2. Асноўныя кірункі структурыравання бібліяграфічнай практычнай дзейнасці.

Структурыраванне бібліяграфічнай дзейнасці з’яўляецца адной з важнейшых, складаных і да канца не вырашаных праблем бібліяграфазнаўства. Вырашэнне яе спрыяе паглыбленню ведаў аб бібліяграфічнай дзейнасці, робіць іх упарадкаванымі і цэласнымі, што важна не толькі для даследчай дзейнасці, але і для выкладання бібліяграфічных дысцыплін, аптымізацыі розных кірункаў практычнай дзейнасці.

У спецыяльнай літаратуры ў асноўным прапануюцца падыходы да структурыраванні бібліяграфічнай практычнай дзейнасці. Іх мноства, але адсутнічае адзінства, што звязана, найперш, са шматпланавасцю самаго аб’екта, недастатковай распрацаванасцю тэарэтычных палажэнняў. Аналіз даследаванняў сведчыць аб тым, што:

– зроблена шэраг абагульненняў, якія могуць стаць асновай наступных даследаванняў,

– адсутнічае адзіны падыход да выдзялення відаў бібліяграфіі (бібліяграфічнай дзейнасці), што звязана са шматпланавасцю самой з’явы і з разыходжаннямі ў тлумачэнні такіх паняццяў як “бібліяграфія”, “від бібліяграфіі”;

– не да канца вырашана праблема вызначэння падстаў для структурыравання бібліяграфічнай дзейнасці.

Філасофскі падыход да структурыравання бібліяграфічнай дзейнасці патрабуе разглядаць структуру як на базе прынцыпаў сістэмнага метада, так і на аснове дзейнасных характарыстык, якія даюць магчымасць правесці відавую класіфікацыю па комплексу прымет. Такі падыход дазваляе выдзяляць унутраную і знешнюю структуры

Аналіз бібліяграфічнай практычнай дзейнасці як сістэмы, яе ўнутранай структуры магчымы праз выяўленне ўзаемасувязей яе асноўных кампанентаў: суб’екта (таго, хто здзяйсняе дзейнасць); мэтаў (ідэальных вобразаў дзейнасці); аб’ектаў (прадметаў, на якія скіраваны намаганні суб’екта); працэсаў як мэтанакіраванай актыўнасці суб’екта; сродкаў, пры дапамозе якіх дасягаецца пастаўленая мэта; рэзультата (як выніка дасягнення ці недасягнення мэты). Гэта дазваляе высветліць дынаміку дзейнасці, убачыць узаемасувязі паміж асобнымі кампанентамі.

Разам з тым, бібліяграфічная практычная дзейнасць у рэчаіснасці прадстаўлена шэрагам канкрэтных кірункаў, сфер, якія ўяўляюць сабой арганічнае адзінства і якія можна выдзеліць у асобныя катэгорыі па розных прыметах, г. зн. дыферэнцыраваць па знешніх праяўленнях. Знешняя і ўнутраная структуры знаходзяцца ў адзінстве і не могуць разглядацца адасоблена. У межах любога віда бібліяграфічнай дзейнасці існуюць кампаненты: суб’ект, аб’ект, працэсы, сродкі, мэты, рэзультаты, якія ў сукупнасці складаюць яго якасную вызначанасць. У сваю чаргу выдзяленне відаў абумоўлена дыферэнцыяцыяй сутнасных элементаў сістэмы бібліяграфічнай дзейнасці і яно робіцца «па суб’екту», «па рэзультатах» і т.д.

Вывады

Бібліяграфічная практыка (бібліяграфічная практычная дзейнасць) –спецыфічны, інфрастуктурны від чалавечай практыкі, накіраваны на задавальненне патрэбнасцей у дакументах бібліяграфічнымі сродкамі. Яна ўваходзіць у сістэму бібліяграфічная дзейнасць, з’яўляецца яе асноўнай часткай і асновай для бібліяграфічнага пазнання. Ёй уласцівы прадметнасць, сацыяльная абумоўленасць, мэтазгоднасць, суб’ектнасць. Можна выдзеліць унутраную і знешнюю структуры бібліяграфічнай практычнай дзейнасці. Унутраны ўтвараюць кампаненты: суб’ект, аб’ект, працэсы, сродкі, мэты, рэзультаты. Знешні – віды, выдзеленыя па пэўнай прымеце.

Ключавыя паняцці:

Бібліяграфічная практычная дзейнасць (бібліяграфічная практыка), структурыраванне бібліяграфічнай дзейнасці, унутраная структура (суб’екты, мэты, аб’екты (прадметы), працэсы, сродкі, рэзультаты), знешняя структура (віды бібліяграфічнай дзейнасці).

