Презентация №12
.pdf
Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети Ижтимоий фанлар факультети Социология кафедраси
Фан: Социология тарихи
Мавзу №12:
Э.ДЮРКГЕЙМ СОЦИОЛОГИК СИСТЕМАСИ
Социология кафедраси доценти: Жиянмуратова Г.Ш.
РЕЖА:
1.Ижтимоий бирдамлик ғояси
2.Ўз жонига қасд қилиш муаммоси
3.Ўз жонига қасд қилиш турлари
“Ижтимоий меҳнат тақсимоти” (1893)
Социал
бирдамлик
Механик |
Органик |
бирдамлик |
бирдамлик |
Меҳнат тақсимоти
}Дюркгейм меҳнат тақсимотини “умумбиологик факт” деб ҳисоблаган социолог-органицистлар анъанасига таянган.
}Э.Дюркгейм ҳам меҳнат тақсимоти – бу табиат қонуни, деган фикрга қўшилган, бироқ у бу жараённи умуман эмас, балки шахс ва жамиятнинг ўзаро нисбати нуқтаи назаридан ўрганган.
}У меҳнат тақсимоти шахс манфаатлари талабларига
жавоб берадими, у ахлоқ доирасидами? Энг асосийси, меҳнат тақсимоти жамиятдаги инсонлар бирдамлигига қандай таъсир кўрсатади?, саволларига жавоб излаган.
|
Механик бирдамлик |
Органик бирдамлик |
1) Морфологик Ўхшашликларга асосланган (нисбатан |
Бўлинишга асосланган (нисбатан |
|
(структуравий) ривожланмаган жамиятларда |
ривожланган жамиятларда устунликка |
|
асос |
устунликка эга) |
эга) Ташкиллаштирилган тур |
|
Бўғимли тур (аввал уруғчилик, сўнгра |
(бозорларнинг қўшилиши ва |
|
эса ҳудудий асосда) Заиф ўзаро |
шаҳарларнинг ўсиши) |
|
боғлиқлик (нисбатан заиф социал |
Юқори даражадаги ўзаро боғлиқлик |
|
алоқалар) |
(нисбатан кучли социал алоқалар) |
|
Аҳолининг нисбатан кам миқдори. |
Аҳолининг нисбатан кўп миқдори |
|
Нисбатан паст моддий ва маънавий |
Нисбатан юқори моддий ва маънавий |
|
зичлик |
зичлик |
2) Меъёрлар |
Репрессив санкция қоидалари |
Реститутив санкция қоидалари |
тури (хуқуқда |
Жиноий хуқуқнинг устунлиги |
Кооператив хуқуқнинг устунлиги |
акс этувчи) |
|
(фуқаролик, тижорат, процессуал, |
|
|
маъмурий ва конституцион) |
|
|
|
|
Механик бирдамлик |
Органик бирдамлик |
|
|
|
3) а) Жамоавий Катта ҳажм Юқори суръат Юқори |
Кичик ҳажм Паст суръат Паст |
|
онгнинг |
даражадаги аниқлик Гуруҳ |
даражадаги аниқлик Индивидуал |
расмий |
ҳукмронлиги мутлақ |
ташаббускорлик ва рефлексия учун |
белгилари |
|
улкан кенглик |
|
|
|
3) б) Жамоавий Диндорликнинг юқори даражаси |
Ўсиб борувчи дкнёвийлик Инсонга |
|
онг таркиби |
Трансцендентлик (инсон |
йўналтирилганлик (инсон |
|
манфаатларидан устунлик ва |
манфаатларига алоқадорлик ва |
|
эътирозсизлик) Жамият ва унинг |
муҳокама учун очиқлик) |
|
яхлитлик сифатидаги манфаатларига |
Индивид қадр-қиммати, имкониятлар |
|
олий қадрият сифатида қараш |
тенглиги, меҳнат ахлоқи ва ижтимоий |
|
Аниқлик ва мукаммал табиатга |
адолатга олий қадрият сифатида |
|
эгалик |
қараш |
|
|
Мавҳумлик ва умумий табиат |
|
|
|
“Диний ҳаётнинг элементар шакллари”
}Социал тараққиёт масаласида ҳал этувчи ўринни Дюркгейм “жамоавий тасаввурларга”, уларда ахлоқ ва диннинг асосий таркибий қисмларини кўрган ҳолда ажратади.
}Ушбу муаммоларга унинг охирги “Диний ҳаётнинг
элементар шакллари. Австралияда тотемик тизим”
(1912) асари бағишланган.
}Ушбу асарда у диннинг тузилмаси ва социал функциялар ҳақидаги қатор қизиқарли ғоялар келтирилган.
}Дюркгеймнинг англаш жараёнининг ижтимоий табиатини аниқлашга қилган уринишлари муҳим аҳамиятга эга бўлган.
}Бу билан у англаш социологиясининг шаклланишида муҳим роль ўйнади.
“Жамоавий онг”
}“Жамоавий тасаввурлар” жамоанинг ҳолатини етказиб беради, ва уларнинг оммабоплиги ва барқарорлиги айнан шундан иборат.
}Жамоавий тасаввурларни шакллантириш учун кўплаб турли ақл эгалари ўз ғоя ва ҳиссиётларини бирлаштирдилар, таҳлил қилдилар ва ўзаро мутаносибликка келтирдилар, “кўплаб авлодлар уларда ўз тажрибалари ва билимларини” мужассамлаштирдилар.
}Жамоавий тасаввурларда индивиднинг ақлий ҳаётидан кўра бойроқ ва мураккаброқ бўлган, ўзига хос ақлий ҳаёт мужассамлаштирилган. Жамоавий тасаввурлар нуқтаи назаридан у диннинг, диний эътиқодларнинг келиб чиқиши ва вазифа бажаришини ўрганади.
Дин
}Дин моҳиятига кўра ижтимоий ҳодиса.
}Диний тасаввурлар – бу жамоавий воқеликларни ифодаловчи жамоавий тасаввурлардир, маросимлар эса – бу биргаликда тўпланган гуруҳлар қаърида юзага келган ва ушбу гуруҳларнинг муайян ақлий ҳолатларини қўллабқувватлаш ёки янгилашга қаратилган ахлоқ усулларидир.
}Динни унинг социал функциялари нуқтаи назаридан баҳолар экан, Дюркгейм динни мантиқий-тушунчага оид элементларга ёки оддийгина ғоялар мажмуига боғлашга қарши чиқади.
Дин ҳақида
}“Диннинг ҳақиқий вазифаси бизни ўйлашга мажбур қилиш, бизнинг тафаккуримизни бойитишдан иборат эмас, балки бизни ҳаракатга ундаш, бизга яшашга ёрдам беришдан иборат... Ҳар қандай диннинг биринчи қоидаси – бу эътиқод ёрдамида халос бўлишга эътиқод қилишдир”.