4 Дәріс Ауа гигиенасы. Ауаның биологиялық қасиеттері және олардың мал организміне әсері

Дәрістің мақсаты: Атмосфералық ауаның құрамы жәнен әсер ету механизмін меңгеру

Қарастырылатын сұрақтар:

4.1. Ауа құрамындағы аэроиондар, олардың мал организміне әсері және аэроионизацияны мал шаруашылығында қолдану

4.2 Ауадағы механикалық қоспалар және олардың организмге әсері

4.3 Биологиялық және инфекциялық аэрозольдар

4.4 Атмосфералық ауаны қорғау

о

4.1. Ауа құрамындағы аэроиондар, олардың мал организміне әсері және аэроионизацияны мал шаруашылығында қолдану

Аэроиондар. Ауада үнемі оң және теріс зарядтапған ұсақ бөлшектер- аэроиондар болады, соның салдарынан электр өткізгіштік пайда болады. Аэроиондар газдар молекуласының атомдарынан пайда болады. Бейтарап атомдарды ядроның оң зарядтарының саны электрондардың теріс зарядтарының санына тең. Иондайтың факторлар ( радиоактивті саулелену, электр разядтары, космос, рентген және ультракүлгін сәулелер) атом қабаттарынан бір немесе бірнеше электрондарды жұлып алады, атомдарды оң аэроиондарға айналдырады. Теріс аэроиондар газдың бейтарап атомдар және молекулалары өзара соқтығысқанда, босаған электрондар соларға қосылу арқылы пайда болады. Бұл аэроиондарды жеңіл аэроиондар деп атайды. Ауада қатты және сұйық аэроиондар болса, жеңіл аэроиондар осыларға қонады да ауыр аэроиондар пайда болады. Олар ірілеу, баяу қозғалады, аондықтан да көбірек өмір сүреді.

Теріс иондардың малға әсері. Ауаның теріс зарядталған жеңіл иондары оң зарядталған ауыр иондарға қарағанда мал, құс, тіпті балық шабақтарының организміне қолайлы әсер етеді. Иондалған ауа организмнің арнайы емес төзімділігін ұлғайтады, белоктық, көмірсутектік және газоэнергетикалық процестер, азықтың қорытылуы, ферменттердің активтілігі күшейеді, қанда эритроциттер мен гемоглобин көбейеді, малдың жалпы денсаулығы жақсарып, өнімділігі жоғарылайды. Сондай-ақ, иондардың организмге тері рецепторлары арқылы (мәселен, шошқада) тікелей, ал зат алмасу процестерінің нейроэндокриндік реттейтін жоғарғы тыныс жолдарының нерв ұштары арқылы жанама әсер етуі мүмкін. Аэроиондау, соныі ішінде жасанды аэроиондау мал қораларының микроклиматына қолайлы әсер етеді.

Мал қораларын аэроиондау. Бұл жұмыс электрофлювиалды люстра (Чижевка) типтес негізгі заряд ажыратқыш ионизатор, ҒЗИ жүйесінің антенді ионизаторлары, ЛВИ, АФ-2, АФ-3 аэроионизаторлары, радиоизотопты ионизатормен, тағы басқа құралдармен атқарылады.

4. 2. Ауадағы механикалық қоспалар және олардың организмге әсері

Ауада әруақытта шаң-тозаңның азды-көпті мөлшері кездеседі. Шаң негізінде жеңіл қатты бөлшектер түрінде кездесіп, минералдық немесе органикалық шығу тегімен сипатталады. Көп шаң ауада қатты желде, дауылда, орман өртенгенде, өнеркәсіптік және энергетикалық кәсіпорыңдаржұмысының салдарынан пайда болады. Мал қораларьшың ауасындағы шаң жем-шоп тарату, төсеніш төсеу, оны жинау, малдың, әсіресе қүстың орнын ауыстырғанда көптеп жиналады.Олар органикалық, минералды және аралас шаң болып бөлінеді. Мал және қүс қораларында шаң мөлшері ауаның әр текше метрінде 0,5 мг-нан 6 мг аралығынан аспауы керек.

Шаңның мал организміне әсері. Шаң теріге, көзге, тыныс ағзаларына тікелей эсер етеді. Ол көп болған жағдайда теріге түскеңде термен, май бездері бөлген маймен, эпидермистің өлі клеткаларымен және микроорганизмдермен қосылып малды -тітіркендіріп қышындырады, қабыңдырады.

Көздің кілегей қабығына түскен шаң конъюнктивит,кератит (көз етінің қабынуы) тудырады.

Оның болшектерінің мелшері 0,2-5 мкм аралығында болса өте қауіпті. Мұндай шаң бөлшектері өкпеге, тіпті альвеолаларына дейін оңай өтіп, тез қонады (60-80 пайыз).

Шаң бөлшектері тыныс жолдарына түсіп, танау, жұтқыншақ, кеңірдектің кілегейлі қабықтарын тітіркендіріп жаралайды. Сөйтіп, инфекция қоздырғыштарының енуіне жағдай туғызып, катаралды (қабыну) процестердің жіті және созылмалы түрлері пайда болып, өршуіне мүмкіндік береді.

Мал арасында өкпе силикозы ауада кремний шаңы көп \ болғанда жиі кездеседі.

Шаңның жанама әсеріне келетін болсақ, оның әсерінен ауада; атмосфераның молдірлігі (түнықтылығы) төмендегендіктен қорада табиғи жарық азаяды. Шанданған атмосферада табиғи ультракүлгін радиацияның қарқындылығы төмендейді.

