Ғылыми-зерттеу жұмысты ұйымдастыру.

Дәріс жоспары:

1. Ғылым саласындағы басқарулар.

2. Ғылыми дәрежелер және ғылыми атақтар.

3. Ғылыми және ғылыми-педагогикалық кадрларды дайындау.

Дәріс мақсаты: Ғылыми-зерттеу жұмысты ұйымдастыру тәсілдерін түсіну.

Шығармашылық ниеттен ғылыми еңбектің толық нұсқасына дейін ғылыми зерттеулер жеке жүзеге асады.

Қазіргі кезде ғылыми теориялық ойлау таныс көрініс пен үдерістің мән-мағынасын ашуға тырысуды уйретеді. Ал бұл жағдай зерттеліп жатқан нысанның пайда болуы мен дамуы, өсіп-жетілуі жайлы мағлұматтардан , яғни даму үрдісінен басталады. Жаңа ғылыми нәтиже мен бұрын жиналған білімдер бір-бірімен өте тығыз байланысты болады. Бұрын соңды жиналған мәліметтердің ішіндегі маңыздылары жаңа ғылыми нәтижелерге қосымша күш пен іскерлік береді

Ғылыми негізде зерттеу - ол жаңа жаңалықтар іздестіру, келешекке көз сала отырып, ғылыми болжау мен нақты есепшот жасап, ғылыми мамандандырылу болып табылады. Түсіндіру мен қолдануға қиын маліметтерді қиындығы үшін шығарып тастауға болмайды.

Ғылыми зерттеу - нысанның шыншыл бейнесін тек суреттеу мен бейнелеу емес, сонымен катар оның басқа да заттарға қатынасын тажірибе арқылы көру. Зерттеу - ол өлшеуге болатын заттарды өлшеп, мәнін сандық көріністе көрсету, зерттеліп жатқан мәліметтер мен деректердің ара-қатынасын түсіндіру. Негізгі және кілтті сұрақтарға көңіл бөліп қана қоймай, сонымен қатар көзге маңызсыз болып көрінетін деректер мен сұрақтарға көңіл бөлу қажет.

Зерттеу барысында жаңа ғылыми деректі еңгізіп қана қоймай, оған қылыми тұрғыдан түбегейлі түсіндірме беріп, теориялық және практикалық мағынасын көрсету керек.

Ғылыми деректердің жинақталуы зерттеу барысындағы - шығармашылық процесс, ізденістің негізгі мақсаты мен ниеті. Идеялар - жүргізілген тәжірибеден, күнделікті өмірдегі қажеттіліктер мен бақылаудан туады. Идеяның шешімін табу деңгейіне дейін дамуы - өте ұзақ ғылыми үдеріс болып табылады.

Ғылыми дәрежелер және ғылыми атақтарға келетін болсақ:

1) негізі ғылыми дәрежелерге оқытушы, аға оқытушы, доцент, профессор және ең жоғарғы академик кіреді;

2) ғылыми атақтар екі топқа бөлінеді, ол:

- ғылым кандидаттары мен докторлары (Совет үкіметінен қалыптасып кележатқан атақтар);

- магистерлер мен PHD докторлары (қазіргі кредит технологиясының койылған ережесі).

Ғылыми атақтар Қазақстан Республикасының бiлiм және ғылым министрлiгi бойынша беріледі, ал Жоғары оқу орындары мен үсынылады. Негізі атақты алу үшін диссертацияларды қорғауы кажет. Диссертациялар ЖОО жасалынады және Министирликтің бекітілген тізімі мен Ғылыми Кеңесінде қорғалады.

Диссертацияны жазу үшін талапкер алдымен ЖОО ғылыми Кеңесіне ғылыми жұмысына ұсыныс жасап, жетекшіні тандап, тақырыбын бекітіу кажет, содан кейін берілген мерзімде орындап қорғауы тиіс. Қорғау мерзіміде әртүрлі болады, магистірлер екі жылдың мерзімде, ал докторлар үш жылда.

Ғылыми дәрежелер екі түрлі жолмен беріледі: Министірлікпен және ЖОО. Ғылыми дәрежелерді жасаған жұмыстарына және еңбегіне қарай ұсынылады.

Дәріс №8. Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстары.

1. СОЗЖ және СҒЗЖ жүзеге асыру түрлері.

2. Ғылым туралы түсінік және ғылымның жіктелуі.

3. Ғылым туралы түсінік. Ғылымның жіктелуі.

4. Ғылыми зерттеу. Теориялық танудың құрылымдық компоненттері. Зерттеудің эмпириялық деңгейінің құрылымы.Ғылыми-зерттеу жұмыстарының сатылары.

Үйлесімдік ережесі анықталып жатқан түсініктің көлемі анықталушы түсініктің көлеміне тең болуын талап етеді. Басқа сөзбен айтқанда, бұл түсініктер жеке басты куәландыруға тиісті болуы керек.Мысалы; "Балық өнеркәсібінің технологы - ол инженер, гидроблонт өңдеуге мамандандырылған". Егер де, технолог балық өңдеуге мамандандырылса, тұлға ретінде анықталса, онда үйлесімділік ережелері бұзылады,анықталып жатқан түсініктің көлемі (балық өңдеуге мамандандырылған,тұлға) қазірдің өзінде анықталыа жатқан түсінік көлемі (технолог). Мұндай үйлесімділік ережесін бұзу тым тар мінез-құлық қателігі болып табылады.

Қателік біз технологты әдетте технология ауданында маман ретінде анықтасақ орын алады.Мұндай жағдайда анықтаушы түсінік әлдеқайда кең болады, анықталғанға қарағанда, себебі технологтар тек қана балық өнеркәсібінде ғана болмайды.Мұндай қателікті тым кең көлемдегі қателік деп атайды.

Егер түсінікті анықтауда біз басқа түсінікке жүгінсек,ол өз кезегінде біріншісінің көмегімен анықталса,онда мұндай анықтауыш құрамында шеңбері бар, анықтамасындағы түрлері тавтология болып табылады.Тавтология- қате анықтама, мұнда анықталып жатқан түсінік анықтаманы қайталайды.

Кейде түсініктерді анықтауда бірнеше нақты белгілерді көрсетеді (мұндай бір ғана белгіні көрсетуге болмаса,осы ұғымды басқалардан ерекшелеп тұратын және айтарлықтай оның мазмұнын ашып көрсететін). Ғылыми түпнұсқаның анықтамасы күрделі құбылыстардың және фактілердің формальді логикалық талаптарымен шектелуге болмайды.Оған анықталып жатқан фактілердің бағасы кіруі тиіс, біржақты көзқарасты қоспағанда,бүкіл отандық ғылымға, өткен шақта тән болған.Ғылыми мәтіндердің ерекше спецификасында назарға алуы керек.

Ғылым тілі өте өзгеше. Онда өте көп ұғымдар мен терминдер бар. Тілдің негізін ғылыми терминдеримен анықтамалары құрайды.

Диссертация авторефераты - кітапша түріндегі ғылыми басылым, оның негізін автор жүргізген тәжірибелер құрайды.

Аналогия - бір-біріне өте ұқсас екі нысанның айырмашылықтары мен ұқсас белгілірі жайлы ойтолғау.

Тақырыптың өзектілігі - мәселенің айтылмыш кезеңдегі маңыздылығының дәрежесі және де оның осы жағдайдағы шешімі.

Аспект - қарастырылып жатқан нысанға деген көзқарас.

Гипотеза (жорамал) - әлдебір көріністің түсіндірмесі үшін ұсынылатын ғылыми жорамал.

Дедукция - көзкарастың ортақ күйден жеке күйге дейінге түрі, уақиғаларға сүйене отырып, ортақ тұжырым көзқарасын қалыптастыру.

Диссертция - арапішін қолжазба, монографиялар мен оқулықтарды жарияланған ғылыми туынды. Ғылыми зерттеулер жүргізі отырып, жұмыс істеу дәрежісін жақсартып, біліктілік пен дәреженің өсуіне көмектеседі.

Идея - назар аударатын көзқарас жүйесінде айқындаушы жағдай, қағида.

Индукция - жеке деректерден, жағдайлардан ортақ тұжырым қалыптастыру.

Жалпы шолу - ғылыми құжаттарда сақталатын екіншілік ақпарат

Релевантты - ғылыми тапсырма прототипында қорытыоған ақпарат

Реферативті - алғашқы ғылыми құжаттарда сақталған екіншілік ақпарат.

Сигналды - түрушіліктің түрлі дәрежесінің алдын ала құлақтандыру қызметін атқаратын екіншілік ақпарат.

Анықтамалы - білімнің кез келген облысында, әлдебір тақырыпқа ұсынылатын қысқаша мәләметтерді құрайтын екіншілік құжат.

Шолу - зерттеудің түпнұсқасына сүйене отырып, әлдебір тақырыптың ғылыми деректері жинақталған ғылыми құжат.

Зерттеу нысаны - проблемалық жағдайларды туғызатын және қарастыруға таңдап алынған үдеріс немесе көрініс.

Ұйғарым - зерттеуде қарым-қатынаста, келіспеушіліктерде - түсінбестіктердің алдын алатын адістердің бірі.

Ұғым - нысанның бір-бірінен айырмашылығы мен қарым-қатынасын сипаттайтын ой.

Ұстаным - қағида мен ілімнің бастақы әрі негізгі жағдайы

Мәселе - болашақ зерттеулерге қатысты, көпшілігі ғылыми тұрғыда құрастырылған ірі жинақталған тұжырымдама.

Пікір - әлдебір ойға қарама-қайшы немесе сәйкес ой.

Қағида - ілім, идеяның немесе ұстанымның жүйесі. Ғылымды немесе оның таратуын құрайтын жалпыланған жағдайдың құрамы.

Ойтолғау - ойлану операциясын ж8зеге асыра отырып, бір пікірден өзгеше жаңа ұстанымдардың пйда болуы.

Ғылым туралы түсінік және ғылымның жіктелуі.

Ғылыми зерттеулердің бүкіл курсы келесі логикалық схема түрінде ұсынылуы мүмкін:

- таңдаған тақырыптың өзектілігін негіздеу;

- мақсаттары мен зерттеудің нақты міндеттерін белгілеу;

- зерттеу объектісі мен пәнін анықтау;

- зерттеу әдісін (әдістері) таңдау;

- зерттеу процесінің сипаттамасы;

- зерттеу нәтижелерін талқылау;

- қорытындыларын тұжырымдау және нәтижелерін бағалау.

Таңдаған тақырыптың өзектілігін негіздеу - кез келген зерттеудің бастапқы кезеңі. Өзектілігін жарықтандыру көпсөзді болмауы тиіс. Алыстан сипаттамасын бастаудың қажеті жоқ. Машинамен жазылған бет ішінде жағдайдың мәнін көрсету жеткілікті, осыдан-ақ тақырыптың өзектілігі көрінеді. Ғылыми-зерттеу, ғылыми білімдер жаңа міндеттерді қанағаттандыру үшін жеткіліксіз болып табылады деп аталатын проблемалық жағдайда өздерін танытып белгілі бір қиындықтарды еңсеру мақсатында жүргізіледі.

Ғылыми проблема - бұл өзінің шешімін талап ететін қайшы жағдай.

Таңдаған тақырыптың өзектілігінің дәлелдемелерінен логикалық түрде қабылдаған зерттеу мақсаттарын қалыптастыруға, сондай-ақ осы мақсатқа сәйкес шешілуі үшін арнайы тапсырмаларды шешуге кіріседі.

Одан әрі зерттеу нысаны (проблемалық жағдайды тудыратын және зерттеу үшін таңдалған процесс немесе құбылыс) және тақырыбы (бұл нысанның шекарасында болып табылатын) тұжырымдалады.

Зерттеулердің өте маңызды кезеңі осы жұмыстың мақсатына қол жеткізу үшін шарты ретінде, нақты материалды алу құралы ретінде қызмет ететін зерттеу әдістерін таңдау болып табылады.

Ғылыми-зерттеу процесінің сипаттамасы - логикалық заңдар мен ережелерді пайдалана отырып, зерттеудің әдістері мен тәсілдерін қамтитын диссертацияның негізгі бөлігі.

Зерттеулердің өте маңызды кезеңі - нәтижелерді талқылау, ғылыми жұмыстың теориялық және практикалық маңызын алдын ала бағалау.

Зерттеудің соңғы кезеңі ғылыми және практикалық нәтижелер болып табылатын, жаңа және маңызды құрамында қорытынды болып табылады.

Ғылыми зерттеу

Ғылыми білімнің әдістері жалпы және арнайы болып табылады. Ғылыми қызметті әдістемелік негізіне моральдық критерийі объективтілік, шынайы, тарихи ақиқат критерийлері орналастырылған. Әдістемелік көздері отандық және шетелдік жетекші ғалымдардың еңбектері болуы мүмкін.

Нақты ғылымдардың айрықша проблемалары және оларды зерттеу тіпті жеке кезеңдерінің ең шешуші арнайы әдістерін пайдалануды талап етеді. Арнайы әдістердің шешімі өте ерекшелігімен және объектінің сипатымен анықталады.

Ғылыми білімнің жалпы әдістері бүкіл ғылыми-зерттеу процесінде қолданылады.

