- •КрынIцы гIсторыI БеларусI (спроба гiсторыка-генетычнага
- •I кампаратыўнага агляду)
- •Уводзіны
- •Што такое гістарычныя крыніцы
- •Класіфікацыя і сістэматызацыя гістарычных крыніц
- •Прадмет крыніцазнаўства. Тэарэтычнае і прыкладное крыніцазнаўства
- •Гістарычная крыніца і гістарычны дапаможнік. Крыніцазнаўства і гістарыяграфія
- •Праблемы вывучэння рэчавых і іншых відаў непісьмовых крыніц
- •Пошук гістарычных крыніц. Крыніцазнаўчая эўрыстыка
- •Аналiз гiстарычнай крынiцы
- •I. ДакументальныЯ крынIцы.
- •1. Заканадаўчыя дакументы.
- •1.1. Агульная характарыстыка.
- •1.2. Матэрыялы заканадаўства зямель Русi IX-XIII стст.
- •1.3. Заканадаўства Вялiкага княства Лiтоўскага.
- •1.4. Заканадаўства Расiйскай iмперыi (канец XVIII ст. - пачатак XX ст.).
- •1.5. Заканадаўчыя дакументы навейшага часу.
- •2. Актавыя матэрыялы
- •2.4.Этапы развiцця актавых матэрыялаў.
- •3. Матэрыялы справаводства
- •3.1. Агульная характарыстыка.
- •3.2. Матэрыялы справаводства перыяду Вялікага княства Літоўскага (XIV-XVIII стст.). “Лiтоўская метрыка”.
- •3.3. Дакументы справаводства перыяду Расійскай імперыі.
- •3.4. Дакументы справаводства савецкага часу.
- •4. Эканоміка-геаграфічныя, гаспадарчыя і статыстычныя апісанні. Статыстычныя матэрыялы.
- •4.2. Перадвесне статыстыкі. Гаспадарчыя апісанні і дакументы фіскальнага ўліку насельніцтва XVI-XVIII стст.
- •4.3.Эканоміка-геаграфічныя і гаспадарчыя апісанні, матэрыялы фіскальнага ўліку канца XVIII - першай паловы хіх стст.
- •4.4 Статыстычныя крыніцы другой паловы хіх -- пачатку хх стст.
- •4.5. Статыстычныя крыніцы навейшага часу.
- •Іі. Апавядальныя крыніцы.
- •1. Летапісы і хронікі.
- •1.1. Агульная характарыстыка.
- •1.2. Этапы летапiсання на Беларусi.
- •1.3. “Аповесць мiнулых гадоў” як гiстарычная крынiца.
- •1.4. Узнiкненне мясцовых летапiсных цэнтраў. Полацкi летапiс.
- •1.5. Лацiнамоўныя хронiкi XII-XIII стст. Як крынiцы па гiсторыi Беларусi.
- •1.6. Cагi як гiстарычная крынiца.
- •1.7. Беларускае летапiсанне XV-XVI стст.
- •1.8. Асаблiвасцi летапiсання XVII-XVIII стст. На Беларусi.
- •2. Мемуарная лiтаратура.
- •2.1. Агульная характарыстыка.
- •2.2. Этапы развіцця мемуарнай літаратуры на Беларусі.
- •2.3. Гісторыка-мемуарная літаратура другой паловы XVI-xviіi стст.
- •2.4. Мемуарная лiтаратура XVIII ст.1
- •2.5. Літаратура падарожжаў як гістарычная крыніца. Запіскі замежных дыпламатаў і падарожнікаў аб Беларусі XVI-XVIII стст.
- •2.6. Мемуарная літаратура навейшага часу.
- •3. Літаратурныя і публіцыстычныя творы як гістарычныя крыніцы.
- •3.1. Агіяграфічныя крыніцы.
- •3.2. Лiтаратурныя I публiцыстычныя творы XI-XII стст.
- •3.3. Публiцыстычныя творы XIV-XVIII стст.
- •3.4. Публiцыстычныя творы XIX-XX стст.
- •3.5. Эпiсталярныя крынiцы.
- •Раздзел iі. АпавЯдальныЯ крынiцы
- •Літаратура
- •Публікацыі крыніц
- •Содержание
1.8. Асаблiвасцi летапiсання XVII-XVIII стст. На Беларусi.
