Әр дерек түріне (тип) тән ерекшелік

Деректер өзіндік ерекшелегіне және саласына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Деректердің шартты түрде 7 бөлінеді. 1)жазба, 2)лингвистикалық 3) заттай деректер 4) фото, фоно құжаттар 5) этнографиялық 6) фольклорлық. Осы түрлердің ерекшелігіне жеке тоқталайық. Жазба деректің өзі ішнара 2 бөлінеді: құжаттық және баяндаушы деректер. Құжаттық деректер статистикалық; актілік; концелярлық, ал баяндаушы деректер жеке (хаттар, күнделік, заманхат); көркем (очерк, роман, лирика, проза); тарихи (повесть, жылнамалар, әдебиеттер);ғылыми (тарихи, философиялық, әлеуметтік еңбектер) жіктеледі.Лингвистика тіл туралы мәліметтерден жинақтайды. Заттай деректер өздерінің пайда болу уақыты арқылы сол кездегі халық өмірі туралы мәлімет береді. Заттай деректерге археологиялық ескерткіштерінен бастап қазіргі дамыған техника-машиналарға дейін заттарды жатқызамыз. Фото-фоно құжаттар өздерінің жаңа заманда пайда болған ғылыми жетістігімен ерекшеленеді. Бұл құжаттар арқылы жаңа замандағы тарихи оқиғалардың нақты, дәлелді түр сипаты туралы мәлімет аламыз. Бұл түрге фото, көркем фильмдер, деректі фильмдер жатады. Халықтың күнделікті өмірі туралы, салт-дәстүрі туралы мәліметтерді этнография арқылы жинаймыз. Ауызша деректерге халық арасындағы аңыз-әңгімелер, оқиға аясында болған, оқиғаны өз көзімен көрген адамдардың ауызша айтылған әңгімелерін жатқызамыз. Ауыз әдебиеттегі ертегілер, мақал-мәтел мәліметтерін фольклорлық зерттейді.

Әйгілі шығыстанушылар мен африкатанушылардыңдеректануғақосқанүлестерінкөрсетіңіз

Шығыстанушылар мен африкатанушылардың деректану саласында қосқан үлесі зор. Мәселен, мысал ретінде Қ. Халид еңбегіне тоқталып кетейік. Ол өз еңбегінде қазақ халқындағы отбасын құруда некелесу ішінде орындалатын дәстүрлер мен ғұрыптарды кезекпе – кезек, біршама толық баяндаған. Мәліметтер, ел іші жүріп жиылған және тікелей баяндаушы, білгір азаматтардың ақпарраттарынан құралған. Мәліметтерді дәлелдеу үшін, Ресейлік шығыстанушылары: Н.И. Гордековтың, А.А. Диваевтың, Н.М. Бекимовтың, Л. Баллюзектің, Гедин Свеннің еңбектері салыстырмалық тұрғыдан қажет болды. Некелесу процессінің ішінде орындалатын қалың мал беру, киіт кигізу, жиһаз жинау сияқты дәстүрлердің орындалуында берілетін мал басы сандарының өлшемдері, аталған деректерде көрсетілген көрсеткіштермен салыстырылып, «Тауарих хамсада» берілген көрсеткіштердің шыншылдығын анықтайды. ХІХ ғ. соңы ХХ ғ. басында қызмет еткен Ресейдегі шығыстану ғылымының дамуы мен Ресей иелігіне қараған еділ татарлары, башқұрт, азербайжан, өзбек, қазақ халықтарынан шығып қызмет еткендер аралық байланыстар мен айырмашылықтарды көрсету тұрғысынан В.В. Григорьев, И.Н. Березин, В.Г. Тизенгаузен, Н.М.Ядренцев, А.Ю.Якубовский, Н.А.Аристов, Н.Н.Балкашин, Н.Ф.Катанов, А.А.Диваев, В.В.Радлов, Б.Я.Владимирцов, В.В.Бартольд, венгерлік батыс ориенталисті Г. Вамбери өмірлері мен қызметтеріне байланысты мәліметтер пайдаланылды.  Жергілікті татар, башқұр, азербайжан, өзбек, қазақ авторларының еңбектерінен Ш.Марджани, Р.Фахрутдин, К.Насыри, Г.Губайдуллин, А.Губайдуллин, А.К.Бакиханов, Ш.Құдайбердиев, М.Ж.Көпеев еңбектері пайдаланылды. Жалпы, қазіргі замаңғы африкатанушы немесе шығыстанушы ғалымдар ежелгі кезең, орта кезеңдерде жазылып кеткен деректерді зерттеп, оларды бір –бірімен салыстыра отырып, сол кезеңде не болғаны жайлы біршама нақты түрде айта алады. Сонымен қатар қазіргі замаңғы шығыстанушы ғалымдар көптеген ежелгі ғалымдардың еңбектерін аударып, жүйелі түрде жинақтап, оқырманға ұсынады.