Оларды үш топқа бөледі:

- эмпирикалық зерттеу әдістері (бақылау, салыстыру, өлшем, эксперимент);

- эмпирикалық және теориялық зерделеу ретінде пайдаланылатын әдістері (абстракция, талдау және синтез, индукциялық және дедукциялық, модельдеу және т.б.)

- теориялық зерттеу әдістері (абстрактіліден нақтылыққа өрмелеу және т.б.).

Адам сезімін және негізгі материалдық қызметінің жұмысқа негізделгенін бақылау белсенді оқыту процесі болып табылады. Бұл ең қарапайым әдіс, әдетте басқа эмпирикалық әдістері элементтерінің бірі ретінде жобаланып отыр. Бақылау олардың ең маңызды бірнеше талаптарына сәйкес болуға тиiс:

- теңгерімді дамыту;

- мақсаткерлік;

- белсенділік;

- жүйелілік.

Салыстыру - танымның ең көп таралған әдістерінің бірі. Ол шындық заттар мен құбылыстардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын орнатуға мүмкіндік береді. Салыстыру жемісті болуы үшін, ол екі талаптарды қанағаттандыруы керек:

- арасында белгілі бір ортақ мақсаты өмір сүре алатын құбылыстарды ғана салыстыру керек;

- олардың салыстыруы білім объектілері үшін аса маңызды сипаттамаларын жүзеге асырылуы тиіс.

Объектінің ақпаратын салыстыру арқылы екі түрлі жолмен алуға болады:

- тікелей салыстыру нәтижесінде;

- ұқсас негіздеме ретінде.

Өлшеудің салыстырудан айырмашылығы ақпараттық неғұрлым дәл құралы болып табылады. Өлшем бірлігі арқылы сандық құнын анықтау процедурасы өлшем болып табылады.

Өлшемнің маңызды сапа көрсеткіштері, оның ғылыми мәнінің дәлдігі болып табылады. Ғылыми білімнің эмпирикалық әдістерінің ішінде өлшем, бақылау және салыстыру сияқты орын алады. Қадағалаудың ерекше жағдайы эксперимент болып табылады. Эксперименттік зерттеу объектілерін бақылаумен салыстырғанда бірнеше артықшылықтары бар:

- эксперимент кезінде, осы немесе басқа құбылыстарды «таза нысаны» феноменінде зерттеу мүмкін;

- эксперимент бізге төтенше жағдайларда шындық объектілерінің қасиеттерін зерттеуге мүмкіндік береді;

- эксперименттің ең маңызды артықшылығы оның қайталануы болып табылады.

Модельдерді қолдану тікелей манипуляция қиын немесе тіпті мүмкін емес объектілерді зерттеу үшін эксперименттік әдісін қолдануға мүмкіндік береді.

Зерттеудің эмпирикалық және теориялық деңгейлері пайдаланылатын әдіске абстракцияның, талдау және синтез, индукция және дедукцияға жатады.

Абстракцияның процесі - бұл нәтижелер алуға әкелетін операциялар жиынтығы (абстракция). Абстракциялау психикалық қызметінің әмбебап сипаты болып табылады. Бұл әдістің мәні бір немесе бірнеше зерттеушілер мүдделі тараптарды фиксинг, бұл элементтер емес маңызды қасиеттері, байланыстар, қарым-қатынас, объектілер мен бір мезгілде разряд психикалық бермесін болып табылады.

Абстракция деп аталатын абстракцияның процесі және абстракцияның нәтижесінде ажыратады. Абстракцияның процесі басқа зерттеу әдістермен тығыз байланысты, әсіресе, талдау және синтездеу үшін. Талдау, оның құрамдас бөлікке нысанды кеңейту жолымен зерттеудің әдісі болып табылады. Синтез тұтас бөліктерін талдаудан алынған қосылыстар болып табылады.

Ғылыми жұмыстарға талдау және синтез әдістері өзара органикалық байланысты және зерттелген объектісі мен мақсатының қасиеттеріне қарай әр түрлі нысандарын қабылдай алады. Тікелей және эмпирикалық талдау және синтез нысан бетімен танысу кезеңінде пайдаланылады.

Қайтымды немесе қарапайым теориялық, талдау және синтез кеңінен зерттелген құбылыстың мәнін сәттерді қол жеткізу құралы ретінде пайдаланылады.

Объектінің мәні ішіне тереңірек ену құрылымдық және генетикалық талдау мен синтездеуге мүмкіндік береді. Талдау және синтездің бұл түрі осындай бірлік күрделі құбылыс сияқты элементтер, ең орталық, олардың ең маңызды, олардың «жасуша» шешуші әсер ететін объектінің мәні барлық басқа аспектілері бойынша талап етеді.

Күрделі дамушы объектілерді зерттеудің тарихи әдісі қолданылады. Ол қандай да бір жағдайларда ғана объектінің тарихи зерттеу пәні болып қолданылады.

Осы әдістерді дерексіздіктен нақтылыққа өрлеу әдісін қарастырамыз. Дерексіздіктен нақтылыққа өрмелеу (теориялық зерттеу әдісі) екі салыстырмалы жекелеген кезеңді ескере оқытудың ыдырауға процесі ғылыми білімнің жалпы нысаны, ойлау шындығын көрсету заңын білдіреді.

Бірінші кезеңінде дерексіз анықтамалар сезімтал-нақтылықтан, нақтылықтан шынайылыққа көшу болады. Бір объект бөлінеді, ол тұжырымдамалар мен қорытындыларды жинақтаумен сипатталады.

Таным процесінің екінші кезеңі - абстрактіліден нақтылыққа өрлеу. Оның мәні дерексіз объект анықтамаларының ой қозғалысынан тұрады.

Дәріс 9. Әдіс түсінігі және ғылыми зерттеудің методологиялары.

1.Зерттеу әдістемесі.

2. Ғылыми зерттеудің философиялық және жалпығылыми әдістері. Жалпы (философиялық) әдістердің түрлері.

3.Жалпы әдістердің топтары.

Дедуктивті деп кейбір элементтердің қорытындысының жиынтығы бүкіл жалпы білім қасиеттерінің жиынтығына негізделгенін атайды.

Индукция арқылы, әдетте, класс субъектілерінің білім негізінде тұтастай класс қорытынды жасағанда, жекеден жалпыға дейінгі қорытындылар түсініледі.

Индукция (немесе жалпылау) толық және ішінара болады. Толық қорытындылар туралы құбылыстардың класына енгізілген әрбір істі зерттеу болып табылады.

Көптеген ғылыми мәтіндерде келтірілген мысалдар жекелеген тізімдер нәтижесі болып табылады, келесі мәтіндерде оларды пайдаланудың қолдану жолдары:

- қорыту негізіне қалыптасқан, дурыс мысал екендігін орнату;

- үлгі қорытындыға байланысты екендігін анықтау;

- мысалдар жеткілікті келтірілген ба анықтау;

- Таңдалған мысалдар типтік екендігін орнату.

Ғылыми-зерттеу объектісі жиі жекелеген оқиғалар, заттар мен құбылыстардың, олардың жеке бірегей сипаттамалары әрекет етеді. Дедуктивті және индуктивті дәлелдерін пайдалануда түсіндіру және бағалау қиын. Бұл жағдайда жаңа бір құбылысты басқамен теңейтін кездегі, онымен танымал әрі ұқсас жеке құбылыстар, және біріншіден бұрын алған ақпаратты тарататын аналогиялық қорытындыларға жүгінеді.

Барлық аналогиялар логикалық емес, сондықтан оларды тексеру қажет. Оларды тексерудің екі жолы бар: 1) құбылыстарды салыстыру тиісті ма немесе жоқ па?; 2) Олардың арасында ешқандай айтарлықтай айырмашылықтар жоқ па?

Себепті тәуелділіктің шешімі - ғылыми мәтінде ерекше маңызды рөл атқаратын тағы бір индукциялық нұсқа.

Себепті тәуелділіктің әрбір даулы жағдайдағы қорытындысы келесі тексеру ережелерімен қолданылады:

1. Болжамды ешқандай себеп жоқ кезде, күтілетін нәтиже ма? Егер жауабы "ия" болса, онда сіз жоғарыда аталған құбылыс - жалғыз мүмкін себеп деп айтуға құқығыңыз жоқ. Бұл жағдайда, немесе екі құбылыстар арасында ешқандай байланыс жоқ, немесе басқа ықтимал себебі бар.

2. Болжамды салдар қолжетімді кезде, болжамды себеп жоқ бола ма? Егер жауап "ия" болса, онда сіз кейінгі құбылыс - жалғыз мүмкін салдар деп айтуға құқығыңыз жоқ. Немесе екі құбылыстар арасында ешқандай байланыс жоқ, немесе басқа ықтимал салдар бар.

3. Салдар мен оның болжамды себебінің арасында тек кездейсоқ бірінен кейін бірі туындаған жалғыз байланысы емес пе? Бұл әдіс"осыдан кейін, сондықтан, осыдан кейін" ретінде белгілі, себептің қорытындысының жалпы қателігін анықтауға мүмкіндік береді.

4. Кез келген басқа да ықтимал себептері бар ма?Негізгі себептен көрі, бізді толғандырып жүрген себеп немесе тікелей себебі құбылыстар айқынырақ көрінеді.Негізгі себептерді анықтаудан жалтару әдеттегі мұқалмас нысан.

5. Кез келген басқа да ықтимал салдары бар ма?Көптеген жағдайларда қорытындыны себептерді бастапқы күшіне шындығында болашақ оқиғаларға болжам болып табылады.Мұндай жағдайларда абсолютті тексеру мүмкін емес.Себебі қорытынды бастапқы күші есте болашақты сақтайды,ол еркін ойлау әсерін растайды.

Шегерім(дедукция)- білімнің ең қысқа жолы болып табылады.Шегерім үш шешімнен тұрады:

- жалпы ережелер, үлкен посылка деп аталады.

- онымен байланысты шешімнен,оның қолдануына әкеліп соғатын,кіші посылка деп аталады.

- қорытындыдан.

Осы үшбуынды процесс толығымен силлогизм деп аталады.

Кейде көрсетілген бір посылка көрсетілмейді.Бұл қысқартылған силлогизм энтимемадеп аталады.Энтимеманы толық силлогизмге келтіру үшін мынадай ережелермен басқарылуы керек:

-қорытындысын тауып, оны үлкен және кіші терминдері анық көрсетілетіндей тұжырымдау керек

-егер бір посылка аталмай кетсе,қайсысы екенін анықтау(үлкені не кішісі ма) керек.Бұл сөйлемде қандай төтөнше терминдер қамтылған

-қай посылка аталмағанын біле тұра және орташа терминді біле тұра(берілген посылкада болады) аталмаған посылкамен бірге терминін анықтау.Дедуктивті ай-тұжырым екі тәсілмен тексеріледі.1)посылкалар дұрыс па? 2)олардан бұл қорытынды шығама?

Өзінің пікірін дәлелдеу қабілеттілігі және оппоненттердің дәлелдерін жоққа(керек жағдайда) шығаруға әрекет ету (аргументирование) көмек береді-таза логикалық процесс, басқалардың шешімдерінің көмегімен біздің шешімдерімізді негіздейді.Дәлелдеудің ережелері сақталмағанда әрекет(аргументирование) өз нысанына жетеді.

1) Дәлелдеудің тезисін анық және нақты тұжырымдау керек.Бола тұра екі жақты ойлау мүмкін емес.

2) Дәлелдеу кезінде тезис өзгеріссіз білу керек,яғни нақты бір ереже дәлелденуі тиіс.

Ғылыми зерттеудің философиялық және жалпығылыми әдістері.

Жеке басын куәландыратын құқық. Ой нысанының жеке заңына сәйкес өзгеріссіз қалуы тиіс, яғни А А болып табылады (А=А), онда А - ой. Заң екіойлылық және белгісіздікті жою, ұғымдар мен пайымдаулар барлық хабарламалар біржақты екенін талап етеді. Шамасы, сол ауызша құрылыстар әр түрлі мазмұнын жобалауы мүмкін, және, керісінше, сол идея түрлі тәсілдермен көрсетілуі мүмкін. Бірінші құбылыс омонимдер, екіншісі - синонимдер деп аталады.

Қайшылық заң келісімділік ойлау талабын білдіреді. Бір мезгілде бірі бекітіп және басқасы жоққа шығаратын болып табылатын екі шынайы мәлімдеме болуымүмкін емес.

Алып тасталған үшінші заңы - екі қарама-қайшы үкімдерінің бірі жалған және басқасы шынайы. Үшіншісі берілген емес.

Алып тасталған үшінші заңның маңыздылығы - ғылыми жұмысты жүргізу фактілер тұсаукесеріне келісімділігін қажет етеді және қайшылықтарға мүмкіндік бермейді.

Жеткілікті себептермен заң ғылыми қорытындылар талабының дәлелін білдіреді, сот шешімдері, төмендегідей қолданылу тұжырымдалған: әрбір шынайы идея жақсы себеп болып табылады.

Біз ғылыми жұмысында пайдаланатын кез келген ұсыныс шындық ретінде қабылданбас бұрын, ақталған болуы тиіс.

