2. Franciszkanizm.

Z klasycyzmem łączył się renesansowy kult życia, podsycony przez Nietschego. Kult życia takiego, w którym jest miejsce na ból i radość, dobro i zło, które odrzuca ascezie, skrępowanie pojęciem grzechu. W wierszu L. Staffa „Pod krzyżem”, ukrzyżowany schodzi z krzyża, idzie w świat z Dionizosem. Wyrażający pełnię życia Dionizos łączy się w symbiozie z Franciszkiem z Asyżu. Postać tego świętego fascynowała w Xix. Pisali o nim laicy. E. Rera i protestanccy – Sabatier. Powstaje Towarzystwo Międzynarodowe Studiów Franciszkańskich. W Polsce – Porębowicz (1899). Istotę f. w polichromii kościoła św. Franciszka Wyspiański. „Kwiatki…” na gwarze przełożył Stanisław Witkiewicz. Pod koniec wieku Beret w „Żywych kamieniach” połączył Dionizosa z sw. Franciszkiem. (1918). Działalność brata Alberta Chmielewskiego. ( w „Nawróceniu Judasza” Żeromskiego) 1916. Poetów pociąga św. Franciszek stygmatyk. W „Hymnie św. F” zawarta jest pochwała bolesnych stygmatów, z których rodzi się Wesele mi Miłość. Perspektywa doczesna zasępiona perspektywą nieśmiertelnego żywota, ale daleko do fr. Zgody i harmonii. Miciński nie lubił nurtu fr. Dlatego jego utwór Pt. „stygmaty ś. F. (tom „w mroku gwiazd” oddaje tajemnica atmosferę przeżycia F. na górze Alwerno. Termin młodopolski fr. Oznacza taki zespól cech jak u Staffa we „Wstępie” do swojego przekładu „kwiatków…” 1910. podkreślała sprzeciw wobec instytucjonalizacji, poczucie wolności, emocjonalizm. Staff czyni F. sprzymierzeńcem w walce o podekadenckie odruchy – „ dusza ludzka stworzona jest dla słońca, wiosny i wesela”. Jest kochającym życie ascetą, głoszącym radość i miłości. Zaprzeczenie zła, które wybaczone przestaje być złem, dla miłości, śmierci, nie istnieje. Tak pojęty f. także u W Orkano i Kasprowicza.

Już w „balladzie o słoneczniku” 1908 „krzyk i gniew zastąpiła zgoda na wyznaczony człowiekowi los. Tonacja f. łagodniejsza i pokorniejsza. Pojawia się w „Chwile” 1911 i „księga ubogich 1915. Sympatia autora po str, malutkich przeciwko wielkich. Panuje uspokojenie radość z oglądania przyrody, pogodna zgoda na cierpienie i śmierć, pewność istnienia wieczności. Zmiana tonacji miłości w „słoneczniku” pokazana na dwa sposoby, jakby szukał jej def. W pieśni o Waligórze miłość posępna i groźna wywołana przez góralską famie fatalne. Miłość oparta na ascezie i ofierze. W „księdze ubogich Amor zastąpiona przez Caritas. Mało metafor, brak hiperboli, sceneria- droga, chata, ogródek, Bóg, wieczność, miłość. Innowacja w wersyfikacji, wiersz toniczny ( równa liczba zestrojów akcentowanych w poszczególnych wersach, przy niestałej licznie sylab i akcencie.) Zmiana stosunku do przyrody (idealizowana) przede wszystkim jako twór boży. Nie jest zbiorem symboli, ani konwencjonalnych zbiorem piękne, jest mimetyczna. Ostrowska czuła na piękno przyrody „Chusty ofiarne” 1910 i „Aniołom dźwięku 1913. jej twórczość jest połączona z nurtem odrodzeńczym przez kult słońca, witalizm, dionizyjskość, motyw tańca. Jej utwory, podobnie jak Kasprowicza w nurcie, w którym nieokreślona sfera metafizyki zostaje zastąpiona na sferę religii.Bóg zastąpił nieskończoność.