ЛІТАРАТУРА:

Коршунов, О.П. Библиографоведение: Общий курс: Учебник. – М., 1990. – С. 65–73; М., 2001. – С.**.

Вохрышева, М.Г. Библиографеская деятельность: структура и эффективность / М.Г.Вохрышева. – М., 1989. – С.8–24.

Фокеев, В.А. Библиография: теоретико-методологические основания: учеб. пособие. – СПб., 2006. – С.179–186.

Библиотечное дело: Терминологический словарь / Рос. гос. б-ка. – З-е изд., перераб. и доп. – М., 1997. – 168 с.

ГОСТ 7.0-99. СИБИД. Информационно-библиотечная деятельность, библиография: Термины и определения. – Введ. 1.06.2000. – Мн.: Белстандарт, 1999. – 23 с.

Лекцыя 7. КАМПАНЕНТНАЯ СТРУКТУРА БІБЛІЯГРАФІЧНАЙ ПРАКТЫЧНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ

Мэта лекцыі – вызначыць асноўныя структурныя элементы бібліяграфічнай практычнай дзейнасці і даць іх характарыстыку ў кантэксце сучасных навуковых падыходаў.

Пытанні

1. Суб’ект бібліяграфічнай дзейнасці – асноўны сістэмаўтваральны кампанент.

2. Мэта як ідэальны структурны кампанент бібліяграфічнай дзейнасці.

3. Аб’ект як адзін з кампанентаў бібліяграфічнай дзейнасці.

4. Працэсы бібліяграфічнай дзейнасці.

2. Сродкі бібліяграфічнай дзейнасці.

3. Рэзультаты (вынікі) бібліяграфічнай дзейнасці.

1. Суб’ект бібліяграфічнай дзейнасці як яе асноўны сістэмаўтваральны кампанент.

У філасофіі суб’ект – чалавек, які пазнае свет ці дзейнічае, процістаіць свету як аб’екту пазнання. Cуб’ектам бібліяграфічнай дзейнасці можна назваць чалавека (сукупнасць людзей), якія пазнаюць і ствараюць бібліяграфічныя з’явы як аб’екты рэчаіснасці.

Суб’ект у сістэме бібліяграфічнай практычнай дзейнасці выконвае наступныя функцыі:

1. кіравання. Яна рэалізуецца на розных этапах бібліяграфічнай практычнай дзейнасці. На этапе прагназавання (праектавання) дзейнасці суб’ект у думках пераўтварае аб’ект, стварае мадэль выніка, вызначае мэты, фармулюе задачы. На этапе прадметнай дзейнасці выпрацоўвае спосабы дзеяння, канкрэтныя методыкі. На этапе асэнсавання вынікаў суб’ект вывучае зваротную сувязь з карыстальнікам, рэгулюе дзейнасць у адпаведнасці з зададзенымі мэтамі.

2. аксіялагічная (ацэначная). Яна рэалізуецца па наступных кірунках: ацэнка дакументаў; ацэнка БІ; ацэнка бібліяграфічнай дзейнасці, яе эфектыўнасці і якасці.

3. камунікатыўная. Яна рэалізуецца на ўзроўні суб’ектна-суб’ектных адносін: бібліёграф – карыстальнік, бібліёграф – бібліёграф, карыстальнік – карыстальнік. Адносіны бібліёграф – бібліёграф уплываюць на канчаткаўы вынік дзейнасці. Адносіны бібліёграф – карыстальнік рэалізуюцца патэнцыяльна пры падрыхтоўцы бібліяграфічнай прадукцыі і непасрэдна пад час бібліяграфічнага абслугоўвання. Адносіны карыстальнік – карыстальнік рэалізуюцца пад час бібліяграфічных зносін як сродак узаемадзеяння людзей з мэтай абмену бібліяграфічнай інфармацыяй.

Да суб’ектаў бібліяграфічнай практычнай дзейнасці А.П.Коршунаў адносіць:

• бібліёграфаў-прафесіяналаў;

• бібліяграфічныя калектывы (бібліяграфічныя аддзелы, сектары, установы, сеткі бібліяграфічных службаў;

• навукоўцаў, пісьменнікаў, усіх, хто бібліяграфічнай дзейнасцю займаюцца часова, спадарожна са сваёй асноўнай працай;

• карыстальнікаў БІ.