1. Тезистің жоғалуы.Тезисті тұжырымдап, оны ұмытып басқа тезиске өтеді, тура немесе жанап біріншісімен байланысатын, бірақ негізінен басқа ұстанымға.Сосын үшінші бір фактіні қозғайды, одан төртіншісіне солай жалғаса береді.Соңында бастапқы ойын жоғалтады, яғни не жайлы пікір таластырып жатқанын ұмытады.

2. Тезистің толық алмасуы.Нақты ұстанымды алға орналастыру арқылы , басқа бірдеңені дәлелдей бастайды,жақын немесе мағыналас яғни негізгі ойды алмастырады.Тезисті алмастыру түрі қулық болып табылады.

Басқа тезисті алмастыру түрі қате болып табылады, оны "логикалық диверсил" деп атайды.Кеңейтілген позицияны дәлелдеу немес жоққа шығаруға болмайтынын сезіп, орындаушы басқа нәрсеге талқыны аударуға тырысады, өте маңызды тұжырым болуы да мүмкін, бірақ бастапқы тезиспен тікелей байланысы жоқ.

3. Тезисті ішінара ауыстыру.Дәлелдеу барысында өзіндік тезисті түрлендіруге тырысып, өзінің бастапқы ортақ немесе тым өткір, асыра айтылған тұжырымын жіңішкертіп немесе жұмсартып көрсету.Аргументтерге мынадай талаптар қойылады:

-аргументтер тезистерге тәжірибесіз дәлелденуі тиіс;

-аргументтер жүйелі болуы тиіс;

-аргументтер жеткілікті болуы керек.

Дәлелдердің шындығын растау талабы, олардың дәлелдердің құрылысы іргетас рөлін атқаруын анықтауда.Бұл талаптардың бұзу екі қателікке әкеледі:

- "өтірік аргументке" яғни дәлел ретінде жоқ фактілерді пайдалану, болмаған оқиғаға сүйену тағы басқа;

- "болжау базасы" - дәлелдің растығы сенім орнатудан емес, тек болжанады.Бұл жағдайда дәлел ретінде дәлелденбеген немесе өз бетінше таңдаған позиция қолданылады.

Аргументтердің автономдық талаптары -дәлелдер (аргумент тер) тезиске тәуелсіз дәлелденуі тиіс.

Аргументтердің жүйелілігінің талаптары дәлелдер бір-біріне қарама-қарсы болуы тиіс.

Аргументтердің жеткілікті болу талаптары-аргумент дәлелденіп жатқан тезистің қажеттілігімен келіп датуы тиіс.Мұнда қажеттіліктердің екі түрі болады:

-аргументтердің жеткіліксіздігі ;

-дәлелдің шектен шығуы.

Өте көп жағдайда мынадай қателіктер жіберіледі, аргумент пен тезистің арасында, логикалық байланыстың болмауы.Мұндай талаптарға сай келмейтін түрлерінің бірі- бір тар ауданнан екінші бір кеңдеу ауданға негіссіз өту.Келесі талаптарға сай келмейтін түрі - шартты айтылғаннан шартсыз айтылғанға өту.Ғылыми туындыда көптеген жағдайда дәлелдерден бас тартуға тура келеді.Сындарлы талқылаудан нысандарына байланысты ол мынадай тәсілдермен орындалуы мүмкін: тезистің сынынан, аргументтердің сынынан және демонстрацияның сығынан.

Бірінші тәсіл - тезис сыны (теріске шығару).Оның мақсаты - пропоненттің шығарған тезисінің дәрменсіздігін көрсету.

Тезистің мұндай теріске шығаруы тікелей немесе жанама болуы мүмкін.

Тікелей теріске шығару пайымдау түрінде салынады, "абсурдқа жеткізу" деп аталып кеткен.Мұндай жағдайда аргументация мынадай түрде өтеді; бастапқыда пропоненттің шығарылған болжамдарының растығын мойындауға болатынын сосын осыдан шығатын зеттеуді шығарады.

Зерттеулермен фактілерді салыстырғанда объективті мәліметтерге қарама - қарсы болып шықса оларды дәрменсіз деп табады.Осының негізінде қорытынды шығарады,тезистің дәрменсіздігін мәлімдейді,жалған зерттеулер әрдайым оның түбірінің жалғандығын растайтын принципке сүйене отырады.

Аргументация процесінде тікелей теріске шығару талқандау функциясын орындайды.Оның көмегімен тезистің дәрменсіздігін көрсетеді,орнына ешқандай идея алға тартпай-ақ.

Жанама теріске шығару басқа жолмен салынады.Оппонент қарама- қарсы беттің тезисін тікелей талдамауы мүмкін,аргументтерді тексермей-ақ, пропонентті демонстрацияламай.Өзінің тезисінің мұқият және жан-жақты екендігіне назар аудартады.

Егер аргументтері түбегейлі болса,оның ізінен екінші қадам жасайды- пропоненттің тезисінің жалған деген тұжырымға келеді.Мұндай теріске шығару тек мынадай жағдайда ғана қолданылуы мүмкін,егер тезис және антитезис "үшіншісі болуы мүмкін емес" деген принциппен реттелген жағдайда, яғни екі дәлелденіп жатқан тұжырымдаманың біреуі ғана шындық болса.

Екінші бұзу тәсілі бұрынырақ дәлелденген дәлелді- "аргументтердің сыны".

Тек аргументтердің (дәлелдер) ғана қолдануға болады,осы шындық сенімсіздік тудырмаған жағдайда.

Егер оппонентке аргументтердің жалғандығын немесе күмәнділігін көрсете алса, онда пропоненттің позициясы айтарлықтай төмендейді, себебі мұндай критика (сын) тезистің дәрменсіздігін көрсетеді.Аргументтің сыны фактілердің анық көрсетпегендігіне сүйенуі мүмкін, статистикалық мәліметтердің қорыту тәртібінің екі ойлылығы, эксперттің беделдігіне күмән келтіру,осы эксперттің қорытындысына пропонент арқа сүйеген.

Дәлелді күмәндар дәлелдердің дұрыстығына қажеттілікпен тезиске аударылады, осындай дәлелдерден (аргументтерден) шығатын,сондықтан ол да күмәнді болып бағаланады, өздігінен дәлелдеуді қажет ететін.

Үшінші теріске щығару тәсілі- демонстрация критикасы.Бұл жағдайда пропоненттің тұжырымдауында аргументтермен тезистердің арасында логикалық байланыстың жоқтығы көрсетіледі.Тезис аргументтен шықпаған жағдайда ол ауада "қалқып" қалады және негіссіз болып есептеледі.

Дәріс 10. Ғылыми зерттеу тақырыбын таңдау.

1.Ғылыми мәселе және тақырыпты таңдау.

2.Ғылыми-зерттеу жұмысының тақырып құрылымы.

3.Ғылыми-зерттеу жұмысын жоспарлау.

4.Жұмыс бағдарламасының бөлімдері. Зерттеу мақсаты мен мәселелерін анықтау. Ғылыми-зерттеу жұмысының жоспарын құрастыру.

5. Ғылыми мәліметтердің негізгі көздері. Ғылыми басылымдардың түрлері. Оқу басылымдардың түрлері. Анықтамалы-мәліметті басылымдар.

Ғылыми жұмыстың тақырыбы ұйымдардан немесе зерттеушінің өзімен таңдауы мүмкін. Ғылыми жұмыстың тақырыбын таңдауға мынадай шаралар көмектеседі.

1) ҒЗЖ-дың қорғауындағы каталогтарды қарап шығу және қазірдің өзінде біткен ғылыми жұмыстармен танысу.

2) Жаңа іргелес зерттеулермен танысу, ғылым мен техникалық шекара бағыттары.

3) Бағалау әдістерін дамыту, ғылыми жұмыстарға қолданылатын технологиялық әдістері.

4) Жаңа тәсілдер арқылы белгілі ғылыми шешімдердің көмегімен қайта қарау,жаңа теориялық ұйымдармен бірге, жаңа материал фактілер тарту арқылы зерттеушінің анықтауынан.

Тақырып таңдап алып, зерттеуші мақсатын анықтауы тиіс, нақты міндеттерін және оның даму аспектісін.Жұмыс жетекші ғалымдардың жетекшілігімен орындалады, жұмыс орындалып жатқан ұйымда жұмыс істейтін.Ғылыми жетекші зерттеушінің жұмысын басқарады,мүмкін болатын ықтимал шешімдердің бағалауға көмектеседі.

Ғылыми-зерттеу жұмысын жоспарлау.

Ғылыми жұмыстың композициялары бұл негізгі бөліктердің негізгі текстке қарай ұйқасуы.

Ғылыми жұмыстың композициясы бойынша стандарты болмайды. Кез келген автор қалауы бойынша қалаған материалдарды қолдана алады. Әдет бойынша ғылыми жұмыстың структурасы былай орналасқан: алғашқы бет,тақырып, кіріспе, соңы, қолданылған әдебиеттер тізімі, қосымшылар, көрсеткіштер.

Алғашқы бет ғылыми жұмыстың бірінші парағы болып есептеледі.

Төбесінде толықтай оқу орны жазылады. Одан кейін зерттеген адамның аты жөні жазылады.Ортасына ғылыми жұмыстың тақырыбын жазады. Егерде диссертациялық жұмыс жазылатын болса тақырыбына шифр қосылады.

Сосын оң жағында ғылыми жұмыстың жетекшісінің аты жөні жазылады.

Кіріспеде таңдалынған тақырыптың маңызын , мақсатын ,мазмұнын , зерттеуге таңдаған амалы жайлы айтылады.

Әдебиеттің қысқаша үлгісі мына шешімге әкелу керек: қазір беріліп отырған тақырып әлі толық ашылған жоқ (немесе аз ғана ашылды немесе өзге бағытта) және әлі ары қарай өндіруді қажет етеді.

Материалдық үлгінің жұмысы мен оның критикалық шешімін халыққа хронологиялық тәртіпте беру шарт емес, оны анықталған логикалық байланыста және ізбасары ретінде жүйелеу қажет. Жол салушылардың жұмысының үлгісін тек таңдалған тақырыптың сұрақтары арқылы істеу қажет. Ғылыми жұмыс тақырыбына тікелей және тура қатысты барлық бағалы жарияланылымдар аталынылған және критикалық бағаланған болуы керек.

Қорытындыны әдеби негіздерді мұқият және барлық жағынан зерттеген соң ғана шығару қажет.

Қабылданатын зерттеуді қалыпқа келтірудің мақсаты, осы мақсатпен сәйкестендіріп шешілуі қажет нақты тапсырманы белгілеу, оның анықтамасының шешімі ғылыми жұмыстың бастапқы негізін құрауы қажет болғандықтан, нақты қылып істеу өте маңызды. Бұның тағы бір маңызы, бұндай бастапқы негіздер дәл осы қабылданатын зерттеуді қалыпқа келтіретін тапсырмадан туындайды.

Сонымен қатар, кіріспенің міндетті элементі нысанды және оның зерттелу пәнін қалыпқа келтіру болып табылады. Нысан-процесс немесе бөлу, проблемалық жағдайды генерациялау және зерттеу үшін таңдалған болып табылады. Пән – нысанның шегарасында болатын зат.

Кіріспенің тағы бір міндетті элементі зерттеудің тәсілін көрсету және нақты материалдың қосылуы кезіндегі инструментке қызмет ету. Бұл жерде тағы бір берілетін мінездеме негізгі негіздерге анықтама (заңды, ғылыми, әдеби, библиографикалық) беру, сонымен қатар өткізілген зерттеудің методологиялық негізі көрсетіледі.

Кіріспе бөлімінің соңында ғылыми жұмыстың құрылымын ашу қажет, яғни оның орналасу жолын анықтап және құрылым элементінің тізімін қамтамасыз ету керек.

Баяндаманың негізгі бөлігінде тарауларды зерттеудің әдістері мен тәсілдері қарастырылады және қорытындысын шығарады. Басты негіздің құрамының негізгі бөлігі ғылыми жұмыстың тақырыбымен тікелей байланысты болуы керек және оны толығымен ашу керек.

Ғылыми жұмыс қорытындымен аяқталады. Бұл синтез – ізбасарлы, кіріспемен қалыптастырылған және қойылған нақты тапсырмалармен, жалпы мақсатпен қатысты және соңғы нәтижелерді алу арқылы құрылады. Қорытынды орындалған жұмыстардың жалпылама қорытынды бағалау болуын көздейді, сондай-ақ практикалық ұсыныстар мен теориялық материал мәнін қосады.

Қорытындыдан соң зерттеудің өзіндік шығармашылық жұмысын белгілейтін ғылыми жұмыстың негізгі бір бөлігі - пайдаланылған әдебиеттердің библиографикалық тізімі орналасады.

Әрбір осындай пайдаланылған әдебиеттердің тізімінде ғылыми жұмыстың тобы болуы керек.

Әр бетті толтырғанда келесі қосымшаларға, өзгертулеге орын қалдырып жазу керек.Үнемі не жазып отырғаныңды қадағалап отыру керек.

Кіріспені соғында жазады.

Жұмыстың көбі жазылып болғаннан кейін оның соңын ойластырып жазады.

Жұмыстың жазылып біткенін білгеннен кейін кіріспені жазуға кіріседі. Кіріспе өзінде барлық мағынаны жинайды.