Franciszkanizm zwraca uwagę na prostego, naiwnego człowieka, takich ludzi, przestawia Ludwik Staff (brat L) wiersze jego wydane pośmiertnie „Zgrzebna kantyczka” 1922. prostota wyrazu przez franciszkańskich mnichów i wiejskich dzieci jako bohaterów. Poeta nie jest już wszechwładnym magiem, konkurentem stworzyciela. Pokora jest jednym z wyznaczników fr. U Staffa zastąpiła potęgę – od „ptakom niebieskim” 1905 nasiliła się tonacja ewangeliczno-fr. Tworząc melanż z klasycznym kalokagathos. Powtarzają się: pogoda, radość, przebaczenie, zgoda, pochwała istnienia. Jednak nigdy nie doprowadził to prymitywizmu, nie stworzył księgi ubogich, choć wprowadzał ich do poezji: ulicznik, żebrak, stracy, mieszkańcy wyklętych zaułków. Szczególnie upodobał sobie jednostki odrzucone przez społeczeństwo. Fr. Idea ubóstwa w poetyce codzienności. Miejski pejzaż, wnętrza, meble, codzienna szarzyzna, sporadycznie występują w poezji Staffa: „co to się stało” 1912 zapowiedz Skamandrytów.

3. ideologia „czynu”. Kontynuacja symbolizmu i ekspresjonizmu. Obok żebraka-fr. W cieniu miecza żołnierz lub wojownik, bez tarczy i hełmu, jedynie z nagim mieczem. Metaforyka militarna. Kostium wojownika nasilenie metaforyki militarnej w okresie przed I wojną służy wyrażeniu postawy aktywnej, to nakaz heroizmu. Można się dopatrzyć postawy nietzscheanskiej heroizmu wobec samego siebie, surowości jaka charakteryzowała już kowala „w snach o potędze”. Staff często sięgał to niczego w tomie „ w snach…” jest cykl „falanga tragiczna” – sama istota heroizmu przełożona na j. poetycki. Heroizmu bliskiego klęski jest bardziej przekonujący. Jest przejawem postawy aktywnej, czynnej. Czyn i jego synonimy trud, mozół, znój, praca, walka pojawiają się w tym czasie w ca lej lit. I publicystyce. Czyn głosił Wyspiański w „wyzwoleniu. Na różnym gruncie różnie rozpatrywany:

na filozoficznym to ciągłe stwarzanie w miejsce starego bytu, na społecznym rewolucje, na polityczne reakcja na zastój ojczyzny.

Koncepcja życia jako czynu, jako twórczość, stanowi wynik witalizmu. Przejawem kult słońca. Aktywistyczny witalizm został wsparty filozof patronatem. Bergsona („ewolucja twórcza” 1907), który głosił ze „nie ma rzeczy sa tylko czyny”. Cały świat jest przeniknięty pędem życiowym. Ewolucja jest stałą walką twórczego pędu życiowego z bezwładem materii. Główny kierunek propagował Brzozowski. Popierał koncepcje walki człowieka zbrojnego w narzędzia i wynalazki, czyli homo faber z materią nieograniczoną z tym, co pozaludzkie. (wg. Bergsona owa walka jest typowa dla umysłu ludzkiego). Często występuje starożytne homo faber Prometeusz. Utwór Staffa „Adam” jest apoteozą życia pochwała homo faber, twórcy, istoty zupełnie wolnej. Staffowski ideał dążenia dla samego dążenia. Bergsonowski antyfatalizm, zasada ciągłej zmienności. Prawdziwym entuzjastą Bergsona był: Leśmian-poeta zafascynowany w całej swej twórczości czynem. Leśmianowski czyn to znojne żmudne pilne z całych sił istnienie trwanie. Do MP należy tylko „sad rozstajny” 1912. utwory te są oryginalne na tle ówczesnej poezji. Problematyka antologiczno-egzystencjalna m. in. Sposób istnienia poprzez wizje senne a także skomplikowane relacje człowiek –Bog, czł-natura. Problematyka filozoficzna łączy się niekiedy z formą balladową co pociąga za sobą narrację poetycką.

Wzorzec ekspresjonistyczny kontynuuje Miciński. Koncepcja egzystencji ludzkiej podlega złu. Poemat „niedokonany” (1931) przedstawia relacje relacje Lucyfer-Emmanuel. Stara gnostycka idea o Lucyferze, stworzycielu świata materii. Luźny ciąg wizji wyrażanie narasta bowiem b.żarliwy, ale też tragiczny patriotyzm.