- •КрынIцы гIсторыI БеларусI (спроба гiсторыка-генетычнага
- •I кампаратыўнага агляду)
- •Уводзіны
- •Што такое гістарычныя крыніцы
- •Класіфікацыя і сістэматызацыя гістарычных крыніц
- •Прадмет крыніцазнаўства. Тэарэтычнае і прыкладное крыніцазнаўства
- •Гістарычная крыніца і гістарычны дапаможнік. Крыніцазнаўства і гістарыяграфія
- •Праблемы вывучэння рэчавых і іншых відаў непісьмовых крыніц
- •Пошук гістарычных крыніц. Крыніцазнаўчая эўрыстыка
- •Аналiз гiстарычнай крынiцы
- •I. ДакументальныЯ крынIцы.
- •1. Заканадаўчыя дакументы.
- •1.1. Агульная характарыстыка.
- •1.2. Матэрыялы заканадаўства зямель Русi IX-XIII стст.
- •1.3. Заканадаўства Вялiкага княства Лiтоўскага.
- •1.4. Заканадаўства Расiйскай iмперыi (канец XVIII ст. - пачатак XX ст.).
- •1.5. Заканадаўчыя дакументы навейшага часу.
- •2. Актавыя матэрыялы
- •2.4.Этапы развiцця актавых матэрыялаў.
- •3. Матэрыялы справаводства
- •3.1. Агульная характарыстыка.
- •3.2. Матэрыялы справаводства перыяду Вялікага княства Літоўскага (XIV-XVIII стст.). “Лiтоўская метрыка”.
- •3.3. Дакументы справаводства перыяду Расійскай імперыі.
- •3.4. Дакументы справаводства савецкага часу.
- •4. Эканоміка-геаграфічныя, гаспадарчыя і статыстычныя апісанні. Статыстычныя матэрыялы.
- •4.2. Перадвесне статыстыкі. Гаспадарчыя апісанні і дакументы фіскальнага ўліку насельніцтва XVI-XVIII стст.
- •4.3.Эканоміка-геаграфічныя і гаспадарчыя апісанні, матэрыялы фіскальнага ўліку канца XVIII - першай паловы хіх стст.
- •4.4 Статыстычныя крыніцы другой паловы хіх -- пачатку хх стст.
- •4.5. Статыстычныя крыніцы навейшага часу.
- •Іі. Апавядальныя крыніцы.
- •1. Летапісы і хронікі.
- •1.1. Агульная характарыстыка.
- •1.2. Этапы летапiсання на Беларусi.
- •1.3. “Аповесць мiнулых гадоў” як гiстарычная крынiца.
- •1.4. Узнiкненне мясцовых летапiсных цэнтраў. Полацкi летапiс.
- •1.5. Лацiнамоўныя хронiкi XII-XIII стст. Як крынiцы па гiсторыi Беларусi.
- •1.6. Cагi як гiстарычная крынiца.
- •1.7. Беларускае летапiсанне XV-XVI стст.
- •1.8. Асаблiвасцi летапiсання XVII-XVIII стст. На Беларусi.
- •2. Мемуарная лiтаратура.
- •2.1. Агульная характарыстыка.
- •2.2. Этапы развіцця мемуарнай літаратуры на Беларусі.
- •2.3. Гісторыка-мемуарная літаратура другой паловы XVI-xviіi стст.
- •2.4. Мемуарная лiтаратура XVIII ст.1
- •2.5. Літаратура падарожжаў як гістарычная крыніца. Запіскі замежных дыпламатаў і падарожнікаў аб Беларусі XVI-XVIII стст.
- •2.6. Мемуарная літаратура навейшага часу.
- •3. Літаратурныя і публіцыстычныя творы як гістарычныя крыніцы.
- •3.1. Агіяграфічныя крыніцы.
- •3.2. Лiтаратурныя I публiцыстычныя творы XI-XII стст.
- •3.3. Публiцыстычныя творы XIV-XVIII стст.
- •3.4. Публiцыстычныя творы XIX-XX стст.
- •3.5. Эпiсталярныя крынiцы.