Ғылыми жобаның жазылуында бірнеше амал бар :

Тек кезектілік.

Бүтіндік .

Таңдаулық.

Тек кезектілік амалы көп уақыттық жұмыс болып табылады.

Бүтіндік амалына екі есе аз уақыт қажет етеді.

Таңдаулық амалында автор материалдарды өзі қалағандай етіп жаза алады.

Зерттеуші өзіне ыңғайлы амалды таңдап сол амалда жазуға болады.

Ғылыми жұмыстың жазылуында бірнеше элементтерді бөліп алға шығаруға болады: кіріспе, соңы,қолданылған әдебиеттер тізімі ,приложениялар , көрсеткіштер.

Ғылыми жұмыс жүзеге асу үшін жоспары болуы керек. Жұмыс жоспары ізденістің көрнекілік сызбасы болып табылады және тақырыбын зерделеуден басталады, ол болжамдап отырған ғылыми зерттеудің түпкі ойы.

Жұмыс жоспары еркін нысанда болады және бағанда ұйымдастырылған бағандар тізімінен тұрады, логикалық ішкі ізденістің тақырыппен байланысуы, олардың өзектілігін және қажеттілігін тұрған орындарынан анықтауға мүмкіндік береді.

Кейінгі кезеңде жоспар даңғылын құрады.

Жоспар даңғылын құрастыру пайымы былай анықталады, жүйелі түрде жаңа мәліметтер қосу арқылы ғылыми жоспардың диограммасына келтіруге болады.

Зерттеуші ғылыми жұмыстың жоспарын құрған соң жоспарланған жұмыстың тәртібімен логикалық жүйесін анықтауы керек.Бірінші тарау оқытылмай, екінші тарауға өтуге болмайды.Шығармашылық зерттеулердегі жоспар әрдайым динамикалық жылжымалы болып негізделеді анық және нақты ғылыми бағыт сақталуы үшін зерттеушінің дамудағы идеясымен мақсатын біріктіру мүмкін емес.Редакциялық процесінде анықталған жаңа ықтимал аспектілерді енгізу үшін жоспар икемді болуы тиіс.

Ғылыми мәліметтердің негізгі көздері.

Беделді негіздерді немесе критикалық шешімді немесе басқа ғылыми өндірісті өндіру үшін, жеке аргументтердің сілтемелерін растау үшін цитаты қолданылады. Әрбір цитата библиографикалық стандарттың талабына сәйкес келетін библиографикалық анықтауыш, негіз болатын сілтемемен тең болуы қажет.

Автор сөзін бұрмалау, оның сөзінің мағынасын бұрмалайды. Келесі сөздерді ғана бұрмалауға болады:

Орфография  және пунктуацияның модернизациясы қазіргі заманғы ережелер бойынша, егер сөздердің жазылуы мен белгілердің қойылуы автордың жеке ерекше стилі болып табылмайды.

Тік жақшада қосымша сөздер қорытындысын аяқтау үшін өз бетiнше қысқартылған сөздерді орналастыру.

Цитатадағы жеке сөздер мен сөз тіркестерінің әрекетсіздігі келесі шарттармен, біріншіден цитата авторының ойы әрекетсіздік арқылы бұрмаланбайды, екіншіден бұл әрекетсіздік көпнүктелікпен белгіленеді.

Келтірілген сөздер мен сөз тіркестері септіктерінің өзгерісі, олар енгізілген сөйлемдерде, олардың синтаксистік құрылымын бағындыруға.

Автордың сілтемелері тек өзінің жұмысымен жасалады. Үлкен қиындықтармен сілтеме қолжетімді немесе қолжетімсіз болғанда ғана осы автордың цитатадағы жұмысын қолдануға рұқсат етіледі және автор цитатыларын қолдануға болады.

Ғылыми жұмыстың авторы, цитатыны келтіргенде , ішіндегі кейбір сөздерді бөледі, түсідірме сөздерден кейін нүкте қойылады.

Келесі түрде вариантар келтіруге болады.

Технико – орфографиялық келесідей түрге бөлінеді:

Цитатаның мәтіні тырнақшамен және грамматикалық формамен байланысты.

Егер цитата айтылған текстің сөйлемін толық ашатын болса онда ол барлық жағдайда кіші әріптермен жазылады , тек біреуінде ғана үлкен әріптермен, бұл – ғылыми жұмыс авторының сөйлемнің бөлігі.

Егер цитата айтылатын текстің бөлігін ғана ашатын болса , онда ашылған жақшадан кейін көп нүктелер қойылады .

цитата сөйлемнің құрамына органикалық кіргенде бастапқы алган жеріне қарамай кіші әріптер қойылады.

Ғылыми жұмыс істеу барысында кестеге, мысалдарға, формулаларға т.б қолданылады. Текстегі сілтемелер суреттің, кестенің, беттерді (№) белгісімен белгілейді, мысалы: сурет 3, кесте 4, б.34. Егер белгіленген сөздер номер реті бойынша болмаса , онда берілген мәтінді толық жазу керек , қысқартусыз, мысалы:( мына суретте...) ( кестеде ...) т.б. Текстегі сілтемелер астыынғы жағына түсіндірме түрде жазылады, сілтемелердін алдында қысқартылған ( см) тұрады.

Сілтемелерді нөмірлеген кезде рет бойынша орналастырады , жаңа бетте қайтадан жаңа нөмірлеу басталады. Себебі ғылыми плагиат жасамауы үшін және сілтемелермен келтірілген сөздерді қайдан алғандығы туралы ақпарат көзі тұруы керек.

Ғылыми жұмыс кезінде көмек ретінде алфавит бойынша немесе аты бойынша орналастырады. Басты көрсетуші элементеріне рубриктер және жазба беттерінің нөмерлері сілтемелері жатады.

Рубрикте бірінші сөзге зат есім немесе сын есім немесе басқа есімдерден тұра береді. Бір рубрикте 10 нөмірлеуден аспауы керек. Егер рубриктер саны 10 нан асып кетсе , рубриктердің өзін бөліктерге бөледі.

Дәріс 11. Әдебиеттерді оқып үйрену.

1. Әдебиеттерді таңдау.

2. Әдебиеттер тізімін құрастыру.

3. Оқу-ғылыми жұмыс құрылымы. Рубрикация.Мәтін жазу әдістері

Таңдалынған тақырып бойынша әдебиеттерді шолу негізгі жұмысқа бастау болады. Содан соң ғана басқа материал жинақтау басталады.

Ғылыми зерттеу жұмыстарын этап бойынша жүргізген дұрыс:

Жұмыспен жалпы танысу

Мазмұнына көз жүгірту

Кез келген тақырыпты оқу

Жұмысты оқу барысында жаңадан табылған ақпаратқа көп көңіл бөлу керек , өйткені ол жаңа білім болып табылады.

Таңдалынған тақырып бойынша әдебиет оқығанда тек ғылыми жұмысқа қатысы бар ақпараттар ғана қолданылады. Тақырыпқа сай ақпараттарды ғылыми жұмыстарға қолданады.

Тек қана ғылыми факттарды ғана жинау керек. Элементтер, ғылыми жұмыстың негізі болып табылады. Жаңалық, дәлділік, объектілік және сенімділік деген дүниелер ғылымның тіреуіш күші болып табылады.

Үлкен жаңа ғылыми факттардың мағынасын зерттеу олардың критикалық бағасын және жұмыс істеу шарттарын алға қоюды мақсат еткен. Ғылыми факттың дәлдігін объективті нұсқаулықпен білінеді және заттардың сынын ,жағдайын,көрінісін олардың санымен сапасын зерттейді.

Ғылыми факттың бар екендігін дәлелдейтінін аналогиялық жағдайлар. Ғылыми факттер көбінесе олардың бір мақсатта жұмсалуына тәуелді болып келеді. Монография дәл ғылыми шығарылым сиақты , өзінде толық және әр жақтамалық мәселелерді немесе тақырыптарды жинаған; ғылыми кітап.

Ғылыми бап ғылымитехникалық немесе гуманитарлық ғылымға қосылады.

Теориялық бап басқа баптардан айғақтың дәлдігімен ерекшеленеді.

Техникамен технологияда көбінесе жұмыстарды баптармен істеп, зерттеулердің қорытындысын баптар бойынша жазылады.

Фактілік материалдың ерекше пішіні цитата, олар ғылыми жобаның басты маңызын қалайды. Цитата автордың ғылыми жобасының түсіндіру жолын жеңілдетеді.

а) зерттеулердің нәтижесін жазуда, әр түрлі бақылауларды жазғанда.

ә)документтердің, әдеби диссертациялардың.

Таңдалынған тақырып бойынша әдебиеттерді шолу негізгі жұмысқа бастау болады. Содан соң ғана басқа материал жинақтау басталады.

Ғылыми зерттеу жұмыстарын этап бойынша жүргізген дұрыс:

Жұмыспен жалпы танысу

Мазмұнына көз жүгірту

Кез келген тақырыпты оқу

Жұмысты оқу барысында жаңадан табылған ақпаратқа көп көңіл бөлу керек , өйткені ол жаңа білім болып табылады.

Таңдалынған тақырып бойынша әдебиет оқығанда тек ғылыми жұмысқа қатысы бар ақпараттар ғана қолданылады. Тақырыпқа сай ақпараттарды ғылыми жұмыстарға қолданады.

Тек қана ғылыми факттарды ғана жинау керек. Элементтер, ғылыми жұмыстың негізі болып табылады. Жаңалық, дәлділік, объектілік және сенімділік деген дүниелер ғылымның тіреуіш күші болып табылады.

Үлкен жаңа ғылыми факттардың мағынасын зерттеу олардың критикалық бағасын және жұмыс істеу шарттарын алға қоюды мақсат еткен. Ғылыми факттың дәлдігін объективті нұсқаулықпен білінеді және заттардың сынын ,жағдайын,көрінісін олардың санымен сапасын зерттейді.

Ғылыми факттың бар екендігін дәлелдейтінін аналогиялық жағдайлар. Ғылыми факттер көбінесе олардың бір мақсатта жұмсалуына тәуелді болып келеді. Монография дәл ғылыми шығарылым сиақты , өзінде толық және әр жақтамалық мәселелерді немесе тақырыптарды жинаған; ғылыми кітап.

Ғылыми бап ғылыми техникалық немесе гуманитарлық ғылымға қосылады.

Теориялық бап басқа баптардан айғақтың дәлдігімен ерекшеленеді.

Техникамен технологияда көбінесе жұмыстарды баптармен істеп, зерттеулердің қорытындысын баптар бойынша жазылады.

Фактілік материалдың ерекше пішіні цитата, олар ғылыми жобаның басты маңызын қалайды. Цитата автордың ғылыми жобасының түсіндіру жолын жеңілдетеді.

а) зерттеулердің нәтижесін жазуда, әр түрлі бақылауларды жазғанда.

ә)документтердің, әдеби диссертациялардың.

Оқу-ғылыми жұмыс құрылымы.

Ғылыми жұмысты сыныптау өзімен оның мәтінін құрамдас бөлікке, графикалық ұйымды бір бөлігінен екінші бір бөлігіне, сонымен қатар тақырыптарды қолдану, нөмірлерді бөлуді және т.б. қарастырады. Ғылыми жұмыстағы сыныптау зерттеу логикасын көрсетеді, сондықтан топтар бөлек логикалық бөліктен қолжазбаның мәтінін айқын бөлуді көздейді.

Сыныптаудың қарапайым түрі азат жол, яғни әрбір мәтіннің бірінші қатарының басынан оң жаққа жылжыту. Азат жолды әрбір сөздің мінездемесі анық біткендігін білдіру үшін, мағынасы дәлме-дәл болуы үшін қолданады. Ғылыми жұмысты азат жолға дұрыс қою, оның дұрыс оқылуы және түсінікті болуына әсер етеді.

Бір параграфтың немесе тараудың азат жолы бір-бірімен байланысқан түрде болуы керек. Азат жолмен жұмыс жасау кезде, сөздің басына мән беру қажет.

Әрбір азат жолда фактының орналасу ізбасары мен жүйесін ұстап тұру керек, мәтіннің мінездемесін белгілі дәрежеде анықтап, оның ішкі берілу ойын қадағалау қажет.

Әңгімелесу мәтіндерінде фактілердің орналасу реті, хронологиялық ретпен және бір-бірімен мағыналық қарым-қатынаста анықталады.

Суреттелетін мәтінде пән немесе анықтауыш оның белгісімен құрамының саналу жолымен анықталады, басында жалпылай алынған, суреттеліп отырған фактыге жалпы мінездеме беру, содан соң оның бөлек бөлімдеріне мінездеме беру негізделген.

Ғылыми жұмыстың мәтінін үлкен бөлімдерге бөлу, оның бөлу түсінігін логикалық жолмен өндіруге негізделеді.

