Деректердің мәтінін, редакциясын меңгеру

Деректердің сақталу формалары. Кез келген тарихи дерек белгілі бір материялды формада өмір сүреді. Мазмұны жағынан бірдей мәтіннің өзі әр түрлі формада кездесуі мүмкін. Деректің сапалы да тез өңделуі көптеген факторларға байланысты, сондай факторлардың бірі ол деректің сақтау формасы: қолжазба ма жоқ тасқа басылған ба, мұрағат материялдары ма, жоқ публикация ма?

Мәтінді дұрыс оқи білу немесе түпнұсқалық проблемесы. Деректің мазмұнымен танысу барысында мәтінді қалпына келтіру және оның дәл мәнін ашуға байланысты көптеген қиындықтар пайда болады. Олар негізінен мәтіндегі кейбір сөздердің дұрыс оқылмауы немесе өшіп қалуына байланысты. Кей жағдайда мәтінді мазмұны бойынша немесе басқа мәтіндермен салыстыру арқылы қалпына келтіруге болады. Кәзіргі кезде мәтіннің өшіп қалған жерлерін немесе бүлінген жерлерін жаңадан пайда болған фотоанализ тәсілімен қалпына келтіру қолға алынуда.

Деректің пайда болған уақытын анықтау. Барлық деректерде бірдей оның жазылған уақыты көрсетіле бермейді., кейде мәтінде көрсетілген уақыттың өзі де дұрыс болмауы мүмкін. Дегенмен, көп жағдайда деректің жазылған уақыты туралы мәліметті сол мәтіннің өзінен, оның мазмұнынан табуға болады: деректе аталған тарихи тұлғалардың атынан, оның лауазымынан, атақ дәрежесінен.

Деректің пайда болған жерін анықтау. Жоғарыда айтылған мәтінді оқу және уақытын анықтау үшін пайданылған тәсілдердің көбі, оның пайда болған жерін анықтау үшін де қолданылады. Сонымен қатар тарихшы тарихи географиялық гнегізіннде жасалған тарихи карталарды да пайдаланады. Тарихшыға қойылатын талаптың ең бастысы өзі зерттеп жүрген жерін көз алдына елестетуі. Сонымен қатар тарихи әкімшілік-территориялық өзгерістерді де жақсы білгені жөн.

Дерек авторының не құрастырушының атын анықтау. Дерек авторының не құрастырушының атын білу оны тарихи зерттеулергеи пайдалану міндетті шарт емес. Деректегі сақталынған ақпараттың сипаты оның авторымен емес, мазмұнымен айқындалады. Тарихшыны жасырын атпен, бірнеше атпен немесе тіптен атсыз жазылған деректер де қызықтырады. Көптеген жағдайда тарихшылар өз еңбектерінде заң жобаларын, заң актілерін, үкімен қаулы – қарарларын, ағымдағы іс қағаздарын кеңінен пайдаланса да олардың авторын білуге ұмтылмайды. Дегенмен, бұдан дерек авторының аты керегі жоқ деген ұғым тумау керек.

Деректің айтылатын (өзекті) және жасырын (потенциальды) ақпаратын сипаттаңыз

Дерек көздері бізге өте көп мәлімет береді. Біз сол деректі дұрыс талдап сараптап шығып дерек сол заманда болғанын анықтап білсек, біз одан өте көп мәлімет алааламыз. Халық ауыз әдебиеті – тарихи дерек. Олардың тарихи дерек ретіндегі ерекшеліктері өте көп.Осынын өзіне біз сол заманнын наным сенімін дістүрін , біздің заманнан қандай айырмашылығы бар екенин анықтай аламыз. Шежіре – тарихи дерек. Тарихи деректегі оның орны, ерекшеліктері және маңызы өте көп. Тарихи деректің шежірелік дамуы. Шежіренің обьективтік және субьективтік жақтары. Шежіренің деректемелік анализі мен синтезін анықтаймыз.Отандық төл тарихымызға байланыстыкөзқарастардың өзгеріп, құн­дылықтар қайта түзілуіне, соның нәтижесіндегі тарихи сана өзгерісі му-зей қызметінің мазмұнын да өзгертті. Бұл орайда музейлік деректер – адамбаласының рухани ойы, болмысы мен тыныс-тіршілігінің нәтижесі ға­на емес, адамзаттың тарихы мен тарихи жадысының заттық-бұйымдықдеректері. Бұл турасында ғалым Ақселеу Сейдімбек: «Тарих дегеніміз –адамзаттың қоғамдық жады, адамзаттың өзін-өзі тануы және өзі туралыпайымдауы, өткен өмірдің санада жаңғыруы. Кез келген тарихи оқиға не­месе сол тарихи оқиға туралы пайымдаулардың бәрі де өткен өмірге қа­тысты болып келеді. Қазіргі деген іс-әрекет, тірліктің бәрі де сол сәттенбастап өткенге айналып үлгереді. ...тарихты тек адам санасы ғана парықтайалады. ...тарихи сана ғана емес, тарихтың өзіне негіз болатын әрекет-тірлікатаулының бәрі де уақыт пен кеңістік аясында өтеді», – деген еді [58, 15 б)].Бұл пікір түркілердің музейлік мұраларын этникалық жады нысаны ретін-де зерттеуге негіз болатын тұжырым екені сөзсіз.

Дерекнамалық анализдің негізгі әдістерін анықтаңыз. Деректану – тарихи деректер, олардың ашылуы, зерттелуі және қолданылуының теориясы мен практикасы туралы ғылым.Дерекнамалық анализ (тарихи сын) деректерден арнайы фактылерді алуға қолданылады.Дерекнамалық анализ екі түрден тұрады:1)деректін сыртқы сыны(шындыққа келетін);2) Деректің ішкі сыны(мазмұнының анақ-қанығыны екенін).Сыртқы сындық анализдің әдістемелері:1)деректің сақтаулығы:2)деректің қашай кандай жағдайда шыққанын анықтайды;3)Д-ң шынайлығын;4)Д-і авторын;5)Д-ң түп нұсқалығын;6)Д-ң қандай жағдайда пайда болғанын;7)Д-ң қандай мақсатпен жазылғанын;8)Д-ң тарихымен танысу.Ішкі сындық анализдің әдістемелері:1)Д-ң талғап-талдап түсіндіруі(интерпретация);2)Д-ң мазмұнының шынайлығы;3)Д-ң басқа түрлерімен,көшірмелерімен тексеру;4)Д-гі мәліметтің тарихи құндылығының мәнін зерттеу;5)Д-ң нақты-тарихи дерекке жатқызуы.