2.Джыккайты Шамил. «Хъодыгонд зæд». Патриотизм æмæ национ иудзинады идейæ трагедийы.

Шамил райгуырдис Хуссар Ирыстоны Дзомагъы хъӕуы 1940 азы , 25-февралы. Йӕ фыд Федыр , 1952 азы ралыгъд Цӕгат Ирыстонмӕ ӕмӕ ӕрцард Камбилевкӕйы. Ам каст фӕцис 1958 азы скъола дӕр. Дарддӕр ахуырмӕ бацыд Цӕгат Ирыстоны паддзахадон институтмӕ ӕмӕ каст фӕцис ирон филологон факулет. Уый фӕстӕ куыста Цӕгат Ирыстоны радиойы редакторӕй. 1965-1968 азты ахуыр кодта аспирантурайы. Куыста телеуынынады студийы редакторӕй. !970 азы бахъахъхъӕдта кандидаты диссертации ӕмӕ уӕдӕй фæстæмӕ куыста Ц И П У-йы ирон филологийы кафедрӕйы сӕргълӕууӕгӕй, фæлæ 26-майы 2011 азы Цæгат Ирыстоны мард фæцис 34-аздзыд Давид Мурашевы къухæй. Ацы хъуыддагæн йæ аххосаг уыдис ахæм æмдзæвгæ

(Текст стихотворения Джигкаева «Отправляются волчата совершать хадж» (перевод)

Фæцæуынц бирæгъы цот хадзы,           / Едут волчата на Хадж Кæрон сæ тæригъæдтæн нæй.              / Нет конца их преступлениям Йæ кæнон тугдзых сырд нæ уадзы,       / Не угомонятся кровожадные хищники  Лæбуры хурмæ дæр зыдæй.                  / Даже кидаются на солнце. Сæ хъуыран бирæгътæн - ыссыртæ,     / Святая книга этих волков - клыки Вæййы сæ ламаз дæр фыдвæнд;          / Даже молитва - с преступным умыслом Хуытау нæ уæлмæрдты цъæх сырдтæ / Как свиньи на нашем кладбище зёлёные звери Кæнынц Хуыцауы раз фыдгæнд.           / Совершают перед Богом злодеяние. Гъей, сихтæ! Зæхх уæ быны ризæд,       / Эй, шейхи! Пусть земля дрожит под вами, Кæнут уæ ингæнтæ хуылыдз!                 / Увлажняйте свои могилы! Æлгъыст фæут, æлгъыст! - фæмизæд   / Проклятые, будьте прокляты! - пусть помочится Уæ кувæн сау дурыл мæ куыдз.             / На вашем молитвенном чёрном камне моя собака

Шамилæн кæд æмæ йæ царды бонтæ цыбыр разындысты , уæддæр йе сфæлдыстад егъау бынат бацахста ирон литературæйы.

Йæ трагеди «Хъодыгонд зӕд»-ы ӕвдыст ӕрцыд 13--14-ӕнусы цаутӕ.

-- Кæддæр йæ ном æгас Европæ æмæ Азийыл кæмæн ныхъхъæр, йæ аргъуантæ ныр дæр ма Кубаны доны былтыл бæрзонд рындзтæй сæрыстырæй кæмæн фæлгæсынц, сæрбахъуыды йæ домбай сыхæгтæ æххуысагур кæмæ цыдысты, уыцы Аланты паддзахадыл XIII æнусы æрцыди стыр бæллæх: манголты æрдонгтæ йыл туджы зæйтæ рауагътой. Ир къордтæ – дихтæ ныййисты. Се 'лдæртты фылдæр хай сæхи радтой тыхгæнджыты къухмæ, фæсдзæуинтæй сын ныллæууыдысты… Ирæттæ – сæ фыдгулты æфсады уылæнтимæ мингæйттæй фæхауæггаг сты сæ райгуырæн бæстæй. XIII æнусы ирæтты иу хай афтыди Хъырыммæ, иннæ та туркаг адæмыхæттытимæ бахæццæ суанг Венгримæ æмæ æндæр бæстæтæм. Уыдæттæ зонгæйæ Шамил æрцыд æхæм хъуыдымæ, цæмæй ныффысса йæ фыццаг трагедии æмæ зæгъы: «Ирыстон цæмæй риссы? Нæ хицауад нæ æргæвдынц, Ирыстоны сафынц. Адæм ныддихтæ сты! Ау, ирон адæм никуыуал баиу уыдзысты? Ау, ирон аддæммæ сидæн дæр нæй? Æцæг уæззау, цагъар уавæры куы ис Ирыстон… æмæ цæй тыххæй райдыдтон фыссын мæ трагеди? Рæстæг æй домдта. Мæн фæндыд, мæ зæрдæйы арфы цыдæриддæр ис, уый зæгъын».