Тараулардың негізгі бөлімдері параграфтарға бөлуге, бөлінетін түсініктеменің барлық түрін жинақтауға байланысты. Сол себепті бөлінудің көлемі бөлінетін түсініктің көлемінің соммасымен тең болуы қажет. Бұл ережені қадағаламау құрылымдық қателікке әкеліп соқтыруы мүмкін:

- мағыналық құрамында тарау, оның параграфтарының жалпы көлемін құрайтын, яғни қарапайым түрде айтқанда, өзіне мағынасы басқа параграфтарды қосады;

- тарауды құрайтын параграфтардың көлемі мағынасы жағынан жеткіліксіз болады;

Барлық бөліну сатыларында таңдалған бөліну белгісі сол күйінде қалуы қажет және басқа белгімен ауыспауы керек. Мағынасы жағынан бөлек болмауы қажет, керісінше бір-бірімен бірігіп, бір мағынаны құрауы тиіс.

Бөліну үздіксіз болуы керек, яғни бөлу кезінде аттап өтпей, біркелкі түрлерін қолданған жөн. Бұл ережені бұзған жағдайда «бөлінудегі секіргіш» деген атқа ие болады.

Тараудың тақырыбы мен ғылыми жұмыстың параграфы мәтіннің құрамымен тығыз байланысты болуы керек. Тақырыпқа қықартылған сөзді немесе аббревиатураны, сонымен қатар химиялық, математикалық, физикалық және техникалық формуланы қосуға болмайды.

Мәтінді сыныптау оның орналасу тәртібінде сандық (сонымен қатар әріптік) негізде нөмірмен жиі сәйкес келе бермейді.

Нөмірдің қажетті жүйелері:

- әр түрдегі белгілерді қолдану – рим және араб сандарын, жазбаша және тұрақты әріптер; азат жолдағы жылжытулар;

- белгілі бір ретпен орналасқан араб сандарын ғана қолдану;

Әртүрлі белгілердің ішінен сандық және әріптік негіздерді құру кезінде кему реті қолданылады:

А…Б…В…Г…

I…II…III…IV…

1…2…3…4…

a)…б)…в)…г)…

Барлық бөлімдерді орыс әліпбиінің (А бөлігі) әріптерімен жазылған реттік нөмірлерді сөзбен (бірінші бөлім) жазу қабыданған, Тарауды рим сандарымен (тарауI), параграфтарды араб сандарымен (§1).

Ғылыми өндірістің (бөлінудің бірінші сатысы) өте үлкен бөлімінің нөмірі бір саннан тұратын болғандықтан, құрама бөлімдері (бөлінудің екінші сатысы) екі саннан, бөлінудің үшініші сатысы үш саннан және т.б. болатындықтан ғылыми және техникалық мәтінде нөмірдің сандық жүйесін пайдалану қарастырылған.

Мәтіндік материалдың ғылыми жұмысы алуан түрлі. Оның (құрамы мен сыныптау,қосымша жоғарыдағы элементтері) сандарына байланысты бағасы сілтемелері,тізімдері және тағы басқалары. Нақты техникалық және емле ережелері мен олардың білімін жобалау қажет болады.

Ғылыми жұмыстар сандық, әріптік, сандық-әріптік сандар болуы мүмкін. Сандық формасын қоспағанда,түбегейлі сандар жазу үшін қолданылыды:

- бір таңбалы санда қиғаш жағдайда ақша құндылықтарын немесе бөлімшелерін жасауға;

- сандық нысанда бірнеше сандармен;

- сөйлемнің басында,атап айтқанда тармағында;

Сандық нысанды,сондай-ақ реттік сандарын жазу үшін пайдаланылады.

- егер рим сандарымен аударылатын болса;

- объектінің атын келтірер алдында бет номерлері, кестелері, иллюстрациялары мен қосымшалары болса;

- егер айдың күннен немесе сөз "жыл" бұрын деп аталатын болса;

-егер үш немесе оданда көп реттік сандар (кейс аяқталатын соңғы сандарына дейін салынған) сериясы болса;

-егер дефис арқылы жазылатын реттік номерлері болса;

Сандардан әріптік-сандық белгілері үшін пайдаланылатын:

-сандық нысандар бірнеше дөңгелек сандарды;

-арап сандары түрінде реттік сандар аяқталатын болса;

-сандар мен соның ішінде сын есіммен және зат есіммен,қысқартылған түрде осы сөздерді жазып береді.

Арттыру жағдайда жалғаулардың шарттары

Арттыру жағдайда шарттары араб сандары болуы керек:

- бір әріпті,егер соғынан алдыңғы санның әріпі дауысты болса

- екі әріпті,егер соңынан алдыңғы әріп дауыссыз болса.

Қысқартулар - сөздің тәсімі,сонымен қатар сөздің немесе осындай тәсім қалыптастырған бүкіл сөздердің бөлігі.Бұл қарастырылған бұл қарастырылған сөздер мәтіннің көлемін азайту үшін қолданылады.

Сөзді қысқартып жазудың негізгі үш тәсілі бар:

- тек бірінші сөзді қалдырады

- сөздің сол жақ бөлігі алынып тасталады,жұрнақтармен аяқталады

- ортасынан бірнеше әріптерді қалдырып арасына дефис қойылып жазылады.

Ғылыми мәтінде мынандай қысқартулар бар:

- әріптік қысқартулар

- күрделі қысқартулар

- шартты графикалық қысқартулар

-сөздермен бастапқы мәндер шартты графикалық бөліктерінің қысқартылуы.

Әріптік қысқартулар бірінші (бастапқы) хаттармен атаулардан жасалып бөлінеді.

- атауымен оқу;

- ұсынылған дыбыстарды оқу;

Күрделі қысқартылған сөздер аралас тұрады:

- қысқартылған сөздермен толық сөздер;

- бір қысқартлығын сөздер;

Дәріс 12. Студенттердің ғылыми жұмыстарын жазу және рәсімдеу.

1. Сөздерді қысқарту.

2. Кестелерді рәсімдеу.

3. Иллюстрациялық материалдарды қамтудың графикалық әдісі.

Келісілген графикалық төмендетуге бөлшектер мен сөздер, бастапқы хаттар, бастапқы әріптер кіреді.

Олар бөлінеді:

- шартты стандартты қысқартулар

- шартты қысқарту, олар әдебиетте қабылданған.

Ұсыныстар ішіндегі сөздер " жәнет.б ", "және сол сияқты", "және басқада"азайту жоқ. Қысқартулар " диаметрі", " өйткені" , "мысалы", "иуралы" ,"формыла" рұқсат етілмейді. Әріптің мағанасы бекітілген стандарттармен басқада тиісті ережелеріне сәйкес болуы тиіс .

Аяқталған және аяқталмаған сөйлемдерден тұратын сөйлемдер.Аяқталмаған сөйлемдер кіші әріптерімен арап сандары да кіші әріптермен немесе жарты шеңбер жабылатын жақшалармен көрсетіліп жазылады.Мұндай тіркестерді тіркеудің екі нұсқасы бар:

- аудару(ішінде тыныс белгісі жоқ немесе шағын сөйлем) жеке сөзден құралатын, үтірмен қалған мәтінін іріктеу және тұтынушы туралы жазылған;

- олардың тыныс белгілері бар сөз тіркесінің екжей-текжейлі байқаудан тұрады;

Тіркеу бөліктері жиі жаңа бөліктерге, жиі жаңа жолға жазылған және нүктемен үтірмен бөлінеді.Беру бөлігі сөйлемнен тұратын жағдайда олар ойық нүкте арқылы бөлінген әріптермен бастау жазылады.Тіркеу мәтінін беруде алдындағы басты кіріспе үкімі бойынша граматикалық бағынысты болу шарт.

Негізгі кіріспеде сөйлем немесе бірлесіп(жылы, нені, қалай, және, т.б) тоқталу мүмкін емес.Тақырыптармен субпазицияға мәтінінде келтірді,астында орналастырылған мәтін тақырыбын көрсету үшін өте қысқа түрде болуы тиіс.

Атауы қысқаша болуы тиіс, нақты ақпаратты атқармайды.Атауы өте ұзақ және дәл оған қойылған мағанасын білдіру қажетжағдайларда, жақшаға алып қойылады.

Тақырыптары 2-14 сөзден қамтитын және әдетте екі баспа одан артық емес сызықтыр тұрады.Тақырыптар кілтті сөздерден құралуы қажет. Бұл сөздер мәселен нысанды көрсетеді немесе субьектіге жапы сипаттама береді.

Тақырыптар қысқартылған сөздермен сондай-ақ физикалық, химиялық және математикалық формулаларды қамтымайды. Олардың атаулары түсініксіз болып табылатын немесе мағанасы өте кең кезде грамматикалық тақырыбындағы мәтіні оларды үйлестіру құжаттарды өңдеу кезінде тік жақшада тұрады.

Кестенің логикалық тәртібі келесідей болуы керек: оның логикалық субъекті кестенің басына,жан шетіне немесе екеуінеде болуы мүмкін,бірақ ешуақытта кестенің ішінде емес.

Әрбір басы кестеге сәйкес келуі тиіс,әрбір басындағы қатар кестедегіге жан-жанындағыға сәйкес болуы керек.Кестедегі әрбір ақпарат анық болуы керек және бірдей.Әрбір бөлімдерге бөлінген кездегісі анықталған ақпарат болуы керек.Кестеге ғылымда әлі ондай әлі бекітілмеген ақпараттарды қосу тыйым салынады.

Кестеге қандай да бір материал қосу алданды оны жай кестеге келтіре алатынына көз жеткізу керек.Кестеге ғылыми ақпарат қосу тек қана жеткізуі қиын болған жағдайда рұқсат етіледі(эксперименттік бақылау нәтижелері).Кестені келесі бетке ауыстырғанда кесте басын және басындағы сөзді қайта жазу керек.Егер басы громусская қайта жазбаса болады.Бұл ретте кестені номерлеп келесі бетке номерлерді қайта жазу керек.Кесте басы қайталанбайды.

Пәндер мұхият ойластырылғын жоспар бойынша белгілі бір жалпы жоспары негізінде ғылыми жұмыс мысалмен түсіндіріледі.Әрбір иллюстрацияның мәтіні болуы тиіс және мәтін суретке сай болуы керек.

Ғылыми жұмыста барлық суреттер нөмірленуі тиіс. Егер сурет жалғыз болса, онда ол нөмірленбейді.Суретке мәтін , анықтама, иллюстрациялар ғылыми жұмыс орналастырылғын, оның асына серилық нөмірі жүргізіледі. Әрбір суретте негізгі мәтінмен қайреткері сәйкес келуі тиіс титрлер, қамтамасыз етілуі тиіс. Сурет астындағы қолдың әдетте ең негізгі элементтері бар:

- " сурет" төмендетілген сөз тағайындалған графикалық учасканың атауы;

- араб сандарымен белгіленбеген санын көрсететін мысалдардың сериялық нөмірі;

- ең қысқа түрінде бейнеленген сипаттамалары мәтіні бар астарлы тақырып;

- төмендегідей салынатын экспликация учаскінің жеке нөмірлері, оларға ілесіп жүретін қолымәәтінді көрсетуге содан кейін сандарды көрсетуге негізделген.Ғылыми еңбектер үшін иллюстрациялардың негізгі түрлері болып табылады.

Сызу - ғылыми мектептер инжинерлік иллюстрациялардың негізгі түрі. Жабдықтар құрылыс техникасы немесе олардың бөліктерінің жоспары уағдаластықты бейнелейді, қажет кезде пайдаланылады. Кез- келген суреттер тиісті стандарттың талаптарына, ережелеріне қатаң сәйкес жүзеге асыруға тиіс.

Ғылыми жұмысты құрастыру - ең алдымен жұмыс сызбаларын салыстыпғанда айтарлықтай іс- әрекет немесе құрылғының обьектісін және табиғат құрылымын түсіну талап етілмейді.

Осы сызбада машиналар мен компанеттердің мен бөлшектердің атаулары жазылмайды.Егер мәтін мазмұнының жеке бөліктерін көрсеткіңіз келсе , олар (солдан оңға ) араб сандарымен нөмірленеді.Осы сызбаның астындағы сандар тұсау кесер барысында немесе айдарында мәтінді түсіндіруді қамтамасыз етеді.

Сызбадағы кесінді және қима, сондай -ақ бағытттар проекциялардағы орыс әріптерінің орналасқанын білдіреді.

Сурет көрнекіліктішындыұұа беру, әсіресе айқын және сенімді құрал. Ол оның барлық жеке ерекшеліктерімен деректі дәлдіктегі обьектісінемесе құбылысты бейнелеу және қажет кезде пайдаланады. Сурет жай ғана иллюстрация емес ғылыми құжат.

Нақты жерде бір нәрсе бар екендігіне дәлел ретінде бастапқы фотосуреттер ғылыми жұмыстың ықтимал иллюстрациясы.Мұндай жағдайларда фон құжаттандыру ретінде қабылданады.

Таза техникалық талаптарға ( анықтық , сапалы басып шығару және т.б)қосымша ғылыми жұмысына фотосуреттер және талаптар , жұмыс жоспарын, жеке суретін ұсынуға тиіс. Жалпы талаптарға комплоенс имиджін өзгеріске ұшырамайтыны көрсетілген.

Біз қажетсіз бөлшектермен егжей- тегжейі жоқ ерекше құбылыспен немесе көзбен оларды қабылдаймыз. Технологиялық сызбаларды ұсыну үшін қажет болған кезде ғылыми жұмыстарға нысанды пайдаланады. Болашақта нысанды бейнелеу қарапайым және қолжетімді мүмкіндік береді.

