8 Тақырып Есеп регистрі мен бухгалтерлік есеп нысандары

Дәріс мақсаты: бухгалтерлік есепте қолданылатын регистрлері мен бухгалтерлік есеп нысандары туралы түсінік беру, олардың бухгалтерлік есептегі мәнін ашу

Негізгі сөздер: есеп регистрі, мемориал-ордер, журнал-ордер, бос парақ, Бас кітап

Дәрістің негізгі сұрақтары мен қысқаша мазмұны:

8.1 Бухгалтерлік есеп регистрлері, олардың жіктелуі

8.2 Бухгалтерлік есеп нысандары, олардың сипаттамасы

8.1 Бухгалтерлік есеп регистрлері, олардың жіктелуі

Шоттар бойынша шаруашылық әрекеттеріндегі жазбаларын меңгеру үшін шоттардың Т-бейнелі сызбасын әлі күнге дейін пайдаланып келдік. Ал тәжірибеде осы мақсаттарға есептіркегіштерді қолданады.

Есептіркегіштер (есеп регистрі) дегеніміз - шаруашылық құралдары мен әрекеттерін тіркеу үшін пайдаланылатын кестеленген қағаз парақтары.

• Бухгалтерлік есепті жүргізу тәжірибесінде есептіркегіштерінің әр түрлі нысандары қолданылады, оларды барлығын мына белгілері бойынша топтастыруға болады:

Сыртқы түрі бойынша есептіркегіштер бухгалтерлік кітаптарға, карточкаларға, бос парақтарға, электрондық түрлерге (машинограммаларға) бөлінеді.

Бухгалтерлік кітаптар дегеніміз - шаруашылық әрекеттері жазбаларына арналған түптелген, кестеленген және нөмірленген қағаз парақтары.

Карточкалар - бұл баспаханалық әдіспен қажетті реквизиттері басылған шамамен қатты қағазда кестеленген жеке беттер

Бос парақтар карточкаларға қарағанда мөлшері жағынан біршама үлкен, тіркегіштердің көптеген санынан тұрады және күнтізбелік тәртіппен есеп мәліметтері рет-ретімен жинақталады. Оларды журналдар деп атайды.

Машинограмма дегеніміз — ақпараттардың автоматты жолымен алынған арнайы тіркегіштер.

Есепте есептіркегіштердің қандай нысандарының - кітаптардың, бос парақтардың қолданылуы олардың ерекшеліктерімен және кәсіпорынның есеп саясатымен анықталады.

Жазбалар сипаты бойынша есептіркегіштер келесі топтарға бөлінеді: хронологиялық, жүйелік, аралас.

Хронологиялық тіркегіштер шаруашылық әрекеттерін рет-ретімен кезегі бойынша тіркеу үшін пайдаланылады.

Жүйелік есептіркегіштерде шаруашылық әрекеттері корреспонденцияланатын шоттар бойынша тіркеледі..

Шаруашылық жүргізу тәжірибесінде аралас тіркегіштер кең қолданыс тапты. Оларда хронологиялық және жүйелік жазбалар біріктіріледі.

Әрекеттер мазмұнының көлемі бойынша есептіркегіштер жинақтау және талдау мәліметтері есебіндегі әр түрлі мақсаттарға байланысты жинақтау, талдау және аралас есептіркегіштеріне бөлінеді.

Жинақтау есептіркегіштері жинақтау есебінің көрсеткіштерін көрсету үшін қолданылады, мысалы, Бас кітап. Жинақтау тіркегіштерінде жазбалар күн сайын немесе ай сайын жүргізілуі мүмкін.

Талдау есебінің тіркегіштері талдау есебінің көрсеткіштерін көрсету үшін қолданылады. Бұл тіркегіштерді құру үшін әр түрлі болып бөлінетін карточкалардың үлгі нысандары қолданылады: сандық есеп, сандық-сомалық есеп, контокорренттік және көп кестелі.

Сандық есепті карточкалар тек сандық өлшемдегі әрекеттерді бейнелеуге арналған.

Тіркегіштердің құрылуы бойынша біржақты, екіжақты, көпбағанды, сызықты және шахматты болып бөлінеді.

Біржақты тіркегіштердің кіріс (дебет) және шығыс (кредит) бағандары бір жақта орналасуы айтарлықтай ерекшелігі болып табылады. Біржақты тіркегіштер жинақтау және талдау есебінде қолданылады.

Екіжақты тіркегіштер шот нысанында болады, яғни дебеттік жағы ашылған парақтың сол жағында, ал кредиттік оң жағында болады. Екіжақты тіркегіштер есептің қолмен жүргізілетін әдісінде жинақтау және талдау есебінде жүргізіледі.

Көп бағанды нысандарда мәліметтер корреспонденцияланатын шоттар бөлігінде дебеттік және кредиттік жақтарында ашық тіркеледі.

Сызықты тіркегіштер оларда біртекті ақпараттарды бір жолда жазуға болатындығымен және осы жолмен қосымша мәліметтерді де жазуға болатындығымен түсіндіріледі.

Шахматты тіркегіштер шахматтық қағидасы бойынша құрылған, онда әрбір жазылған сома екі белгіні сипаттайды, мысалы: дебеттелетін және кредиттелетін шот немесе алынған материалдың түрі мен оны алу көзі.