30. Буржуазныя рэформы 60-70-х і асаблівасці іх правядзення ў Беларусі

Прычыны рэформаў

У сярэдзіне 19 ст. стаяла ў кроку ад рэвалюцыйнага выбуху. Адсутнічалі станоўчыя вынікі папярэдняй палітыкі па сялянскаму пытанню. У 1858-60 гг. 40 буйных паўстанняў. Паскорыўся працэс абеззямельвання сялян. Назіраўся агульны крызіс гапрадаркі краіны: з аднаго боку пачаўся прамысловы пераварот, з другога – захавалася прыгоная сістэма, якая тармазіла развіццё капіталістычных прадпрыемстваў (вялікая колькасць дробных прадпрыемстваў і вотчынных мануфактур). Прыгонніцтва стрымлівала і развіццё гандлю. Рэзка вырасла запазычанасць памешчыкаў перад Дваранскім банкам, што сведчыла аб крызісе панскай гаспадаркі. У краіне рэзка абвастрыліся усе сацыяльныя супярэчнасці. Моцнае адставанне ад Еўропы прадэманстравала крымская вайны (1853-58) з турцыяй, дзе расія праіграла.

Такім чынам патрабавалася тэрміновае прыняцце мер па рэфармаванню краіны. Але Урад жадаў, каб ініцыятыва аб вызваленні сялян ішла ад памешчыкаў і ў першую чаргу Літвы і Беларусі, бо іх гаспадаркі былі больш уцягнуты ў тавара-грашовыя адносіны і самі памешчыкі лічылі неабходным вызваліць сялан, хоць і без зямлі, бо ўзмацніўся сялянскі рух. На этапе падрыхтоўкі рэформы ў 1857 г. утвараецца сакрэтны камітэт па сялянскай справе, які збіраў пажаданні памешчыкаў.

Судовая рэформа. У Расіі яна была праведзена ў 1864, на Беларусі 1872. Сутнасць:

1. Суды будаваліся на бессалоўных прынцыпах (для усіх класаў адзін суд).

2. Утвараліся акруговыя суды і судовыя палаты. Міравы суд разглядаў дробныя справы ў воласці і павеце. На Беларусі міравыя суддзі не выбіраліся, а назначаліся Міністэрствам Унутраных спраў.

3. Суд станавіўся адкрытым, галосным і назелжным ад урада. Спаборніцтва абвінаваўцаў у доказы віны ці невінаватасці падсудных.

4. Ствараўся інстэтут адвакаруры і прысяжных засядацеляў.

5. Для засведчанння розных фактаў уведзена пасада натарыўса.

Ваенная рэформа. Пачалася з 1862 г. Расія падзялялася на 15 ваенных акруг. На беларусі была Віленская. Замест рэкруцтва ў 1874 г. выдаецца закон аб усеагульнай воінскай павіннасці мужчын з 20-ці гадоў. Ствараецца запас. Тэрмін службы ў сухапутных войсках – 6 год, у флоце – 7. Тэрмін службы залежаў ад узроўня адукацыі. З вышэйшай – паўгода, з гімназічнай – 1,5 года, вучылішчы – 3 гады, пачатковая – 4 года. Ствараюцца ваенныя гімназіі , вучылішчы і акадэміі. Палепшана ўзбраенне з’явілася наразная вінтоўка.

Гарадская. У Расіі – 1870 г. На Беларусі ў 1876 г. яна стварала органы кіравання: гарадскія Думы і Управы на чале з гарадскім галовой. Выбары праводзіліся па ўрыях на аснове маемастнага цэнсу (няма грошай – невыбіраешь). У распараджэнні Дум і Упраў былі пытанні прамысловасці і гандлю, транспарту, адукацыі, медыцыны, пажарнай асовы, паліцыі, добраўпарадкаванне тэрыторыі. Нагляд за дзейнасцю Думы ажыццяўляў губернатар.

Земская рэформа 1864 г. прадугледжвала ўвядзенне земстваў - выбарных органаў самакіравання. Яны ведалі асветай, медыцынай, будаўніцтвам дарог і справамі мясцовай гаспадаркі. На Беларусі пераважала апалячанае дваранства, якое знаходзілася ў апазіцыі царскаму ўраду, таму ў нас земмствы з’явіліся толькі ў 1911 г.

Цэнзурная 1865 г. яна некалькі павялічыла магчамасці друку, адмяняла папаярэднюю цэнзуру для твораў аб’ёмам больш за 10 старонак. Беларускамрўна друк забараняўся. Урад мог накладаць штрафы на выданні ці закрываць іх, калі іх курс разыходзіўся з афіцыйным.

Рэформа адукацыі (школьная) – 1864. Прадугледжвала ўвядзенне новага статута універсітэта (не актуальны на Беларусі) і гімназіі. Аб’яўляўся прынцып усесаслоўнасці адукацыі (але адукацыя ў гімназіях была платная, г.зн. вучыліся толькі заможныя). Гімназіі былі двух тыпаў:

1. Класічныя – рыхтавалі да паступлення ва ўніверсітэты (толькі адсюль можна пастюпіць). Былі гуманітарнай скіраванасці, вывучалі латынь, старажытна-грэчаскую мову.

2. Рэальныя – да работы у прамысловачці. Прыродазнаўчыя, фізіка-матэматычныя.

Адкрываліся народня вучыліўчы (тры гады навучання), якія знаходзіліся пад наглядам паліцыі і царквы. Духоўнае ведамства адкрывала царкоўна-прыходскія школыі школы граматы.

Рэформы не кранулі асноў самаўладдзя, праводзіліся з абмежаваннямі, былі дваістымі і непаслядознымі, але садзейнічалі ператварэнню краіны з феадальнай манархіі ў буржуазнуў.