У гэтым пераліку можна выдзеліць два ўзроўні – прафесійны і непрафесійны. На прафесійным узроўні бібліяграфічнай практычнай дзейнасцю займаюцца разнастайныя бібліяграфічныя калектывы (бібліяграфічныя аддзелы, сектары, устанаўы, сеткі бібліяграфічных службаў і бібліёграфы-прафесіяналы, якія могуць працаваць у названых калектывах ці iншых, cпадарожна звязаных з бібліяграфічнай практычнай дзейнасцю. На гэтым узроўні выдзяляюцца індывідуальныя і калектыўныя суб'екты. Ім уласцівы агульныя рысы і адрозненні:

1. індывідуальныя і калектыўныя суб'екты з'яўляюцца носьбітамі свядомай, мэтанакіраванай дзейнасці;

2. бібліёграфы-прафесіяналы, як асоба заўсёды ўключаны ў пэўны калектыў і выражае яго інтарэсы;

3. разам з тым, кожны бібліёграф унікальны, валодае сваім стылем дзейнасці, узроўнем падрыхтоўкі;

4. калектыў выступае як прадстаўнік пэўнай бібліяграфічнай сістэмы, у яго межах аб'ядноўваюцца намаганні індывідуальных суб'ектаў.

На непрафесійным узроўні бібліяграфічнай практычнай дзейнасці можа займацца любы чалавек у выпадку, калі ён:

1. з'яўляецца складальнікам бібліяграфічных дапаможнікаў;

2. актыўна ўдзельнічае ў мерапрыемствах, звязаных з рапаўсюджваннем БІ;

3. самастойна здзяйсняе бібліяграфічны пошук;

4. уступае ва ўзаемадзеянне з бібліёграфам пры бібліяграфічным пошуку і выкарыстаннем БІ.

Гэты пералік дае ўяўленне наколькі распаўсюджана бібліяграфічная практычная дзейнасць у грамадстве. Нават, калі ўзяць толькі такі сегмент бібліяграфічнай практычнай дзейнасці як стварэнне бібліяграфічнай прадукцыі. Па некатарых галіновых кірунках (напрыклад, гістарыя) удзел навукоўцаў, выкладчыкаў, аспірантаў, гісторыкаў-аматараў значна большы, чым прафесійных бібліёграфаў.

Але нават такі падыход да разгляду суб'ектаў бібліяграфічнай практычнай дзейнасці не поўнасцю ілюструе распаўсюджанасць гэтай дзейнасці ў грамадстве. Па сутнасці названы толькі суб’екты, занятыя ў стварэнні і давядзенні постэдзіцыйнай (адасобленай) ад першаснага дакумента інфармацыі. А Сляднева разглядае яшчэ і прагнозную, латэнтную і афінную БІ. Пры такім падыходзе ў якасці суб’екта выступае аўтар любога тэкста як тварца прагнознай, латэнтнай і афіннай БІ, выдавец як стваральнік афіннай і магчыма латэнтнай БІ.

Не гледзячы на такую распаўсюджанасць бібліяграфічнай практычнай дзейнасці ў грамадстве, усё ж асноўным суб’ектам з’яўляецца бібліёяграф-прафесіянал – спецыяліст, які:

• валодае неабходнымі прафесійнымі ведамі, уменнямі і навыкамі;

• у грамадскім размеркаванні працы выконвае спецыфічна бібліяграфічныя функцыі (г.зн. пэўныя абавязкі ў бібліятэках, кнігагандлёвых установах, выдавецтвах, СМІ);

• на прафесійны узроўні ўдзельнічае ў стварэнні і распаўсюджванні БІ.

Бібліёграфу для якаснага выканання сваіх прафесіянальных абавязкаў неабходна валодаць прафесійнымі ведамі, уменнямі, навыкамі, якія набываюцца пад час вучобы ў сярэдніх спецыяльных і вышэйшых профільных вучэбных установах, у практычнай дзейнасці, павышэнні кваліфікацыі, самаадукацыі. Акрамя таго, бібліёграф павінен валодаць асабістымі якасцямі, якія будуць спрыяць паспяховасці дзейнасці, прафесійнай рэалізацыі на пэўных участках працы. Яму вельмі важна прытрымлівацца пэўных этычных нормаў. (Прафесійныя веды, уменні і навыкі, псіхалагічныя якасці бібліёграфа – самастойна па крыніцах: Коршунов, О.П. Библиографоведение: в 2 ч. – М., 2001. – Ч. 1. Разд. ІІ–ІІІ. – С. 29–35; Коршунов, О.П. Библиографоведение. – М., 1990. – С. 76–81; Моргенштерн, И.Г. Информационный и книжный мир. Библиография: (избранное). – СПб.: Профессия, 2007. – С.234–247), Моргенштерн И.Г. Библиограф в инфармационном обществе // Библиография. – 1992. – №5–6. – С.3–10).