53. Палітычныя рэпрэсіі 1930-х гг.

Усталяванне ў СССР дыктатауры Сталіна прывяло да масавых чыстак партагранізацый ад “ворагаў народа” і да палітычных рэпрэсій.

Прычыны рэпрэсій:

Ворагі народа былі патрэбны каб спісаць няўдачы ў розных накірунках палітыкі, у першую чаргу ў эканоміцы. Рэпрэсіі з’явіліся падставай для ліквідацыі палітычных пралікаў улады. Для таго, каб паралізаваць пратэставыя настроі ў насельніцтве, каю стварыць атмасферу страху.

Акрамя гэтага, з абвінавачаных можна было стварыць шматмільённую працоўную армію рабоў, на якую не распаўсюджваліся сацыяльныя гарантыі і працоўнае заканадаўства (ГУЛАГ). Сталін заявіў, што рэпрэсіі ў галіне сацыяльнага будаўніцтва – гэта неабходны элемент. Ячшэ ў 1918 г. быў уведзены чырвоны тэрор. У 1920-я гг. міліцыя выведзена з падпарадкаваня мясцовым уладам і перададзены Аб’яднанаму дзяржаўнаму палітычнаму ўпраўленню (АДПУ), якое ў ліпені 1934 перайменавана НКУС (народны камісарыят унутраных спраў). У яго рамках ствараліся асобыя нарады, якія мелі права караць без пастаноў суда. Спрашчалася следства па тэрарыстычных справах: праводзілася без адвакатаў і пракурораў нарадамі з 3-5 асоб. Спрошчанае следства з 1937 пашыралася на справы па шкодніцтву і дыверсіях. Смяротны прысуд выносіўся адразу. Да арыштаваных дазвалялася, а з 1939 г патрабавалася, прымяненне фізічнага ўздзеяння. Нават дзеці падпалі пад рэрпэсіі (з 1935 г. уводзілася крымінальная адказнасць з 12 гадоў).

У 1920-я гг. рэпрэсіі пачаліся ў дачыненні да духавенства, на рубяжы дзесяцігоддзяў рэпрэсіравалі кулакоў, а 30-я гг. рэпрэсіі перакінуліся на шырокія слаі грамадства, у тым ліку блізкія да ўлады: 1930 г. – сфабрыкавана стправа аб неіснуючым саюзе вызвалення Беларусі (арыштавана 108 чал: Ластоўскі, Смоліч, Гарэцкі і інш.). зк ожным годам карны механізм паскараўся і піку дасягнуў у 1937г. рэпрэсіі пашырыліся на партыйна апарат перадавых членаў: са 101 старшыні райкома рэпрэсіравана 99. Колькасць членаў КПБ зменшылася з 65 тыс. да 31. Арыштаваны Шаранговіч, да самагубства даведзены Чарвякоў, старшыня СНК Галадзед выкінуўся выкінуўся з акна НКУС і ішн.

У сельскай мясцовасці пры МТС (машына трактаныя станцыі) з 33 г ствараліся падітадзелы, якія былі прызваныя замацаваць калгасы палітычна. Яны адшуквалі кулакоў і падкулачнікаў і наглядалі за выкананнем закону “аб пяці каласках” (1932 прыняты): ва ўмовах страшэннага голаду нават некалькі каласкоў, падабраных на скошаных калгасных палеткаў, быліпадставай для рэсстрэлу с канфіскацыяй маёмасці (асуджана 10 тыс. чал).

Цяжкія страты панесла навука. Рэпрэсіравана 26 акадэмікаў, 16 членаў-карэспандэнтаў (Сурда, Тарашкевіч, Горыч). Былі расстраляны сыны першай прэўідэнта акадэміі навук Ігнатоўскага – Юрый і Валянцін. А таксама пісьменнікі Гарэцкі, Зарэцкі, Чарот, Галавач і інш. Не пазбеглі арышту Колас і Купала.

З далучэннем да БССр Заходняй беларусі пад рэпрэсіі папалі асаднікі, леснікі, ксяндзы. У СССР было рэпрэсіравана было прыкладна 10млн. у Беларусі 650 тыс., да вышэйшай меры – 360 тыс.

54. Грамадска-палітычная сітуацыя ў бсср у першае пасляваеннае дзесяцігоддзе (50-я).Асаблівасці працэсудэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця у другой палове 50-х

Пасля вайны ў кіраўніцтве краіны (аутэрытэт Сталіна і партыі значна ўзрос) перамагла жорсткая татлітарная лінія. Пачаліся масавыя арышты растрэлы і высылкі. Любы, хто жыў на акупіраванай тэрыторыі ці быў вывезена на прымусовыя працы, знаходзіўся ў канцлагеры, быў пастаўлены пад сумненне. У 1947 г. па сцэнарыі 30-х былі праведзены новыя працэсы супраць “нацыяналістычных” беларускіх арганізацый у такіх гарада як Паставы, баравнавічы, жыровічы (захад Беларусі). Моладзь стварала тайныя таварыствы, у якіх абменьваліся думкамі аб развіцці беларускай мовы, культуры, марылі аб лепшых дэмакратычных часах, не ставячы мэтай пераварот ці захоп улады. У 1947 г. яны былі раскрыта і над удзельнікамі праведзены суды. На Беларусі даваенныя і пасляваенныя рэпрэсіі звязаны з імем наркома ўнутраных спраў БССр Цанавы. У 1947 г. ЦК партыі прымае пастанову, у якой рэзк крытыкуецца праца беларускіх пісьменнікаў, змест часопісаў, кінафільмы і оперы. З 1946 па 53 гг. было рэпрэсіравана 50 тыс чал. Выслана 350 тыс. пасля смерці Сталіна пачалася пэўная дэмакратызацыя. У верасні 53 першым сакратаром стаў Нікіта Хрушчоў і наступнае дзесяцігоддзе атрымала назву Хрушчоўская адліга, бо быў праведзены шэраг паліт і адміністр рэформ:

1. Адбылася рэарганеізацыя партыйнах і савецкіх органаў па гаспадарчаму тыпу: абкомы партыі аж да 1964 дзяліліся на прымасловыя і сельскія.

2. Былі пашыраны правы саюзных рэспублік. Яны маглі вырашаць пытанні абласнога кіравання, прымаць кодэксы. У падпарадкаванне рэспублікам былі аддадзены многія прадпрыемствы і арганізацыі.

3. Больш паўнамоцтваў набылі саветы. Былі пашыраны іх правы вырашаць жыллёвыя пытанні і добраўпараткавання населеных пунктаў

4. Новыя машчымасці атрымалі прафсаюзы. Размеркаванне жылля і пуцёвак

5. Праведзена скарачэнне адміністрацыйнага апарату. Скасаваныя многія міністэрствы і ведамствы. Замест 11 абласцей засталося 6 сучасных

6. Пасля 20 з’езда (люты 1956) Хрушчоў выступіў з дакладам “аб пераадоленні культу асобыі яго вынікаў” пачалася рэабілітацыя ахвяр сталінскіх рэпрэсій.

Праведзены некаторыя мерапрыемствы па пераадонні ___ і правапарадкаў.

У 57 г. хрушчова бо ен занадта крытыкаваў сталіна і падарваў аўтарытэт партыі ў свеце.

У 1961 г. цела Сталіна вынеслі з маўзалея, дэманціраваны яго помнікі, але вынішчыцб са свядомасці яго ідэалогію аказалася складанай справай.