Хæрз цыбыртæй йæ сюжет:

--- Борæхан – Аланийы фæтæджы фырт – æрыздæхт йæ фыды уæзæгмæ æцæгæлон бæстæты дард балцæй æмæ йæ æрæййафы тынг зын уавæры, змæст рæстæджы. Цалынмæ Борæхан балцы ром æмæ бердзентæм цыдис, фæрныг адæмыл зондагур зылдис, цæмæй уый фæстæ йæ фыды – фæтæджы кард хæссын фæраза, уæдмæ йæ фыд мард æрцыдис, адæм та хуыдуг кодтой Сыгъзæрин Ордайы æфсондзы бын. Бæстæ ныммур, ныддихтæ ис, алыран – хæстытæ, цагъардзинад, адæмы æппæтиумæйаг тых саст. Æмæ Борæханы бынат бацахста бонджын Атох.

Уый афтæ æнхъæлдта, æмæ фæтæджы фырт никуыуал æрыздæхдзæн йæ балцæй. Борæхан тынг ныфсджынæй æрцыд йæ райгуырæн зæхмæ, уыд æвдисæн æндæр адæмты историон тохы хъæбатырдзинæдтæн, фехъуыста Куликовы быдыры уырысы уæлахиздзинад. Æмæ куы федта, цавæр уавæры ис йæ бæстæ, уæд йæ зæрдæ байдзаг арф патриотон æнкъарæнтæй.

Йæ хъуыдыйы ис Аланыстон йæ къæхтыл слæууын кæнын, мангойлаг залымæй йæ фервæзын кæнын. Атох æмæ йæ хъузæттæ Борæханы ныхмæ слæууынц. Йе рцыдмæ йын йæ фыды кæй амардтой, уый сæм фаг нæ фæкаст, ноджы ма Буртæджы дзыхæй адæм базонынц мæнг ныхас, ома Борæхан Гæтæджы фырт Сосланы фæсхохмæ арвыста æмæ йæ бабын кодта. Адæмы хъуыды сзыгъуыммæ кодтой, адæм нæ бамбæрстой, цæмæн хъæуы мæсыг, баууæндыдысты Атох æмæ Дзуары лæгыл, хъоды бакодтой Борæханыл. Ноджы ма Борæханы уарзон чызг Зæринæ, Атохы фырт Елбердæй Бæрæханы тыххæй дам – думтæ фехъусы, омæ, сахарты хæтаг устытыл зылдис æмæ дзы иуимæ фидыд у, зæгъгæ, æмæ йæхи атигъ кæны Борæханыл.

Фæлæ уæддæр йæ зæрдæ ссудзы арф патриотон æнкъарæнтæй. Патриотизм ахъаз у адæймагæн йæ хуыздæр миниуджытæ раргом кæнынæн. Раргом вæййынц Борæханæн йæ æмбæхст миниуджытæ. Йæ зæрдæйы тохы арт пиллон суадзы, куы фехъусы, адæм кæй бамбæрстой сæ цагъарад, кæй сразы сты сæрибарыл тохмæ цæуыныл , уæд.

Борæхан аразы мæсыг… Мæсыг та у иудзинады символ, сæрибары символ, тохы символ.

«Хъодыгонд зæд», Шамилы фыццаг драмон уацмыс у. Сценикон цард федта 1980 азы. Йæ режиссер – Дзиуаты Анатолий. Борæханы ролы УСФСР-йы адæмон артист Уататы Бибо. Кæд ивгъуыд Ирыстоны хъайтар уыд Борæхан, уæддæр æй адæм «райстой», куыд абоны хъайтар, афтæ. Уымæн æмæ нæ абоны цардмæ бахаста ног хъуыды, адæмы хоны иудзинадмæ, ныфс сын дæтты. «Режиссер Дзиуаты Анатолий фыццаг бæхты театр «Нартæ» байгом кодта Джыккайты Шамилы пьесæмæ гæсгæ арæзт спектакль «Хъодыгонд зæд»-æй

3.РЕФРЕН —алы куплеты фӕстӕ дӕр фӕлхатгонд куы цӕуы рӕнхъытӕ.

Зӕгъӕм «Сагъӕстӕ» йы—Уӕ нӕ хӕхтӕ нӕ бӕстӕ ………

Билет №4.