книги / smaghambet(1)
.pdf80-жылдары эмпириялы %леуметтануда екі ба ытта: %леуметтік инженерия ж%не клиникалы %леуметтану а б3лініп дамыды. Батыс елдерінде %леуметтанушыларды осы екі салада мамандандыру ол а алынып отыр.
8олданбалы %леуметтанулы зерттеулерді" дамуы н%тижесінде арнайы орталы тар, лабораториялар саны 3сті.
Негізгі е бектер:
•Томас У., Знанецкий Ф. «Еуропа мен Америкада ы поляк шаруасы»;
•Парк Р. ж%не т.б. «8ала»;Гиддингс Ф. «4леуметтанулы негіздер»
&сынылатын дебиеттер:
•Баразгова Е.С. Американская социология (традиции и современность).- Екатеринбург-Бишкек,1997
Ба ылау с ра тары:
•ХХ асырды" басында эмпириялы а ым пайда болуына андай факторлар ы пал етті?
•Эмпириялы %леуметтануды" негізгі ба ыттары андай?
•Эмпириялы %леуметтану сын а алынуына не себеп болды деп ойлайсыэ?
•Эмпириялы мектеп андай %дістер енгізді?
•Чикаго мектебіні" ерекшеліктері неде болды?
• Эльтон Мэйоны" ж0ргізген Хоторн эксперименттері н%тижесіандай?
Тапсырма
«Теория мен эмпирияны" ара атынасы» деген та ырыпта эссе дайында"ыздар.
163
§25. Франкфурт мектебі.Юрген Хабермас
Негізгі $ымдар: сын ілімі, таным, а арту, «а арту рухы» салдары, «коммуникативті лем», «.мірлік лем», «бір .лшемді адам», рационалды
Франкфурт мектебі – ХХ асырды" 30-жылдары Франкфурт университетінде пайда бол ан мектеп. Мектепті" атауы шартты, себебі - Франкфурт мектебіні" 3кілдері екінші д0ние ж0зілік со ыс кезінде бас а елдерде т рды.
Франкфурт мектебіні" ата ты 3кілдері - М.Хоркхаймер (1895-1975),
Т.Адорно (1903-1969), Г.Маркузе (1895-1979), Ю.Хабермас (1929жылы ту ан.)
%леуметтанулы ілімдері сан ырлы бол анына арамастан бір ба ытты" негізін салушылар болды. Олар таным объектісі мен субъектісі арасында ы алша ты ты жою ма сатында жалпы, типтік таным %дістерін ана емес сондай- а , айры ша, айталанбас %леуметтік былыстарды іздестерді. М%дениетті" саяси практикамен 3зара байланысына социологиялы талдау жасады.
Франкфурт мектебі батыс %леуметтануында ы басым ба ыт позитивистік ж%не неопозитивистік %леуметтанулы ілімдерге оппозиция ретіндеалыптасты. Мысалы, М. Хоркхаймер к3з арастары «Сын ілімі», ал Г.Маркузе к3з арастары «8о амды сынау ілімі» деп аталды. Кейінірек Франкфурт мектебіні" 3зі де сыни леуметтану деген атау а ие болды.
Франкфурт мектебіні1 теориялы% негіздерін ертеректегі Маркс к-з%арастары мен фрейдизмнен іздеуге болады. Г.Маркузе ілімін кейде «фрейдомарксизм» деп атау да осы+ан байланысты.
Франкфурт мектебі -кілдері %о+амды зерттейтін +ылымдарды1 б-лінуіне %арсы болды. Танымны1 «объектісі» мен «субъектісіне» б-лу – бірт3тасты%ты1 жойылуына алып келеді дей отырып, %о+амды -зара
164
ты+ыз байланысты1 н;тижесі ретінде %арастыруды 3сынды. Таным «объектісі» - «субъекті» %ызметіні1 -німі.
