2. Innowacje w dramacie realistyczno-naturalistycznym: Jan August Kisielewski

W jego dramatach(dylogia „W sieci”, „Ostatnie spotkanie”-1899) mieszczańska rodzina dostaje partnera-młodzieżowe środowisko literacko-artystyczne. Wprowadza rozluźnienie obyczajowe-Julia(„W sieci”) gorszy rodzinę rysowaniem aktów. Artyści nazwali środowisko mieszczańskie filistrami, oraz zanegowało podstawy tej grupy-stabilizację. Żądają tez młodzi wolności od konwenansów.

Wszyscy bohaterowie sztuk Kisielewskiego przedstawieni są mniej lub bardziej w krzywym zwierciadle satyry. Nie tylko filistrzy. Przenikliwe spojrzenie na sposób życia artystów pozwoliło odsłonić źródła sztuki: artysta traktuje wszystko jako pożywkę dla swego dzieła. Nawet wiadomość o samobójstwie przyjaciela wykorzystuje jako inspirację. Środowisko literacko-artystyczne jest zatem niejako koniem trojańskim, który wprowadza do dramatu naturalistycznego nie tylko problematykę artysty, ale też elementy dramatu poetyckiego. Styl poetycki pojawia się także w didaskaliach.

Parodia wszystkiego. Dramatu naturalistycznego, konwencji wertykalnej, stylu MP, utworów, tekstu pobocznego, didaskaliów. Inwazja elementów epickich.

3.W stronę dramatu poetyckiego. Formy pośrednie: dramat realistyczno-nastrojowy, realistyczno-fantastyczny.

Różnice wynikające z przesunięcia zarówno w ujmowaniu ludzkiej egzystencji, jak i całokształtu świata. Ważna jest tu problematyka ogólnoludzka i ponadczasowa, stawiająca człowieka w obliczu spraw ostatecznych. Ważna synteza, próba ujęcia ogólnych praw rządzących człowiekiem i światem. Poetyka nastroju i „drugiego dna”. Dramat silnie nasycony elementami liryki, nawiązuje do doświadczeń romantyków. Z naturalizmem łączy go luźna kompozycja, rozbudowane didaskalia.

Wpływ M. Maeterlincka. Nastrojowy dramat podrobił Tetmajer w „Sfinksie”(1894). W atmosferze przeczuć zbliża się katastrofa, na którą czekają biernie: ślepy i głuchy Leon(symbol ludzkiego przeznaczenia) zabija przybyłego do domu gościa. Jest to niezwykły nastrój. Uderza nienaturalne wyczulenie na dźwięk deszczu, drzew, drgań powietrza. Technika sugerowania nastroju została zaczerpnięta wprost ze „Ślepców” M.M. Brak w „Sfinksie” wielowarstwowej symboliki, jest więcej elementów realistycznych.

Konwencję dramatu realistycznego z nastrojowym próbował M.M także w utworze „Sonata”(1899). Jest to próba przeprowadzenia tezy o prawdziwym kapłaństwie artysty i czystości jego talentu. Wadą sztuki jest niespójność.

Elementy M.M dramatu nastrojowego współtworzył też dramat historyczny „Ofiara” Orkana. Utwór o wypadkach z 1846r. ma wyraźnie ograniczoną sferę wydarzeń na rzecz przeczuć, snów. Podobnie jest w „Warszawiance” Wyspiańskiego. Zawsze pojawia się medium kobieta/dziecko, blada, smutna. Bierność wobec katastrofy, elementy dekantyzmu. Podtytuły-pieśń, fantazje, fragment przełamywanie konwencji dramatu realistycznego poprzez łączenie ze światem nadprzyrodzonym świata ludzi(patrz „Sen nocy letniej”).

Wpływ G. Hauptmanna- „Baśń dramatyczna”, „Dzwon zatopiony”. nazwał baśnią dramatyczną swój utwór Lucjan Rydel „Zaczarowane koło”. Występują dwie równoległe akcje prowadzone przez dwóch diabłów. Wiejski diabeł Kosy-pod jego pieczą młynarzowa i jej kochanek zabijają młynarza, diabeł Boruta pomaga zdobyć buławę hetmana dla wojewody.

Andrzej Niemojewski- napisany wierszem „poemat dramatyczny”. „Rokita”(1901). Półdiablę-półczłowiek udaje się do ludzi z miłości i zostaje nauczycielem, który stosuje pogodne metody nauczania. Kreacja MP- Rokita jest młodopolskim Lucyferem-„niosącym światło”, jest Prometeuszem, a więc duchem- wiecznym rewolucjonistą.

Jan Kasprowicz- filozoficzny poemat dramatyczny „Na wzgórzu śmierci”(1897). Żywi ludzie współpracują istotami nadprzyrodzonymi. Brak akcji. Rozważania filozoficzne, pesymistyczne, sceptyczne.

Baśń, legenda, mit, misterium pomagały tworzyć typ dramatu poetyckiego, który polegał na łączeniu świata empirycznego ze światem nadprzyrodzonym. Są to skromne zapowiedzi dramatu poetyckiego.

II 1900-1907