Аслабленне Вялiкага княства Лiтоўскага (асаблiва ў сярэдзiне XVII ст.), наступ каталiцызму, працэсы апалячвання вышэйшага саслоўя Беларусi садзейнiчалi таму, што летапiсанне губляе свой агульнадзяржаўны характар. Да гэтага спрычынiлася наладжаная работа канцылярыi, у вынiку якой летапiсы становяцца другараднай крынiцай гiстарычнай iнфармацыi. Павялiчваецца ўвага да мясцовых падзей, пераважна тых, сучаснiкам якiх з’яўляўся летапiсец. Летапiсы набываюць характар мемуарнай лiтаратуры. Як прыклад можна прывесцi Баркалабаўскi летапiс (ужываюць яшчэ Баркулабаўскi).
Баркалабаўскi летапiс ахоплiвае падзеi перыяду другой паловы XVI - пачатку XVII стст., пераважна тыя, што адбылiся на Магiлёўшчыне: у сяле i замку Баркулабаве, Быхаве, Магiлеве. Ен быў напiсаны ў канцы 1580-1608 гг. найбольш верагодна баркалабаўскiм святаром Федарам Фiлiпавiчам (духоўнiкам князёў Саламярэцкiх), а апошнi запiс 1633 г. (узяцце Смаленска каралем Уладзiславам) быў зроблены пазней. Пры асвятленнi падзей да канца XVI ст. заўважаецца храналагiчная непаслядоўнасць, устаўкi. Толькi з 1594 г. матэрыял выкладаецца год за годам.
Найбольшую каштоўнасць у Баркалабаўскiм летапiсе ўяўляюць звесткi пра паўсядзеннае жыцце простых людзей Беларусi. Тут падрабязна апiсваюцца гаспадарчае становiшча i побыт беларускiх сялян, неўраджаi, голад; паведамляецца пра час i ўмовы пася1ных работ, пра цэны на прадукцыю сельскай гаспадаркi.
Разам з тым Баркалабаўскi летапiс утрымлiвае цiкавыя звесткi пра дзеяннi рускiх войскаў пад Магiлевам у апошнi перыяд Лiвонскай вайны, аб прыходзе казакоў на Беларусь (у прыватнасцi, С.Налiвайкi), пра Лжэдмiтрыя II i iнш.
Насычанасць летапiсу ўласнымi ўражаннямi аўтара, дэталевымi звесткамi пра жыцце князёў Саламярэцкiх, характар запiсаў увогуле падштурхоўваюць асобных даследчыкаў беларускай гiсторыi да таго, каб лiчыць Баркалабаўскi летапiс помнiкам гiсторыка-мемуарнай лiтаратуры.
Спробы адрадзiць летапiсанне ў першай палове XVIII ст. прывялi да ўзнiкнення асобнага яго вiду на Беларусi — гарадскiх хронiках. Найбольш вядомая “Магiлеўская хронiка” Т.Сурты i Трубнiцкiх, якая была напiсана на працягу жыцця некалькiх пакаленняў жыхароў г.Магiлева i ахоплiвае перыяд з 1526 г. да пачатку XIX ст. На фоне падзей, якiя адбывалiся пераважна ва ўсходняй Беларусi, раскрываецца багатая гiсторыя горада, назву якога летапiсцы звязваюць з iмем Льва. Хронiка адлюстравала не толькi падзеi, але i забабоны, мiфы таго часу.
Другая вядомая магiлеўская хронiка — “Запiскi iгумена Арэста” — ахоплiвае падзеi больш чым за 500 гадоў (да 1847 г., больш-менш поўныя звесткi з 1578 г.). Гэта, магчыма, апошняя спроба стварыць гiсторыю горада Магiлева. Аўтар (хутчэй за ўсё унiят) выкарыстаў папярэднюю хронiку i асабiстыя назiраннi. На жаль, цiкавыя падзеi 1812 г. асветлены вельмi мала.
Хронiкi г. Магiлева напiсаны на польскай мове. Не з’яўляецца выключэннем i “Хронiка Вiцебска”, цi “Летапiс Панцырнага i Аверкi” — помнiк беларускага летапiсання XVII-XVIII стст., у якiм падаюцца факты з гiсторыi горада Вiцебска.
Такiм чынам, летапiсанне на Беларусi мае шматвяковую гiсторыю. Летапiсы з’яўляюцца багатай крынiцай вывучэння нашай гiсторыi, значэнне якой цяжка пераацанiць.