Гегельді1 тарих философиясында+ы %о+ам туралы білімдерді1 жAйеліну принциптерін жа%тай отырып, Франкфурт мектебі Гегельді1 абстрактілі идеалистік ;дісінен г-рі Марксті1 материализміне жа%ын болды. Г.Маркузені1 «Тарихи материализмні1 феноменологиясына», «На%ты философия туралы», «Транцендентті марксизм» деген е1бектеріндегі к-з%арастары гегельдік %а+идалар мен жас К.Маркс идеяларын Aндестірген пікірлер еді.
Марксті1 «Капиталында+ы» идеяларды Франкфурт мектебі -кілдері капитализмні1 дамы+ан кезе1дерін талдау Aшін пайдаланады. Сондай-а%, Франкфурт мектебі -кілдерін %о+амды а+артуды1 н;тижелеріне берілген ба+а да ерекшелендіріп т3р. 1947 жылы А Ш-та жары% к-рген М.Хоркхаймер мен Т.Адорно бірігіп жаз+ан «А+арту диалектикасы. Философиялы% Aзінділер» деген е1бекте «адамзат дамуыны1 тарихында+ы %ай+ылы н;тиже – а+арту ісіні1 жемісі» деген %орытынды жасалды. А+артуды1, білімні1 н;тижесінде пайда бол+ан рационализмге талдау жасай отырып, адам -зін %орша+ан таби+и ортаны -зіні1 -ндірістік– е1бектік %ызметі н;тижесінде «ба+ындырып», «-з -ркениетін %3лдырау+а алып келді» деген к-з%арас веберлік т3жырым+а жа%ын сия%ты, біра% Макс Вебер «а+арту рухы» - батыс -ркениетінi1 ажырамас б-лігі, оны1 -мір сAруіні1 м;ні мен ма+ынасы, рационализммен Aндестікте, сонды%тан одан %3тылу мAмкін емес» десе, Франкфурт мектебі рационализмге %арсы кAресу Aшін саяси м;селелерді к-терді. Б3л к-з%арас билікке негативті %арым-%атынасты дамытты. Адамдарды1 бір тобыны1 екіншілеріні1 билігіне ба+ынуы – адам мен адамзат -ркениетіні1 о%шаулануына алып келді де, -з таби+атыны1 кAйреуіне жетеледі деген пікірді орнатты.
«Таби+атты билеу мен бас%а адамдар+а Aстемдік %3ру+а 3мтылу - %о+амны1 ауруы» деп таны+ан Франкфурт мектебі -кілдері %азіргі заман+ы %о+амны1 ауруына – есуасты%ты, б3%аралы% паранойяны, б;ріне Aстемдік ету идеясы %3ндылы+ымен тым ;уестенуді жат%ызды. ХХ +асырды жайла+ан «;сіре 3лтшылды%, ;лемдік со+ыстар, -лім лагерлері - осы «дімк;стікті1» белгісі»деген %а+иданы 3станды. « алыптас%ан жа+дайдан шы+уды к-рсететін ;леуметтік кAш жо%» екенін д;лелдей отырып, М.Хоркхаймер мен Т.Адорно к-нбістік(конформизм) сананы %алыптастыратын «б3%аралы% -нер» ж;не «б3%аралы% м;дениет» деген ой айтты. азір б3л 3+ымдарды білмейтін адам кемде-кем, біра% м;дениеттанушылар да, социологтар да осы 3+ымдарды к-пке дейін %абылдамады.
Екінші дAниежAзілік со+ыс ая%тал+аннан кейін Америка+а жылыста+ан Франкфурт мектебі -кілдері «Авторитарлы% т3л+а» деген 3жымды% е1бекте на%ты ;леуметтанулы% зерттеулерді1 н;тижесінде америкалы% %о+амны1 м;селелерін ашып к-рсетті. Осы кезде оларды1
165
зерттеулерінде психоталдауды1 ;дістемесі мен техникасын жа%ындастыру бай%алды.