Техникалық сызу көмегімен обьектісі, пішімі құрылымы және обьектілердің орналасқан жерін ұсыну жоғарғы дәрежесі болуы мүмкін.

Схемасы - әдетте осы сурет құрылғының, обьектінің құрылымының немесе процестің негізгі идеясын масштабтау және негзгі әлемнің қатнасын көрсетеді.Түрлі өлшеу аспаптары және байланыс жабдығының ( электр, әлектрондық, кинематикалық , жылу және құрылғылар мен механизмдердің өзгеде түрлері)диаграммалары , белгілері көрсетілуі және тиісті нормаларын орнату керек.Негізгі және қосалқы суреттердің желілерінің тұрақты қалыңдығы , көрінетін және көрінбейтін бөліктері және олардың қарым- қатнастарының желілерінің қалыңдығы бар болуы тиіс.

Қабаттасатын бөлшектері көп вагондардың түрлі механизмдерді күрделі кинематиканың оның барлық бөлшектерінен олардың қарым - қатнасын көру үшін перспективалық мақсаты ретінде ұсынылады.

Формула - қандай да бір математикалық немесе химиялық белгілердің комбинациясы бойыша келге ұсыныс. Формуласы таңба ортасына және мәтін жолдарының таңдауда жеке желісі бар. Ең маңызды формулалар , өнім , саралау , интеграциялау белгілері бар ұзақ және ауқымдылығы формулалар , жекелеген желілері бар форуларды айтады.

Формулаларды нөмірлеу және оның жобалау білу мүмкіндіктерін қажет етеді. Нөмірлеу келесі мәтіндегі ең маңызды формулалары болуы тиіс.

Формулалардың ретімен нөмірлерің санына оның формуласын шеберлігімізді беттің оң жақ шетіндегі ( жақшада ) араб сандарынмен ұсынады.

Шағын формулаларды нөмірлеу жеке желіні бір ізде орналастыру арқылы бір топта тұрады. Беттің орта жағынан басталып формула ұшы оң жақа сал қисайып тұрады.

Формула – негізгі сортары бойынша бұрын араб сандарымен және орыс алфавитінің кіші әріптерімен нөмірленуі мүмкін . мысалы: (14а), (14б).

Тәуелсіз мәні жоқ аралық формулалар , және тек жақша негізгі формулалардың, жақшаны теріңіз тікелей жазу орыс әліпбиінің нөмірленген немесе кіші әріптерді, немесе жұлдызшалары көрсету үшін берілген . Мысалы: (а),(б), (в),(*), (**), (***).

Ең маңызды формулалардың шектеулі саны нөмірленген шағын құжаттарды пайдаланылатын нөмірленген формулалар болады.

Кез келген формула сілтеме мәтін дәл графикалық нысанда болады , ал егер бұл формула кейін жақша ішіндегі араб сандары қойды . Мысалы: (3,7) формуласы, ( 5,1) ағып шыгады.

Бұл формуланы алдыңғы мәтін құрылысын талап қояды символды - математикалық , физикалық шамалардың , өлшем құндылықтарды бірлік және математикалық символдары.

Формулаға орыс, латын, грек және готика аріптері пайдаланылған. Әр түрлі өлшемдегі сәйкес рәміздер болдырмау үшін хаттар орыс, латын және грек алфавитінің, араб және рим цифрларымен ретінде қызмет еткен.

Символдармен индекстерді қолданғанда келесі шартарды орындау керек:

Ғылыми жұмыс жазу кезінде шривт бір болуы керек;

Символдар мен индекстер СТ СЭВ 1052-78 сай болуы керек;

Жазулар алғашқы үлкендік бойынша бойынша жазылуы керек . Мысалы : Кт – теңдік константасы

0 санын тек корсету сандарында ғана ккөрсету керек

Экспликация – шыққан формуланы түсіндіреті символдар қатары. Экспликация келесі шартарға жауап беруі тиіс:

- Формула арасын тек үтірмен бөлу;

- Қайда деген сұрақпен басаталу;

- Формулада бар символдардың анықтама беру;

Символдар формула реті бойынша тұруы керек. Формулада бірінші негізгі кейін ауыспалы мәндері беріледі.

Тыныс белгілері келесі тәртіп бойыша тұрады:

- Символдар ортасында үтір қойылады;

- Формуланы түсіндіру сөздерінен кейін үтір қойылады.

- Соңғы түсіндіру сөзінен кейін нүкте қойылады, мысалы:

Мұндағы: S – жол, м;

t –уақыт, с;

Дәріс 13. Библиографиялық аппараты рәсімдеу.

1. Білім беру қызметінде ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттарды негізгі принциптерін қолдану.

2. Қол жазбаны басып шығаруға қойылатын талаптар.

Ғылыми жұмыстар негізінде ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттарға сай болуы тиіс. Бұл стандарттар сапаны баскару жүйесін камтиды. Барлық жазбалар негізінде баскарулуы тиіс. Мысалы: жоспар құру кажет, одан әрі оны орындау, сосын бақылау және талдау. ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттарты осы Деминг циклна бағынады. Осы стандарт 8 принципті ұсынады, онын ішінде ең негізгі тұтынушыға бағытталған, ал келесі принциптер басқаруды қолдайды. Сондықтан негізгі бағыты баскару мәселелерді қарастыру кажет екенін білдіреді.

Ғылыми жұмыстың ғылыми жазбаша материалы шын мәніндегі тексеру фактілерінің нәтижесін, шындықты дәлелдеу мақсатында басты талқылау негізі болып табылады. Ғылыми жұмыста мағыналас байланысқан сөз және мағыналы қорытынды болуы керек.

Ғылыми жұмыстың фразеологиясы өте ерекше болып табылады. Ол түсініктің арасында логикалық байланыс тудыруға және анық түсінік туындатуға негізделген.

Ғылыми мәтінде салыстырмалы сын есім кеңінен таралған, себебі осындай сын есімдер сапалыға қарағанда, түсініктің жеткілікті және қажетті белгілерін дәл анықтайды.

Ғылыми жұмыстағы тілдің ерекшелігі экспрессияның болмауы. Бұл жердегі бағалау формасы - анықталатын сөздің қатысымен болатын белгінің жолы. Сол себепті көптеген сын есімдер бұл жерде терминологиялық сипаттың бөлімі болып табылады. Жеке сын есімдер есіидігінің рөлін ойнайды.

Ғылыми жұмыстың мәтініндегі етістік және етістіктің формалары пәннің (ғылыми заңдарда, заң шығаруда, зерттеудің ертерек немесе керекті процессіндегі орналастыру) тұрақты құрамына қызмет етеді, олар сонымен қатар зерттеудің жүрісін анықтауда, дәлелдеуде, құралдар мен машиналардың құрылымын анықтауда қолданылады.

Ғылыми сөзде кеңінен сілтеу есімдігі таралған, олар «бұл», «осы», «осындай». Олар мәтінді нақтылап қана қоймай, сөйлеу кезінде бөліктерді логикалық түрде байланыстырады. «Бірнәрсе», «бірдеңе» есімдігі мәтінде қолданылмайды.

Ғылыми тілдің синтаксисі. Ғылыми тіл тұрақты логикалық ізбасармен мінезделетін болғандықтан, бұл жерде жеке сөйлемдермен қиын тұтас синтаксис бөлімі, барлық компоненттер (қарапайым және күрделі), ереже ретінде бір-бірімен тығыз байланысты, әрбір келесі мәтін алдыңғыдан алынады немесе мәтінде және талқылауда келесі звен болып қалады. Сол себепті қиын аргументті талап ететін және себеп-салдарлы қарым-қатынасты туындататын ғылыми жұмыстың мәтіні үшін, нақты синтаксистік байланысқан әртүрлі қиын ұсыныстар мінезделген. Ол қиын кеңес ұсынысынада ие.

Ғылыми мәтінде бәрінен бұрын салалас құрмаластан қарағанда, сабақтас құрмалас көп кездеседі. Ғылыми жұмыстың мәтінінде фактілерді, процесстерді жазу үшін, жақсыз және анықталмаған жақты сөйлем қолданылады. Атаулы сөйлемдер бөлімдердің тақырыбында, тарауларда және параграфтарда, сурет салуда, диаграммада және иллюстрацияда қолданылады.

Жазбаша ғылыми сөздің стилистикалық ерекшеліктері. Сөйлемнің нысаны-ғылыми шындықты орналастыруға бейімделген, ғылыми түсініктің күйінде болатын негізгі стиль.

Сөйлем нысанының міндетті шарты хабарламаның негізі қандай екендігіне, ойды кім айтқандығына, оның нақты кімге тиесілі екендігіне байланысты.

Ғылыми сөзде анықталған стандартты сөйлемнің материалы қалыптасқан. Тәжірибенің анықтамасы әдетте қысқа жапа шегумен жасалады.

Техникалық ғылыми жұмыста механизмдер мен машиналардың қозғалысының сипаттамасын, қайта қалпына келетін формада айтылатын конструкцияның көмегімен анықтайды.

Арнайы техниканы қолдануды істен шығарып, өздігінен орындалған кезде, баяндауыш осы немесе өткен шақтың көпше түрінде қолданылады.

Машиналар және механизмдердің қызметі мен басқа қозғалыстарын, дәл және міндетті орындалуды талап ететін технологиялық тақырыптағы ғылыми жұмыстың көрсетілуіне байланысты, инфинитифтік сөйлемнің көмегімен беру қабылданған.

Жазбаша ғылыми тілдің сөйлемі әдетте субъект арқылы емес, хабарламаның мағыналы және жинақы болғандығы үшін үшінші жақ арқылы орындалады. Салыстырмалы түрде есімдіктің бірінші формасы қолданылады, ал екінші жекеше формасы мүлдем қолданылмайды. Автордың «мен» дегені екінші жоспарға қалып қояды. Автор ғылыми жұмысты көпше түрде жасайды және «мен» дегеннің орнына «біз» деген сөз пайда болады.

Мағыналы дәлдік – ғылыми жұмыстағы бағалы ғылыми және тәжірибелік қорытындыны қамтамасыз ететін басты шарттардың бірі.

Терминдер мен синонимдер бір сөйлемде болмауы қажет. Бір сөзді екінші сөзге айналдырып, ағылшын манеріндегі сөзді құрастыруға да болмайды. Бұндай сөздер нақты мағына бере алмайды.

Ғылыми тілдің дәлдігі дұрыс таңдалған сөзбен дұрыс жеткізілуде ғана емес, оның фразада нақты зерттелетін грамматикалық конструкцияны таңдауында болып табылады. Сөз тіркесінде сөзді әртүрлі түсіндіру, екі ойды туындатады.

Ғылыми тілдің түсініктілігі – бұл оны пайдалы, әрі қол жетімді жазу. Көптеген жағдайларда сөйлемнің түсініктілігін бұзу, жеке автордың ғылыми еңбегін сатумен тең. Бұл жерде барлық адамға түсінікті қарапайым сөз пәнге қиын тақырып береді. Сөйлемнің түсініксіз болу себебі, фразада дұрыс ретпен тұрмағандықтан болады.

Сөйлемнің қарапайымдылығы – ғылыми жұмыстың мәтіні оңай оқылады және автордың ойы қиындықсыз түсінікті болады.

Нақтылық – ғылыми жұмыстың мәдениетін анықтайтын үшінші ең қажетті және міндетті сапаның бірі. Бұл тәжірибеде керексіз, қайталанатын, артық және қажетсіз қалдықтардың болмауы үшін қолданылады. Бұл нақтылықтың, яғни қысқалықтың міндеті нақты ғана жеткізіп қоймай, сөздің мәнін қысқаша жеткізу болып табылады. Сол себепті ешқандай мағына бермейтін сөзбен сөз тіркесі мәтіннен алынып тасталынуы керек.

Көп сөзбен тілдің шығыны артық сөзді қолданудан пайда болады. Көп сөзден қашу үшін мағынасы жоқ создерді қолданбау қажет.

Тавтология – бір сөзді өзге сөзбен қайталау болып табылады.

Жарияланған ғылыми жұмыстың әдебиетімен танысу даму идеясынан басталады, былыйша айтқанда ұсынылған зерттеулер жоспарынан,алдында айтылғандай өзінің өрнегін тақырыпта немесе ғылыми жұмыстың жоспарында табады.

Ары қарай зерттеудің ретін ойластырып картотека (немес тізім) құруға кірісу керк, пәні бойынша әдебиет.

Жақсы құрастырылған картотека (тізім) тақырыптарын негізіне көз жүгіркеннен-ақ тақырыпты толығымен қамтуға мүмкіндік береді.Оның негізінде зерттеуледің басында мақсаттарды нақтылауға болады.

Қайта қарауға барлық көздердің түрлері ұшырауы тиіс. Жұмыстардың ең оңды бастауы ақпараттық жарияланымдармен танысу. Жариялымдардың үш түрі бар: библиографиялық, реферативтік және шолушылық.

Бұл жұмыстың негізгі мақсаты, жұмысты ақпараттық танымнан бастау керек. Ақпараттық таным үш түрлі болады: библиографиялық, рефераттық және күнделікті.

