3 Тақырып. Бухгалтерлік баланс және есеп беру

Дәріс мақсаты: бухгалтерлік баланстың атқаратын қызметі, баланстың мазмұны мен құрылымы туралы білім беру. Күнделікті тәжірибемен байланыстыра отырып, баланстың мәнін, мазмұнын ашу

Негізгі сөздер: баланс, актив, пассив, қысқа мерзімді активтер, ұзак мерзімді активтер, қысқа мерзімді міндеттемелер, ұзак мерзімді міндетемелер, капитал, баланстық теңдеу, баланс валютасы

Дәрістің негізгі сұрақтары мен қысқаша мазмұны:

3.1 Бухгалтерлік баланс, оның мазмұны мен құрылымы

3.2 Баланс түрлері, олардың сипаттамасы

3.3 Баланс баптарына әсер ететін шаруашылық операциялардың түрлері. Баланс өзгерістері.

3.1 Бухгалтерлік баланс, оның мазмұны мен құрылымы .

Бухгалтерлік есептің негізгі атқаратын қызметінің бірі — пайдаланушыларға кәсіпорынның мүлкі және қаржылық жағдайы туралы ақпаратты керекті уақытында беріп отыру. Осындай ақпараттың негізгі қайнар көзі — бухгалтерлік баланс болып табылады. "БАЛАНС" сөзі француз тілінен аударғанда "таразы" немесе "тепе-тең" деген мағынаны білдіреді.

Баланс – бухгалтерлік есеп әдістерінің бірі және екі бөлімнен тұратын кесте болып табылады. Оның сол жағында, актив бөлімінде кәсіпорынның активтері, яғни мүлкі, құралдары, заттай және ақшалай шығыңдары көрсетілсе, оң жағында - пассив бөлімінде активтердің қорлану көздері көрсетіледі. Бухгалтерлік баланстың екі бөлігі де өзара тен болады. Баланс активі мен пассиві бойынша жиындары бухгалтерлік баланстың валютасы деп аталады.

Бухгалтерлік баланстағы активтердің әрбір жекелеген тұрі немесе пассивтегі олардың қорлану көздері баланс баптары деп аталады.

Баланс 5 тараудан тұрады:

Қысқа мерзімді активтер

Ұзак мерзімді активтер

Қысқа мерзімді міндеттемелер (1 жылға дейін)
Ұзак мерзімді міндетемелер (1 жылдан астам)
Капитал

Бухгалтерлік баланста келесі теңдік әрдайым болатындығы сөзсіз:

активтер = капитал + міндеттемелер

Бухгалтерлік есептің халықаралық жүйесінде бұл теңдік баланстық теңдеу деп аталады.

3.2 Баланс түрлері, олардың сипаттамасы

Бухгалтерлік есепте баланстың жасалу уақытына, қолдану барысына қарай келесі түрлерін қарастырады:

Кіріспе балансы – кәсіпорынның жаңадан құрылған кезде жасалған бухгалтерлік балансы кіріспе балансы деп аталады.

Ағымдағы бухгалтерлік балансы деп кәсіпорынның өз қызметі барысында айдын, тоқсанның, жылдың басына жасалған балансын атайды.

Жою балансы деп кәсіпорынның өз қызметін тоқтатар кезде, таратылатын уақытта жасалған балансын атайды.

Бөлу балансы деп ірі кәсіпорынның бірнеше шағын құрылымдық бірліктерге немесе құрылымдық бөлімшелерді басқа бір кәсіпорынға берген кезде жасалатын балансты атайды.

Біріктіру балансын бірнеше кәсіпорындарды біріктірген кезде жасайды.

3.3 Баланс баптарына әсер ететін шаруашылық операциялардың түрлері. Баланс өзгерістері

Кез келген кәсіпорында күнделікті жұмыс істеліп, қызмет атқарылып отыратындығы белгілі. Осы операциялардың орындалуы ұйымның бухгалтерлік балансының баптарына тікелей әсерін тигізеді. Нақтырақ айтатын болсақ, ұйымдағы әрбір орындалған операцияға сәйкес баланс баптарындағы сома өзгеріске ұшырап отырады.

Жалпы бухгалтерлік есепте баланс баптарының сомасына әсер ететін шаруашылық операцияларын төрт түрге бөліп қарастырады.

Бірінші түріне жатқызылатын шаруашылық операциялары бухгалтерлік баланстың тек қана актив бөліміне әсер етеді.

Екінші түріне жатқызылатын шаруашылық операциялары бухгалтерлік баланстың тек қана пассив бөліміне әсер етеді. Актив бөлімінде өзгеріс болмайды.

Үшінші түріне жатқызылатын операциялардың әсерінен баланстың актив және пассив бөлімінде өзгерістер болады. Бұл операциялар барысында баланстың активі мен пассиві өз ара байланысты баптар бір мезгілде бір сомаға көбейеді.

Баланс баптарының сомасына әсер ететін шаруашылық операцияларының төртінші түрі үшінші түріне жатқызылатын операцияларға ұқсас болып келеді. Бірақ, бұл операциялардың барысында баланстың актив және пассив жағындағы өз ара байланысты баптары бір уақытта бірдей сомаға азаяды.

Сонымен, шаруашылық операцияларының әсерінен баланс өзгерістерін де 4 түрге бөлуге болады :

Баланс өзгерісінің 1-і түрі: Активтік өзгеріс – баланс валютасы өзгермейді
Баланс өзгерісінің 2-і түрі: Пассивтік өзгеріс – баланс валютасы өзгермейді
Баланс өзгерісінің 1-і түрі: Активті – пассивтік өзгеріс – баланс валютасы көбейеді
Баланс өзгерісінің 1-і түрі: Пассивті – активті өзгеріс – баланс валютасы азаяды

Шаруашылық операцияларының әсерінен баланс өзгерістерін түрлерінің тірек – сызбасы

Актив

Пассив

Көбею

Азаю

Көбею

1 -і