29. Скасаванне прыгоннага права. Шляхі развіцця капіталістычных адносін

Прычыны рэформаў

У сярэдзіне 19 ст. стаяла ў кроку ад рэвалюцыйнага выбуху. Адсутнічалі станоўчыя вынікі папярэдняй палітыкі па сялянскаму пытанню. У 1858-60 гг. 40 буйных паўстанняў. Паскорыўся працэс абеззямельвання сялян. Назіраўся агульны крызіс гапрадаркі краіны: з аднаго боку пачаўся прамысловы пераварот, з другога – захавалася прыгоная сістэма, якая тармазіла развіццё капіталістычных прадпрыемстваў (вялікая колькасць дробных прадпрыемстваў і вотчынных мануфактур). Прыгонніцтва стрымлівала і развіццё гандлю. Рэзка вырасла запазычанасць памешчыкаў перад Дваранскім банкам, што сведчыла аб крызісе панскай гаспадаркі. У краіне рэзка абвастрыліся усе сацыяльныя супярэчнасці. Моцнае адставанне ад Еўропы прадэманстравала крымская вайны (1853-58) з турцыяй, дзе расія праіграла.

Такім чынам патрабавалася тэрміновае прыняцце мер па рэфармаванню краіны. Але Урад жадаў, каб ініцыятыва аб вызваленні сялян ішла ад памешчыкаў і ў першую чаргу Літвы і Беларусі, бо іх гаспадаркі былі больш уцягнуты ў тавара-грашовыя адносіны і самі памешчыкі лічылі неабходным вызваліць сялан, хоць і без зямлі, бо ўзмацніўся сялянскі рух. На этапе падрыхтоўкі рэформы ў 1857 г. утвараецца сакрэтны камітэт па сялянскай справе, які збіраў пажаданні памешчыкаў.

20 лістапада 1857 г. імператар Аляксандр ІІ накіраваў рэскрыпт – першы афіцыйны урадавыф дакумент па рэформе віленскамі генерал-губарнатару Назімаву. Дазвалялася ствараць камітэты і агульную камісію ў Вільні для выпрацоўкі праэкта. У рэскрыпце была рэкамендацыя даваць сялянам невялікія надзелы за выкуп, бо бачылася небяспека вызвалення без зямлі. Напярэдадні рэформы ствараюцца рэдакцыйныя камісіі, якія распрацавалі асноўныя дакументы рэформы. 19 лютага 1861 г. аляксандр ІІ падпісаў маніфест аб адмене прыгоннага права і палажэнні, якія складаліся з: агульнага палажэння, мясцовых палажэнняў і дадатковых правіл.

Маніфест адмяяняў прыгоннае права – асабістая залежнасць сялян ад памешчыкаў. Сяляне атрымалі грамадзянскія правы: набываць рухомую і нерухомую маёмасць, паступаць ц навучальныя ўстановы і на службу (яле грошаў няма), несці асабістую адказнасць перад судом, замацца промысламі, гандляваць, жаніцца/выходзіць замуж без згоды гаспадара. Памешчыкі больш не маглі прадаваць, дарыць і г.д. сялян.

Але сяляне не адразу станавіліся свабоднымі. За зямлю і волю трэба было заплаціць. Памешчыкі як і раней прызнаваліся ўласнікамі ўсёй зямлі, якая належала ім да рэформы. У карыстанне сяляне атрымліваля невялікія надзелы, якія маглі выкупіць. Да выкупа яны лічыліся часоваабавязанымі і павінны былі выконваць ранейшыя павіннасці. Сялянам было забаронена пакідаць зямлю. Уводзіліся ўстаўныя граматы, якія вызначалі зямельнае пытанне і павіннасці сялян на карысць памешчыка. Уласнікам зямлі селяніна рабіла выкупная здзелка. Выкупная сума была такога памеру, каб памешчык, паклаўшы яе у банк пад 6% гадавых, мог атрымліваць прыбытак, роўны штогадоваму аброку з зямлі, якая перайўла ва уласнасць селяніна. Пры выкупе сяляне плацілі 20% выкупной суммы, а астатнія 80% атрымлівалі ад дзяржавы ў якасці крэдыту на 49 гадоў.

Утвараліся органы кіравання сялянамі: сельскія і валасныя ўправы, якія кіравалі зборам падаткаў, аб’яўлялі сялянам дзяржаўныя законыі сачылі за парадкам. Уводзіліся абшчына з кругавой парукай.

Прадугледжваліся “адрэзкі” калі у памешчыка заставалася менш трэцяй часткі зручных зямель, што вяло да церазпалосіцы.

На беларусі толькі з 1862 г . адбылося звыш 150 сялянскіх выступленняў (рэакцыя на рэформу). Каб адцягнуць сялян ад удзелу ад паўстання Каліноўскага, урад пайшоў на ўступкі, якія вызначылі асаблівасці правядзення рэформаў на беларусі: Адмяня лася часоваабавязанае становічша, на 20% зніжаліся выкупныя плацяжы

Два шляхі развіцця капіталізму.

Пасля адмены прыгоннага права паўстала аб шляху развіцця расіі і яе эканомікі. Выдзяляюць:

1. Прускі – гэта марудны, паступовы шлях развіцця капіталізму, з захаваннем доўгі час феадальна-прыгонніцкіх перажыткаў (па такім шляху і пайшла Беларусь і Расія)

2. Амерыканскі (фермерскі) – хуткі шлях з выкарыстоўваннем вольнанаемнай працы.