Библиографиялық ақпарат өзіндік библиографиялық реттілікпен толтырылады, мамандарды қызықтырған мәселелерде жауап алуға мүмкіндік береді. Библиографиялық ақпараттардан библиографиялық бағыт пен библиографиялық кесте дайындалады.

Рефераттық басылым Рефераттарды жариялауға бағытталған, алғашқы дәйектерді қысқартылған түрде жариялауға мүмкіндік береді.

Реферат анықтамалық периодтық, проекттық жарияланбаған құжаттарды жинақтайды. Оларды ғылыми техникалық инситуттар мен технико экономикалық орталықтар жариялайды. Мұндай басылымдар бір бағыт бойынша жұмыс жасайды.

Экспресс ақпарат журнал немесе бір екі парақтық басылым, көптеген актуалды рефераттарды шетелдік және отандық басылымдарда жариялануы.

Ақпараттық парақ шұғыл басылым жұмысы, рефераттарды, ақпараттарды, және ғылыми техникалық жетістіктерді жариялайды.

Ақпараттық іздеу үшін автоматтандырылған ақпараттық іздеу жүйесі, қор құрылған.

Ғылыми жұмыстың қолжазбасы мәтіннің айналасындағы шеттер екі рет интервал ақ қағаздың стандартты парақтың бір жағында баспа машинкасында терілуі қажет. Сол жағы – 30мм, оң жағы – 10мм, жоғарғы жағы – 20мм, төменгі жағы - 20мм.

Әр беттiң мұндай қатарларында шамамен 1800 таңбалар болуы тиіс (кейіпкерлердің ретінде сөздер арасындағы жолдың 60 таңбадан 30 сызықтар, әрбір тыныс белгілері мен бос белгілер).

Қолжазба дәйектi тәртiпте қатал қайта басылады. Жеке беттерде сыйғызып салатын мәтіндік орнатулар және толықтырулар әртүрлі тектер рұқсат етілмейді немесе параққа сырт тарапта, және басқа орындарға мәтіннің кесектердің тасымалдаулары рұқсат етiлмейдi. Барлық беттер титулді парақтан бастап нөмірленеді. Беттер реттік нөмір таңбалаушы цифрді, беттерге жоғарғы өрістерге ортада қойылады.

Әрбір жаңа тарау жаңа беттен басталады. Бұл ережелер жұмыстың басқа негізгі құрылымдық бөліктеріне жатады: кіріспе, қорытынды , әдебиеттер тізімі , қосымшалар , белгілері.

Тарау атауы және мынадай мәтін арасындағы қашықтық үш аралықта болуы тиіс. Тарауда және бөлім тақырыбының арасындағы қашықтық бірдей сақталады. Тақырып желілері негіздерін арасындағы арақашықтықты мәтін сияқты қабылдайды. Орта жолда орналастырылған тақырыптың соңында нүкте қойылмайды. Ерекше тақырыптарды және атауы бар сөздерді жылжытуға жол берілмейді.

Жаңа (қызыл) сызықпен басталған фраза, жолдың басында тең бес аралықтарда теріледі.

Формулалар үшін таңбалардың мөлшерлері келесідей ұсынылады: тіркеу қағазы әріп және цифрлер - 7-8 мм, кіші - 4 мм, дәрежелердің көрсеткіштері және индекстер - 2 мм-ден кем емес.

Мәтіндегі қолданатын кестелер, суреттер, сызбалар, графиктер, фотосуреттер, 210 * 297 мм стандартты парақ мөлшеріне жасалуы тиіс. Фотосуреттерге, суреттерге қол қоюлар және түсіндірулер беткі тараптан болуға тиісті.

Қолжазба, суреттер, фотосуреттер белгілерсіз, қарындаш дұрыстауларсыз, дақтарсыз және бұрмалауларсыз болуға тиісті.

Ғылыми жұмысты қолжазбадан қайта басылудан кейін мұқият шегеру қажет. Ғылыми жұмыстың мәтін көлемі қатаң регламенттелмеген. Әдетте ол шектердегі 80-100 болады. Әдетте ол үйреншікті қалыпта парақтарда екі интервал арқылы басып шығарған мәтіннен 80-100 болады. Ереже сияқты, бұл көлем гуманитарлық ғылымдар бойынша, 20-30% артық.

Дәріс 14. Библиографиялық аппараты рәсімдеу.

1. Библиографиялық тізімде пайдаланылған әдебиеттерді топтау.

2. Библиографиялық сілтемелерді рәсімдеу.

Қосымша –бұл мәтіннің бір бөлігі, ол қосымша мағынасы бар, бірақ ол тақырыпты ашуға көп септігін тигізеді (қағаз құжаттардың көшірмелері, есеп материалының үзінділері , бұрын баспаға берілмеген мәтіндер, нұсқаулық пен ережелердің кейбір үзінділері) формасы мәтін түрінде болмауы мүмкін немесе таблица графика және карпі түрінде болады.

Қосымшаларға библиографиялық әдебиет тізімін немесе көмекші көрсеткіштердің түрін, анықтамалық комменттерін , ескертулерді қосуға болмайды. Өйткені олар негізгі мәтіннің қосымшасы емес , оның анықтама жолдау аппаратының элементі, ол негізгі мәтінді қолдануға септігін тигізеді.

Қосымшалар ғылыми жұмыстың жалғасы ретінде оқуға беттерде жарияланады.Егер көлемі үлкен болса, қосымшаларды арнайы сатыларда жариялап , оған қосымшалар деп тақырыпты қояды да ғылыми жұмыстың мұқабасы сияқты рәсімдейді.

Әрбір қосымша жаңа парақтан басталуы тиіс, оның жоғарғы оң жағында «қосымша» деп жазылып тұруы тиіс және де тематикалық тақырыбы болуы керек. Егер қосымша біреуден көп болса ,ол нөмірленуі керек. Мысалы «қосымша 1» «қосымша 2» т.б Ал қосымша жазылған бет жалпы мәтіннің нумерациясы бойынша нөмірлене береді.

Негізгі мәтін мен қосымша арасындағы байланыс сілтеме арқылы жалғаса береді. Оны жай жақша ишинде былай көрсетуге болады. (Қосымша 5ті қара)

Арбир қосымшаның өз мағынасы болады. Сондықтан ол негізгі мәтіннен бөлек қолданыла береді. Ғылыми жұмыстың мазмұндамасында қосымшалар өз бетінде қосымша рубрика ретінде тұрады.

Ескертпелер мәтіннің ішінде жай жақша ішінде (қыстырма сөз ретінде) көрсетіледі , егер сілтемелер көлемі үлкен болса, сөздің жоғарғы жағына сан қою арқылы сілтеме жасауға болады, немесе параграфпен бөлімдер соңында түсіндірме жасауға болады.

Мағынасына қарай сілтемелер әрқилы болады. Олар:

- негізгі мәтіннің мазмұнын түсіндіру немесе толықтыру.

-кірме сөздерді, сөз тіркес сөйлемдерді аудару

-терминдер мен көнерген сөздерді түсіндіру

-кейіпкері жайлы, болған оқиға жайлы анықтама беріледі.

Барлық беттегі ескертпелер жеке-жеке беріледі, немесе негізгі мәтін бойынша нөмірленеді.

-ескертпелер сөздерге сөз тіркесіне қойылады

-сөйлем соңына қойылады

-нүктенің алдына, қос нүктеден соң , сызықшадан соң және т.б жағдайларда қойылады.

Библиографиялық аппарат ғылыми жұмыста библиографиялық тілім ретінде , библиографиялық ескертпелер ретінде ГОСТ 7,1 84 сай рәсімделеді. Құжаттың библиографиялық суреттемесі және «библиографиялық суреттемені құрастырудың» ережелерін есепке ала отырып.

Библиографиялық тізім дегеніміз –библиографиялық аппаратының акементі болып саналады, әрі қолданылған әдебиеттің библиографиялық суреттемесі қорытындыдан кейін жазылады. Бұл тізім ғылыми жұмыстың негізгі бөлігі болып саналады, өйткені ол автордың шығармашылық жұмысын көрсетеді, сондықтан оның жасаған зерттеулерінің дәрежесін көрсетеді.

Библиографиялық суреттеуді баспаға шығарғанға дейін құрастырады, немесе натологтан теріп алады немесе библиографиялық көрсеткіштерді еш қысқартпай бірде-бір элементін тақырыбын қалдырмай жазады.

Ғылыми жұмыста библиографиялық тізім сілтемесі жоқ болса онда оны зерттеуші қолданбаған деп саналады.

Сонымен қатар энциклопедия , анықтамалықтар ғылыми басылымдар да кірмейді. Алфавиттік, әдебиеттік көздерде таптау автор мен тақырыбы болмаса , тек алфавит бойынша тұруға ұқсайды, дегенмен де бір тізімде екінші тізіммен арластыруға болмайды. Ал шетелде алдымен негізгі әдебиеттерді жазып алып содан кейін ғана ғылыми жұмыстың қатпар көзін жазады.

Тізімдегі суреттемелер «сөзден кейін сөзі суреттемелер бар Оларды мынадай етіп қойып алу керек

-бірінші сөздері тура келсе –алфавит бойынша

-бір автордың бірнеше жұмысы болса , тақырыпты алфавит бойынша , егер авторлары фамилияс болса –онда бірінші кішісін , кейін ортаншысы, әкесі- немесе керісінше жазылады

-егер автордың бірнеше жұмысы болса біреумен қосылып жазылған , онда сол автордың фамилиясы алфавит ретімен жазылады.

Алфавит бойынша библиографиялық суреттемелерді жазған кезде тізімді нөмірлемейді, библиографиялық жазбалар мен негізгі мәтіннің байланысы автордың фамилиясы мен шыққан жылына қарап анықталады.

Библиографиялық тізім хранология бойынша жазылуы тиіс, өйткені тізімнің басты міндеті-ғылыми идея мен ойды көрсету. Суреттемелерді суреттеу принципі-шыққан жылына байланысты . Егер суреттемелер күрделі болған жағдайда

Бір жылда басылып шықса- автордың фамилиясын алфавит бойынша, немесе негізгі тақырыпты алфавит бойынша

Суреттемелер басқа тілде болса (ғылыми тілден) басқа диссертацияның тілінде, өзі шыққан жылы , тілдер алфавиттік ретінде табасыз.

«Кітап пен мақалалар» –өзі басылып шыққан жыл бойынша ,бірақ алдымен сол жылы шыққан кітаптар, кейін мақалалар.

Кітаптар суреттемесі , өзі жазған немесе біреумен қосылып жазылған , ол да шыққан жылына байланысты болады.

Алдымен өз кітаптары , кейін біреумен қосылып жазылған кітаптары жазылады.

Негізгі мәтін мен байланыс формасы жазбалардың нөмірі бойынша жай жақшаларға немесе тік жақшаларға көрсетіледі.

Егер библиографиялық суреттемелердегі сөздер қайталанса, онда «оны» «соны» деген сөздер қолданылады. Библиографиялық тізім, тақырып бойынша құрылған болса, онда ол библиографиялық суреттемелерді көп қолдану қажет болған кезде қолданылады. Тізімде бұндай суреттемелердің ретте орналасуы мүмкін.

Рубрикаға жалпы шығарманың бөлімдерінің тақырыптары бір –біріне сай болған кезде

Ғылыми жұмыстың тақырыбына сай рубрикаларды тақырып бойынша топтастыру. Тематикалық библиографиялық тізімінде рубрика ішіндегі суреттемелер былай орналасуы мүмкін;

Авторлардың фамилиясының бірінші әріптері бойына алфавиттік ретте, мазмұнына қарай, басылымның шыққан жылына қарай және автор фамилиясы бірінші әрпі бойынша негізгі мәтін мен суреттеу формасы, бұл кезде нөмірлер бойынша жазылады.

Библиографиялық жұмыстың шығу түрі ғылыми жұмыстары шығарманың бірыңғай тақырыбы бойынша қолданылады. Бұл кезде келесі басылым топтары байқалады:

Ресми мемлекеттік, инструктивно нормативтік анықтамалық және т.б

Мағыналас библиографиялық тізімде ғылыми жұмыстарда шағын ұолданылған әдебиет қолданылады.Бұл кезде алдымен жалпы жұмыстар кейін нақты мазмұндағы жұмыстар, ғылыми жұмыстың негізгі бөліктерінің бірі, немесе нақты сұрақтар бойынша орналасады. Негізгі мәтін мен суреттеме бұл жерде нөмер бойынша жүзеге асырылады. Ғылыми жұмыстарда жиі библиографиялық аралас құрылым кездеседі, ол кезде негізгі бөлімдер мен бирге басқалар да қолданылады.

Құжаттың библиографиялық суреттемесі жалпы талаптар мен құрылым ережелері: ГОСТ7,1 84,-Кәрәспе 01.01.86,-М, 1984,-75 бет

Орман өнеркәсібінің жұмысшылары мен еңбекті қорғау стандарттық нұсқаулық жинақтары.-М: Орман өнеркәсібі,1989-471 бет

Бір, екі үш немесе одан да көп авторлардың кітаптары

Рузавин Г.И Ғылыми теория : Логика методологиялық анализ,-М,:Мысль, 1978.-237с.

Госс В.С Семенюк Э.П Урсул А.Д Жаңаша ғылым категориялары: Құру және дамыту.-М.: Мысль, 1984.-268с.

