Презентация №11
.pdf
Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети Ижтимоий фанлар факультети Социология кафедраси
Фан: Социология тарихи
Мавзу №11:
Э.ДЮРКГЕЙМ СОЦИОЛОГИК СИСТЕМАСИ
Социология кафедраси доценти: Жиянмуратова Г.Ш.
РЕЖА:
1.Эмиль Дюркгеймнинг ҳаёти ва ижоди
2.Дюркгейм социологиясининг назарий асослари
3.«Социологизм» илмий тадқиқот методологияси сифатида
4.Дюркгеймнинг социологик қарашлари
5.Социал фактларнинг асосий турлари
Ҳаёти ва ижоди:
}Э.Дюркгейм Франциядаги Эпиналда 1858 йил 15 апрелда таваллуд топган.
}У 1882 йил Нормал мактабини битириб, бир неча йил давомида вилоят лицейларида фалсафадан дарс берган.
}1887 йил Дюркгейм «Ижтимоий фан ва педагогика»дан дарс берувчи сифатида Бордо университетининг филология факультетига ишга тайинланган.
Ҳаёти ва ижоди:
}Мазкур илм даргоҳида 1896 йилдан бошлаб,
у Франциядаги илк социология кафедраси
– «Ижтимоий фан»нинг мудири бўлган.
}Эмиль Дюркгейм 1898-1913 йиллар давомида «Социологик йилнома»
журналини чиқарган. Бу социология бўйича дунёдаги илк ихтисослашган илмий журнал эди.
}Мазкур нашр ходимлари «Француз социологик мактаби» жамиятини тузган,
унинг марказий муаммоси – социал бирдамлик тўғрисидаги илмий саволга жавоб бериш эди.
Ҳаёти ва ижоди:
}1902 йилдан Дюркгейм Сарбоннада дарс бера бошлаган. У
бу ердаги «Тарбия ва социология фанлари» кафедрасини бошқарган.
}1906 йилда педагогика профессори даражасига кўтарилади.
}1913 йилда эса Дюркгейм бошқараётган кафедра “Социология” номини олади, ва унинг ўзи ҳам “Педагогика ва социология профессори” унвонига эришади.
Ҳаёти ва ижоди:
}1916 йилда фронтда Дюркгеймнинг келажакка умид боғлаган ёш социолог, ишининг давомчиси, севимли ва ёлғиз ўғли вафот этади.
}Ўғлининг ўлими Дюркгеймнинг касаллигини кучайтиради, натижада у 1917 йил 15 ноябрда вафот этди.
Асосий асарлари:
}«Социология элементлари»
(1889),
}«Ижтимоий меҳнат тақсимоти»
(1893),
}«Социологнинг усул қонунлари»
(1895),
}«Ўз-ўзини ўлдириш» (1897),
}«Диний ҳаётнинг элементар шакллари» (1912),
}«Социология ва фалсафа» (1924) ва ҳ.к.
Дюркгейм социологиясининг назарий асослари
}Э.Дюркгейм қарашларига таъсир кўрсатган ўтмишдошларидан Р.Декарт, Ш.Монтескье ва Ж.Ж.Руссоларни мисол қилиб келтириш мумкин.
}Дюркгеймнинг бевосита ўтмишдошларидан А.Сен-Симон ва унинг шогирди О.Контни алоҳида эътироф этиш лозим.
}Дюркгейм О.Контни социологиянинг “отаси” сифатида тан олади, лекин унинг «уч босқич қонуни»ни рад этган.
}Дюркгейм Спенсер индивидуализмига “жамоавийлик”ни қўяди, бироқ социологиянинг структуравий-функционал жиҳатларини ёритишида унинг таъсири сезилади.
Социологизмнинг 2 жиҳати:
Онтологик |
Методологик: |
Дюркгеймга кўра, социал воқелик умумий универсал табиий тартиботга кириб кетади, у ҳам бошқа воқеликлар (биологик, психологик, иқтисодий) сингари асосланади, шунинг учун улар каби маълум бир қонунларга мувофиқ ривожланади.
Жамият ўзига хос воқелик бўлиб, унинг бошқа турларига ўхшаш эмас. Бу ерда Дюркгейм илмий ижодининг барча жиҳатларини қамраб олган асосий ғоя ҳақида гипириш мумкин бўлади.
жамиятни табиатнинг бир қисми сифатида олиб қараш; табиий фанлар методларига ўхшаш социологик билиш методларини қўллаш лозим.
Социологиянинг предмети:
}Социологиянинг предмети – социал фактлардир.
}Дюркгеймнинг «Социологик усул қоидалари» асарининг биринчи боби айнан шундай номланади. Унинг охирида Дюркгейм социал фактларни таърифлаб, уларнинг қуйидаги асосий белгиларини санаб ўтади:
}индивиддан ташқарида мавжуд бўлиши;
}индивидга мажбурловчи таъсир ўтказа олиши лозим.