- •Раздзел iі. АпавЯдальныЯ крынiцы
- •Літаратура
- •Публікацыі крыніц
- •Содержание
БЕЛАРУСКI ДЗЯРЖАЎНЫ УНIВЕРСIТЭТ
Гiстарычны факультэт
КрынIцы гIсторыI БеларусI (спроба гiсторыка-генетычнага
I кампаратыўнага агляду)
Мінск
1998
Навуковы рэдактар – доктар гістарычных навук, прафесар У.Н.Сідарцоў
Рэцэнзенты: Ю.Л.Казакоў, кандыдат гістарычных навук,
дацэнт кафедры гісторыі Беларусі старажытнага
часу і Вялікага княства Літоўскага
А.Г.Каханоўскі, кандыдат гістарычных навук,
дацэнт кафедры гісторыі Беларусі новага
і навейшага часу
Зацверджана Саветам гiстарычнага факультэта “__” ___________ 199 г.,
пратакол № ___.
Ходзiн С.М.
Крынiцы гiсторыi Беларусi (спроба гiсторыка-генетычнага i кампаратыўнага агляду). — Мн: Белдзяржунiверсiтэт, 1998. — с.
У прапануемым выданнi на аснове гiсторыка-генетычных, кампаратыўных метадаў дадзены сцiслы агляд асноўных тыпаў i вiдаў крынiц па гiсторыi Беларусi. Поўная адпаведнасць структуры i зместу праграме курса “Крынiцазнаўства” дазваляе выкарыстаць яго ў якасцi падручнiка па гэтаму прадмету для студэнтаў гiстарычных факультэтаў. Выданне можа быць цiкава шырокаму колу чытачоў, усiм тым, хто захапляецца гiсторыяй Беларусi i крынiцамi яе вывучэння.
© С.М.Ходзiн, 1998
Прадмова.
Прапануемае выданне не з'яўляецца ні даследаваннем, ні падручнікам у дакладным сэнсе гэтых паняццяў, а спробай кампаратыўнага (гісторыка-параўнальнага) агляду пісьмовых крыніц па гісторыі Беларусі з невялікім тэарэтычным уступам. Гэта толькі імкненне наблізіцца да асэнсавання той велізарнай спадчыны, якая засталася нам "ад прадзедаў спакон вякоў", і якую мы павінны захоўваць, прымнажаць і вывучаць.
Азначаная праца не з'яўляецца першым вопытам вывучэння ці выкладання крыніцазнаўства гісторыі Беларусі. Яшчэ ў 1920-я гг. у БДУ Д.І.Даўгяла чытаў адпаведны курс. Рэпрэсіі закранулі не толькі асабіста выкладчыка. але і курс крыніцазнаўства. У 1930 - першай палове 1950-х гг. стаў больш модным другі курс, "Кароткі курс гісторыі ВКП(б)". Вельмі доўга беларускіх даследчыкаў прывучвалі да таго, што ёсць "першакрыніцы" – творы класікаў марксізма-ленінізма, партыйныя праграмы, рэзалюцыі і г.д., а ўсё астатняе – толькі тое, што іх падцвярджае.
Па-за межамі Беларусі, БССР становішча пачало змяняцца з пачатку 1960-х гг. Распрацоўваюцца тэарэтычныя праблемы крыніцазнаўства, пераасэнсоўваецца погляд на крыніцы савецкага часу. Па-за межамі Беларусі ствараў сваю выдатную працу М.М.Улашчык ("Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии феодального периода". М.,1973). На Беларусі ж адсутнічаў не толькі адпаведны навучальны курс, але і адпаведныя навуковыя структуры. Не хацелася б гаварыць аб поўнай адсутнасці крыніцазнаўчых распрацовак па гісторыі Беларусі ў гэты час. Па крупінках збіраліся яны З.Ю.Капыскім, В.І.Мялешкам, братамі А.П. і В.П.Грыцкевічамі, Л.С.Абецадарскім і многімі іншымі.
Акрамя агульнага курса "Источниковедение истории СССР" з канца 1970-х гг. пачаў чытаць грунтоўны спецкурс па крыніцазнаўству гісторыі БССР А.П.Iгнаценка. У 1990-я гг. створана і кафедра крыніцазнаўства на гістфаку БДУ і адпаведны сектар у Інстытуце гісторыі НАН РБ. І ўсё ж трэба прыкласці вельмі шмат намаганняў, каб перадолець адставанне.
У
А.П.Iгнаценку
Аўтар выказвае шчырую падзяку за падтрымку і парады Г.Я.Галенчанку, П.А.Лойку, С.В.Марозавай, а таксама С.Б.Кауну за ўдзел у падрыхтоўцы рукапісу да выдання.
Разумеючы недасканаласць першай спробы, аўтар будзе ўдзячны за ўсе прапановы і крытычныя заўвагі, якія будуць безумоўна ўлічаны пры падрыхтоўцы наступнага выдання.