Транспорт құрылысын жоспарлау, ұйымдастыру және басқару. А.М. Коротеева Т.А. Беляев және басқалар.; А.М. Коротеевтың –редакциясы бойынша-М.:Транспорт, 1989.-286с.

Бір автордың жинағы

Қазіргі заманғы ғылымның методологиялық қиындықтары құрастырушылары А.Т. Москаленко.-М.:Политиздат,1979.-295с.

Ұжымдық авторлар жинағы

Үздіксіз білім-педагогикалық жүйе: Ғылыми жинақ.тр.НИИ жоғарғы білімді\жауапты редактор Н.Н. Нечаев.-М.:НИИВО,1995.-156бет.

Конференция, съездердің материалдары

ЖОО оқулықтарының проблемасы:Тез.докл. ІІІ бүкілкеңестік ғылыми конф.-М.: МИСИ, 1988.-156,бет.

Диссертацияның авторефераты

Фролов В.В Отандық медициналық баспа. Баспа репертуарының дамуы, 1917-1995; Автореф. дис. ...Канд. филол. наук.-М., 1995.-21бет.

Газет пен журнал мақалалары

Райцын Н.В Сауда шайқасының окоптарында\\Әскери әлем.-1993,-7 окт

Егорова-Гантман Е.,Минтусов И. Бизнес адамның портреті\\ Басқару теориясы мен практикасы мәселелері.-1992.-№6.-С.1445.

Жалғасқан басылымдар мақаласы

Сафронов Г.П Кітап саудасын дамыту мәселелері мен перспективалары\\ Кітап саудасы Тәжірибе проблемалар, зерттеулер.-1981.-Вып.8.-С. 3-16.

Жылнама мақалалары

Мемлекеттің білім беру және мәдениет \\СССР цифрмен 1985ж.-М.: 1986.-б.241-255.

Энциклопедия мен сөздіктердегі мақала

Бирюков Б.В., Гастев Ю.А.,Геллер Е.С. Моделдеу\\ БСЭ.3 басылым.-М., 1974.-Т.16.-С. 393-395.

Диссертация\\Совет энциклопедиясы .-М.: 1985.-С.396.

Библиографиялық сілтемелерді рәсімдеу ережесі. Библиографиялық сілтеме- басқа документте қаралатын мәселе, мәтіндегі жинақ , ол жалпы.

Дәріс 15,16 Студенттік жұмыстарды дайындау, рәсімдеу және қорғау.

1. Рефераттар мен баяндамаларды дайындаудың ерекшеліктері.

Ғылыми жұмыс қорғауға дайындалуда - жұмыстың техникалық орындау жөніндегі жұмысты аяқтау, зерттеуші соңғы және шешуші сатысына жеткілікті көңіл арнау керек.

Ғылыми жұмыс қорғауға толық дайын болған кезде, жұмысты қарап шыққан ғылыми жетекші көреді. Ол жазбаша есепте өзінің көзқарасын баяндайды. Ең алдымен, есеп тиісті жасалған ғылыми-зерттеу мамандықтар мен ғылым салаларында көрсетеді.

Содан кейін ғылыми жетекші жұмыстың жасалуын баяндайды, оның өзектілігін, теориялық деңгейін және практикалық өзектілігі, толықтығын, тереңдігі мен көтерілген мәселелердің шешу өзіндік ерекшелігін, сондай-ақ қорғауға осындай жұмыстың дайындығын бағалайды. Бұл ғылыми жұмыс жетекшінің көрсетілген талаптарына сәйкестігі дәрежесінің жазбаша шешімімен аяқталады.

Ғылыми жұмыстар міндетті түрде қарауға жатады. Пікір беруші білімнен сол облыстан мамандардан белгіленеді, тақырып бойынша ғылыми зерттеу істелінеді. Рецензент рецензияланатын ғылыми-зерттеу мәні және қорының білікті талдау жасаған , сондай-ақ таңдаған тақырыптың өзектілігі бағалайды, оны жариялау , көріністің өз нүктесі қатысуымен , ғылыми-зерттеу әдістерін қолдана білу , қорытындылар мен ұсынымдар қолданылу дәрежесі , алынған нәтижелерді нақтылығы , олардың жаңалығы көзқарасты тәуелсіздік және практикалық маңыздылығын бағалайды.

Бұл жұмыстың оң аспектілері белгіленген және кемшіліктері, атап айтқанда, логика және сауаттылық тұсаукесер ауытқуларды көрсетеді, және т.б.нақты қателерді анықтайды.

Бұл құжат, артықшылықтары мен кемшіліктері бар ғылыми жұмысты қорғау нәтижелерін талқылау барысында жария етiлуi мүмкiн.

Рецензиялар мазмұны қорғауға дейін бір-екі күннің артында авторға мәліметке дейін болып жатады, ол ескертулардың пікір берушімен істеп жасалынған мән бойынша жауаптар алдын ала дайындап алынады.

Жетекші бағалау және рецензент туралы айтқанда «жаңалығы», «шұғыл» және «практикалық маңызы» мағынасына ерекше назар аудару керек .

Бұл белгі - ғылыми жұмысқа қарай ғылыми жаңалық « алғаш рет » тұжырымдамасын пайдалануға құқық береді , оның қатысуымен - ғылыми -инновациялық ең ғылыми жұмыстарға қолданылған .

«Алғашқы» ұғымы ғылымда ұқсас нәтижелер құралдарын тұжырымдамасын білдіреді. Алғаш рет зерттеу бұрын ғылымның нақты филиалында зерттелмеген, түпнұсқа тақырыбы бойынша жүргізілуі мүмкін.

Таңдаған тақырыбының өзектілігін бағалау кезінде елде немесе әлемде саяси жағдайға келмеуі әбден мүмкін.

Таңдаған тақырыптың тәжірибелік маңызын мақтап, шамасы нақты ғылыми зерттеу қандай сипаты тәуелді екенін ескеру керек.

Егер істелінген жұмыс әдістемелік сипатта болса, оның жаттығу маңыздылық куәлік қағаздарға ғылыми мөрде, бар болуда зерттеулерге негізгі нәтижелерге жариялауда айқындала алады, акт тәжірибеге зерттеулер нәтижелер енгізу туралы; ғылыми-жаттығу конференцияларда және симпозиум зерттеулер нәтижелердің сапасын анықтаулары; жоғарғы және орташа оқу мекемелерге оқу процессте ғылыми әзірлеулерге қолдануда.

Жұмыс табиғатта әдістемелік болса, оның практикалық маңыздылығы ғылыми елдің экономикалық, технологиялық және әлеуметтік дамуын жетілдіру әдістері мен құралдарын жүйесінің тәжірибелік пайдалану нәтижесінде негізделген және тексерілген қатысуымен таныта алады.

Жиналыс төрағалық етушілер жұмысты қорғау жөніндегі хабарландырудан басталады, яғни мәтіннің тақырыбын, автордың тегі, аты, әкесінің атын көрсете отырып, сонымен қатар бұл басқа да қажетті құжаттарды қарастырады.

Одан кейін төрағалық етушілер сөзді ғылыми жетекшіге береді. Өз сөзінде ғылыми жетекші жұмысты орындаушының ғылыми зерттеудегі алдағы іс-әрекетін аша түседі, сонмен қатар оның жеке басы мәселесінің сұрақтарына да әсер етеді. Ғылыми жетекші жиналыста жоқ болған жағдайда төрағалық етушілер жасалған жұмысының жазбаша қорытындысын оқытады.

Әрі қарай ғылыми зерттеудің басты нәтижелерін хабарландыру үшін сөз зерттеушіге беріледі. Ол өзінің кезегінде алдын-ала дайындалған десертациясына оқу негізін қояды. Залдағы барлық келмегендердің тақырыбымен таныса отырып, зерттеуші өзіне назар аударту керек.

Кейбір қажет болған жағдайларда қосымша дайындық ретінде сілтемелер істеу керек болады. Яғни сызулар, кестелер және графиктер. Сонымен қатар арнайы алдын-ала дайындалған слайд түрлерін, кино, видиороликтер, плакат және т.б қолдануға болады.

Барлық кестелер мен сызуларға деген материалдар жақсы безендірілу керек және залдағы барлық көрермендерге анық көрінуі керек.

Мәтін өте түсінікті, анық ,сенімді болу керек, зеттеруші өзінің десертациясына үлкен жауапкершілікпен қарауы тиіс. Мәтін теқ қана анық, сенімді ғана болып қалмау керек сонымен қатар өте жақсы шығуы қажет, ол дауысына және дауыс ырғағына да байланысты. Егер асығыс, соңғы сөздері аяқталмаған болса немесе өте жай және түсініксіз болса, онда оның көрсеткен еңбегі заяға кетеді. Ал, асықпай, бірқалыпты болатын болса,тындармандарға ол да жақсы әсер қаодыралһды.

Олардың сұрақтарына жауап бере отырып, тек жұмысқа қажетті жағдайларға ғана араласу керек. Олардың сұрақтарына жауап бермес үшін алдымен жақсылап тыңдап алу қажет. Мүмін болса тапсырма сұрақтарына тез, бірден жауап берген жөн, яғни оны тыңдап, біраз ойланып отырудың қажеті жоқ.

Талқылау біткен соң автордың қалауы бойынша оған қорытынды сөз берілуі мүмкін, яғни негізгі бөлім рәсімдерін қорғау аяқталан жағдайда.

Содан соң қорғау нәтижелері қорғалады және оның бағасы туралы шешім қабылданады. Бұл шешім жиналысқа қатысушылардың қатысыумен жабық түрде дауыс беру арқылы өтеді. Одан кейін төрағасыбарлық қатысушыларға дауыс беру қорытындысын жариялайды. Сосын кандидат ғылыми дәрежеге көтерәлгенін марапаттап, хабарлайды және жиналысты жауып, қорытындылайды.

Дәріс 17. Курстық жұмыстарды дайындаудың ерекшеліктері.

Дәріс18. Дипломдық жұмыстарды дайындаудың ерекшеліктері

Дәріс19 Дипломдық жұмысты жазу жұмысын ұйымдастыру.

Дипломдық жұмысты жазу жұмысы тақырыпты таңдау және жұмыс тақырыбына тапсырмалар алумен басталады. Консультанттарды анықтағаннан кейін студент тиісті әдебиетті таңдап алады.

- Жеке меншіктің түрлі формалары және түрлеріндегі қоғамдық тамақтандырудың жаңа кәсіпорындарының технологиялық жобаларын әзірлеу;

- әрекет етуші қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының жобаларын және қайта құру дипломдық жұмыстың тақырыптары болуы мүмкін.

Дипломдық жұмысты кезең-кезеңмен орындайды. Технологиялық бөлімінде алдымен, кәсіпорынның өндірістік және өндірістік емес барлық үй-жайларының технологиялық есептеулерін жүргізеді. Содан кейін оның құраушылық шешімін орындайды және кәсіпорынның барлық үй-жайларына жабдықтар мен жиһаздарды орналастырады.

Дипломдық жұмысты орындау кезіңде студент тиісті пән бойынша арнайы әдебиеттерді, әдістемелік оқу құралдарын және нұсқаулықтарды, кулинарлық өнімді дайындау бойынша технологиялық нұсқаулықтарды, технологиялық жабдықтар бойынша каталогтарды қолдануы қажет.

Жұмыста қабылданған шешімдер қоғамдық тамақтану кәсіпорындарын жобалаудың нормаларына сәйкес келуі және неғұрлым пайдалы әрі тиімді болуы тиіс.

Дипломдық жұмысқа ғылыми бөлім кіреді. Осы бөлімнің үлгі қылып алар тақырыптары мыналар болуы мүмкін:

1) қоғамдық тамақтану өнімдерін әзірлеудің технологиялық процессінің түрлі сатыларында өтетін биохимиялық, физико-химиялық, микробиологиялық немесе басқадай процесстерін зерттеу;

2) қоғамдық тамақтану кәсіпорындары үшін, жаңа өнімдерді әзірлеудегі технологиялық жетістіктер;

3) жаңа тағамға немесе кулинарлық өнімге, сондай-ақ кондитерлік бұйымға, кәсіпорынның техникалық-технологиялық карталарын немесе стандартын әзірлеу;

4) қолданыстағы кәсіпорынның негізінде қоғамдық тамақтану кәсіпорнын мамандандыруды өзгерту.

Дайын дипломдық жұмысты сызбаларымен бірге кафедраға тапсырады және студент қорғауға рұқсат алады. Содан соң жұмысты сыртқы рецензияға жібереді.

Қорғауға дейін тәулік қалғанда дипломдық жұмыс сызбаларымен бірге, кафедраның техникалық хатшысына тапсырылуы қажет.

Дәріс20. Дипломдық жұмыстың құрылымы

Дипломдық жұмыс 80-100 бет көлемінде қолмен жазылған есептік – түсіндірме хаттан (шамамен 80 – баспа мәтінен) және 6 – 7 сызба беттерінен тұрады.

Дипломдық жұмысқа қосымша (жұмыс қалтасына салады.) берілетіндер:

• дипломдық жұмысты орындауға тапсырма;

• жетекші пікірі;

• cыртқы рецензия.