24. Кніжная справа ў Расіі ў канцы XVII – XVIII стст. Развіццё грамадзянскага шрыфту і роля і. Капіевіча

Пачатак XVIII ст. з’яўляецца важным этапам у гісторыі рускага кнігадрукавання. Кніга ў эпоху дзяржаўных пераўтварэнняў і стварэння Расійскай імперыі была заклікана адыграць важнейшую ролю, што зразумеў Пётр І, які паставіў кнігадрукаванне на службу інтарэсам дзяржавы і развіцця новай па сваім духоўным змесце культуры. Аднымі з асноўных мерапрыемстваў пятроўскага часу сталі рэформа рускай азбукі і рэформа друку 1708–1710 гг. У галіне рэформы азбукі была ажыццёўлена распрацоўка новага “грамадзянскага” шрыфту замест старога кірылічнага. Над стварэннем новай азбукі працаваў і беларус Ілья Капіевіч, пад кіраўніцтвам якога ў 1707 г. быў адліты новы шрыфт. Па сваім малюнку літары новай азбукі набліжаліся да еўрапейскага шрыфту і адначасова мелі падабенства да кірылічнага паўуставу канца XVII – пачатку XVIII ст. Кірылічны шрыфт з увядзеннем у 1708 г. “грамадзянскага” выкарыстоўваўся галоўным чынам для друку царкоўных кніг, а таксама для некаторых вучэбных, афіцыйных, навуковых і мастацкіх выданняў, прызначаных для масавага чытача. “Грамадзянка” даволі павольна распаўсюджвалася ў правінцыі. Фактычна ж займаўся стварэннем і выданнем кніг для Расіі беларус Ілья Капіевіч. Нарадзіўся Ілья Капіевіч у 1651 г. у Беларусі, атрымаў адукацыю ў Слуцкай пратэстанцкай гімназіі, валодаў некалькімі замежнымі мовамі. За перыяд з 1699 па 1706 г. ён пераклаў, склаў і выдаў каля 20 кніг: “Введение краткое во всякую историю…” (1699), “Краткое и полезное руковедение во арифметику” (1699), “Грамматика латинская” (1700), “Номенкулятор на русском, латинском и немецком языках” (1700), “Книга, учащая морского плавания…” (1701), “Святцы” (1702), “Руковедение в грамматику словено-российскую” (1706) і інш. Падручнікі, надрукаваныя І. Капіевічам, доўгі час выкарыстоўваліся ў рускіх школах. Ён адзін з першых распрацаваў для ўсходніх славян навуковую тэрміналогію па многіх галінах ведаў. І. Капіевіч надрукаваў і першую на рускай мове карту зорнага неба. Пры пятры І пашыраецца дзейнасць Друкарскага двара ў Маскве і ствараюцца новыя друкарні. У 1710 г. засноўваецца першая друкарня ў Пецярбургу, якая выпускала асноўную масу “грамадзянскіх” кніг. Былі адкрыты друкарні пры Аляксандра-Неўскім манастыры, Сенаце, Марской акадэміі, дзейнасць якіх насіла ведамасны характар. У канцы 1726 г. у С.-Пецярбург з Галандыі былі перавезены друкарскія станкі і шрыфты, была арганізавана друкарня Акадэміі навук, дзейнасць якой пачынаецца з 1728 г. з выпуску новай газеты – “С.-Петербургские ведомости” (З 1748 г. галоўным рэдактарам газеты быў М. В. Ламаносаў). Першай кнігай друкарні Акадэміі навук быў “Месяцеслов на лето 1729 года”. Выпускала друкарня выданні па розных галінах ведаў: матэматыцы, астраноміі, фізіцы, хіміі, гісторыі, геаграфіі, мовазнаўстве, гісторыі літаратуры, ваеннай справе. Гэта былі падручнікі, календары, мастацкая літаратура, афіцыйныя выданні. Значная частка літаратуры выходзіла на лацінскай, нямецай, французскай, італьянскай, арабскай мовах. Другая чвэрць XVIII ст. – перыяд выдавецкай манаполіі друкарні Акадэміі навук сярод іншых тыпаграфскіх прадпрыемстваў. Надругім месцы была друкарня Маскоўскага універсітэта, адкрытая ў 1756 г. З гэтага часу выдаецца газета “Московские ведомости”, часопісы “Полезное увеселение”, “Свободные часы”, “Невинные упражнения”. Значны ўплыў на развіццё выдавецкай дзейнасці Расіі XVIII ст. аказаў Мікалай Іванавіч Навікоў (1744–1818) – прадстаўнік рускага асветніцтва, градскі дзеяч, пісьменнік, журналіст, выдавец. Выдавецкай дзейнасцю займаўся ў 1766 – 1791 гг. Меў сваю выдавецкую марку – “НН”. У 1760–70-я гг. набываюць вядомасць яго сатырычныя часопісы – “Трутень”, “Живописец”, “Пустомеля”, “Кошелёк”, асноўным зместам якіх была крытыка дваран, чыноўнікаў, эгаістаў. Часопісы мелі сацыяльна-палітычную накіраванасць. 1779–1789 гг. у Расіі называюць “навікоўскім дзесяцігоддзем”. У гэты час ён арэндуе друкарню Маскоўскага універсітэта, словалітню, кніжную лаўку і газету “Московские ведомости”. Усяго М. І. Навікоў выпусціў каля 1000 кніг тыражом 5–10 тыс. экз. Для другой паловы XVIII ст. характэрна фарміраванне тыпаў навуковай, вучэбнай, даведачнай (энцыклапедычнай) кнігі; павелічэнне цікавасці да французскай мастацкай кнігі, якая складала каля 1/6 часткі ўсіх выданняў 1725–1800 гг. Асаблівай папулярнасцю ў кацярынінскі час карысталіся творы Вальтэра, перакладныя авантурныя раманы; распаўсюджанне сатырычных твораў у асноўным у рукапіснай форме.