4.3. Биологиялық және инфекциялық аэрозольдар

Ауа микроорганизмдері. Ауаға микроорганизмдер, кобінесе топырақтан, судан, мал мен адамнан барып тарайды. Олар шаңға араласады (қатгы аэрозольдар) немесе тамшыға қосылады (сұйық аэрозольдар). Мал коралары ауасының микрофлорасы. Мал коралары ауасында сапрофита микроорганизмдердің де, шартты патогенді микроорганизмдердің де, кейде патогенді микроорганизмдердің де жетілуіне жағдай баршылық. Малдың тіршілік ететін ортасында микробтардың саны қарқынды көбеюін микробиозм деп атайды. Мысалы, ауаның температурасы 0°С-тан 10°С дейін көтерілгеңце қора-жай ауасындағы бактериялар құрамы бірнеше (2-3) есе артады.. Көптеген аурулардың, өсіресе тыныс жол ауруларының (респираторлық) қоздырғыштары ауа арқылы, көбінесе оның конвекциялық ағымымен тез тарайды да, қорадағы малға .аса қауіп туғызады. Аурулардың аэрогендік жолмен тарауы(туберкулез және т.б.) мал кеп шогырланған (қүс фабрикалары, онеркәсіп кешендері) жерлерде аса жиі кездеседі.

Сиыр қора-жайларының 1 м3 ауасындағы микроорганизмдер саны 12-100 мыңға дейін, шошқа қораларында 25-150 мыңға дейін, ал қүс қораларында 50-200 мыңға дейінгі аралықта ауытқып отырады.

Ауаның аэрозолъдармен ластануына қарсы шаралар. Мал қоралары ауасының ластануына қарсы күрес және шаруашылықтар территориясының ауасын қорғауға, ауаны тазартуға, зарарсыздандыруға бағытгалған жалпы шаралар мен жеке шешімдер жатады. Шаралардың бірінші тобына малды күтіп-бағу мен азықтандырудың барлық ветеринариялық-санитариялық жөне зоогигиеналық нормалары мен ережелерін қатаң сақтап, дер кезінде орындау, қолайлы микроклиматтың қалыптастыру жүмыстарын үздіксіз және нақты үйымдастыру.

Шаруашылықтар территорияларының ауа бассейнінің ластану дәрежесін азайту үшін қораңың бүйір қабырғасы жел өтіне қарсы салынады, санитариялық аралықтар соның ішінде елді мекендер арақашықтықтары сақталуы тиіс. Сондай-ақ ауа тасқыны жиналатын орын дүрыс анықталып, жел-деткіш камералары ғимараттың бүйір жағына орналас-тырылады.

Мұндай жағдайда зиянды газдар мен микрофло-ралардың жиналуы қора-жайлар үшін 20 пайыздан аспайды. Осылайша copy желдеткіштерінде, көбінесе, қорганыш күнқа-ғарлар, томен қарай иілген трубалар орнатылады. Сонда лас ауаның таралуы 2-5 есе кемиді. Ауа бассейнінің шаңмен және микробпен ластануын төмендетудің тиімді шараларының бірі - тал ағаштардан айналдыра қорғаныш алабын отырғызу.Кейбір тал-ағаштар мен бұта тектес (бәйтерек, емен, мойыл, самырсын, арша, сирень) микробтарды жоятын қасиеті бар аса ерекше химиялық заттар фитонцидтер түзеді.

4.4. Атмосфералық ауаны қорғау

Ауа ортасының санациясы. Мал қора және фермалар мен мал шаруашылығы территориясы ауа бассейнінің санациясы ауаны дезодарациялауға, зарасыздандыруға және тазалауға бағытталған жеке және жалпы шаралардан тұрады. Бірінші топқа малды ұстағанда және азықтандырғанда барлық ветеринариялық-санитариялық, зоогигиеналық ережелер мен нормаларды қатаң түрде орында және сақтау жатады, ал екінші топқа фильтрация, иондау, озондау жатады.

Ферма территориясы ауа бассейнінің және мал қора ауасының ластану деңгейін азайту мақсатында мал қоралары мен басқа да нысаналарды жел өтін ескере отырып орналастыру қажет. Лас ауаны аэродинамикалық көлеңке жасау мақсатында жоғары қарай атқылап жіберу керек..

Желдетуді жобалау кезінде ауаның рециркуляциясын, таза ауа ендіретін құбырларда лас ауаның тұрап қалуын ескеру қажет. өзекті лас ауа шығару желдету жүйесіне қоғаныс козыректарын, лас ауаның мөлшерін 2-5 есе азайтатын төмен қарай иілген құбырлар орнатады Ауа бассейнінің микроб және шаңмен ластану деңгейін азайту шараларының бірі – жасыл желек егу. Қора-жайлардан шығарылатын ауаны тазарту және зарарсыздандыру тиімділігі 99,97 пайызға дейін қамтамасыз ететін СП 6/15 маркалы ЛАИК-ке жинақталған КД май сүзгісімен немесе ФПП-15-30 май сүзгімен жүргізіледі.Электр сүзгілер де қолданылады

Ауаның тазалық индексін жоғарылатудың тәсілдеріне ауа ортасын өңдеудің электрофизикалық әдістері – электрофильтрация, электротұндыру, ультракүлгін сәуленену жатады.

Электроиондау және электроозондау - ауаның тазалық индексін жоғарылатудың ең тиімді тәсілдерінің бірі болып табылады.

5 дәріс