайди.
}Анъанавий ҳукмронлик ва оиладаги муносабатлар ўртасидаги ўхшашлик ҳам шахсий вафодорлик ва садоқат орқали аниқланади.
Харизматик ҳукмронлик
}«Харизма деганда, шахcнинг ноёб, ғайритабиий, ғайриинсоний иқтидор ёки бошқаларда учрамайдиган ўзига хос куч ва хислатларга эга хусусиятларини тушуниш лозим».
}Харизма – худо ва тақдир туҳфаси.
}Харизматик хислатлар – асосан сеҳрли хислатлар бўлиб,
унга башорат қила олиш қобилияти, сўз ва фикр кучини киритиш мумкин.
Харизматик ҳукмронлик
}Одатда қаҳрамонлар, ҳарбий етакчилар, пайғамбарлар, сеҳргарлар, машҳур сиёсий ва давлат арбоблари ҳамда жаҳон динларининг асосчилари (Будда, Исо, Муҳаммад Пайғамбар) харизмага эга ҳисобланади.
}Веберга кўра, харизма – улуғ революцион куч бўлиб, ҳукмронлик ва бошқарув унга таянади.
}У харизмани унинг ортида турган моҳиятидан қатъи назар ўрганади.
}Олимнинг фикрича, Перикл, Македонский, Цезарь, Чингизхон ва Наполеонлар харизматик шахс бўлган.
Харизматик ва анъанавий турлар ўртасидаги
умумийлик |
фарқ |
}иккала тур ҳўжайин ва бўйсунувчилар ўртасидаги шахсий алоқаларга таянади. Бу маънода, иккала тип биринчи – расмий-рационал типга қарши туради, чунки у ерда шахсий бўлмаган алоқалар ҳукмронлик қилади.
}анъанавий тур инсонни кундалик одатлари, кўникмаларига асосланса, харизматик тур бирон-бир ноёб, илгари ҳеч учрамаган хислатларга асосланади. Харизматик турда олдиндан ўрнатилган қоидалар бўлмайди. Харизматик тур авторитар бўлиб, у харизматик инсон кучига асосланади.
Легал |
Анъанавий Харизматик |
мақсадли- |
анъанавий |
аффектив |
|
рационал |
|||
ҳаракат |
ҳаракат |
||
ҳаракат |
|||
|
|
Дин социологияси
}Вебер социологиясида дин ва ижтимоий, айниқса кишилар ҳаётининг иқтисодий ташкиллаштирилиши ўртасидаги ўзаро боғлиқларни ажратиб олиш муаммосига илк маротаба эътибор қаратилди.
}Вебер томонидан амалга оширилган диннинг социологик таҳлили ўзининг ноодатийлиги, оригиналлиги, социал ғояларнинг тараққиётига чуқур таъсири, ва энг асосийси – ўзининг долзарблигини бугунги кунгача йўқотмаганлиги нуқтаи назаридан махсус ўрганишни талаб этади.
“Протестант ахлоқи ва капитализм руҳи”
}
}
}
Вебер илк маротаба дин ва иқтисод ўртасидаги боғлиқликни аниқлаган.
У айнан диний таълимотлар, диний ахлоқ капиталистик иқтисодиётни ривожлантирувчи асосий восита эканлигини исботлашга ҳаракат қилган ва у меҳнатсеварлик, тежамкорлик, ҳисоб-китоблилик, ростгўйлик, фаолликни шакллантиришига олиб келишини кўрсатиб ўтган.
Ҳозирда Ғарб социологияси Вебер ижодининг шу томонига катта қизиқиш билан қарамоқда.
Протестантизм
}Протестантизмнинг асосий буйруғи, бу осий дунёда эътиқод эгаси Худо йўлида меҳнат қилиши лозимлигидадир.
}Протестантизмнинг меҳнат ахлоқи ва капиталстик жамиятнинг тараққиёти ўз моҳиятига кўра бир-бирига мос келган.
}Ахлоқий ва диний масъулият ўзаро яқин тушунчалардир.
}Улар ўртасидаги боғлиқликни топиш ва таҳлил қилиш Вебернинг дин социологиясига хосдир.
Протестантизм
}Вебер протестантизмни католицизмга қарши қўяди.
}Протестантизм индивидни Худо билан воситачиларсиз, сеҳргарлик элементларисиз боғлайди.
}Протестантизм кишиларнинг иқтисодиётдаги хулқини тушунтиришга ёрдам беради ва жамиятда кишилар хулқига сингиб кетади.
}Вебер протестантизмни кўриб чиқиш орқали динни социологик таҳлил этиш моделини яратган.
}Кейинчалик бу моделдан ҳиндуизм, яҳудийлик,
конфуцийлик, буддизм, Ислом, христианликни ўрганишда фойдаланган.