Авторлар фашизмге тірек бол+ан ж;не %ира+ан шаруашылы%ты %алпына келтірген, ;леуметтік-таби+и ж;не ;леуметтік жа+ынан бір-біріне тAбегейлі %арама-%арсы ;лем пайда болуына ы%пал еткен ж;не оны жаса+ан т3л+аны1 ;леуметтік типіне талдау жасады. Оны +алымдар «фашизоид» деп атады. Бір %ызы+ы - зерттеулер америкалы%тарды1 басым б-лігіні1 осы типке жататынын аны%тады.
Франкфурт мектебі зерттеулеріне белгілі психоаналитик Э.Фромм да %атысып т3рды. Франкфурт мектебіні1 психологизмге жAгінуін Г.Маркузені1 Фрейдті1 к-з%арастарын %олдауынан бай%ау+а болады. Оны1 ережелер мен д;стAрлерден бас тарту+а ша%ыруы ж;не «антропологиялы% революция» жынысты% революциядан басталуы керек дегені ай+а% бола алады. Маркузе авангардты% -нерді, ;сіресе сюрреализмді жа%тады.
1966 жылы Т.Адорно мен Г.Маркузені" «Жа ымсыз диалектика» деген е"бегі жары к3рді. Б л е"бек Франкфурт мектебіні" негізгі 3зекті идеяларын баяндады. «Бір3лшемді адам» о амды 3згерте алмайды, себебі о ам оны" санасына ба ынуды сі"діреді. Осы конформизм %леуметтік рылымдарды т ра тандырып т р. Олай болса, о амды сырт ы к0штер 3згертеді делінеді.
Герберт Маркузені" %сіре революциялы , солшыл радикалды идеялары 60-жылдары оны жастар оз алысыны" беделді т л асына айналдырды. Ал, Теодор Адорно болса, саясат а рын ан жо . Ол ылыми ізденістерін жал астырып, %леуметтік ылымдарды" %діснамасы м%селелерімен айналысты. Т.Адорно жаратылыстануда ы исынды %дістерді %леуметтік танымда олдану 0немі табыс %келмейтінін т0сінді, 3йткені о ам а антоганизм т%н. Оны" 3нер социологиясында жаса ан зерттеулері ылым а осыл ан айыры ша 0лес болды.
ХХ +асырды1 60-жылдары Франкфурт мектебіндегі келіспеушіліктер ба+ытты да+дарыс%а 3шыратты. Франкфурт мектебіні1 ыдырауы алдында -зекті ж3мыстарымен есте %ал+ан социолог - Юрген Хабермас.
4леуметтану ылымы тарихында макро- ж%не микроде"гейге т%н т жырымдарды атар пайдалана отырып, %рекет пен рылым, зерттеушіні" объективтілігі мен %леуметтік белсенділігі арасында ы %рт0рлі кере ар пікірлерді бір арна а то ыстыру ма сатында интеграциялы немесе біріктіруші парадигмалар пайда болды. Сондай ілімдерді" бірі - Энтони Гидденсті" структурация ілімі, Пьер Бурдьені" конструктивті структурализмімнен атар неміс социологы Ю.Хабермасты" «коммуникациялы іс- рекет» ілімі.
Ю.Хабермасты" «Теория ж%не практика» (1963), «Таным мен м0дде» (1968), «4леуметтік ылымдарды" логикасына» (1970) ж%не бас а ж мыстары %леуметтану мен саясаттану т0йіскен т сында ы м%селелерге арнал ан. Адам 3мірін алым екі негізгі сала а б3лді біріншісі – е"бек; екіншісі – адамдарменарыматынасы.
166
Германия мен Швейцария университеттерінде жа сы білім алып шы ан Юрген Хабермас 1956 жылдан, я ни Франкфурт университетіндегі %леуметтік зерттеулер институтында Адорно а ассистент болып ж0рген кезден бастап %леуметтанумен айналыса бастады.
1962 жылы Ю.Хабермасты" «8о амды пікірді" рылымы» деген ж мысы жары к3рді. Б л ж мыста зерттеуші теория мен эмпирияны" 3зара байланысын к3рсеткен еді. Сонымен бірге Юрген Хабермас «Студент ж%не саясат» деген е"бекті дайындау а атсалысты. Б л шы армада неміс жастарыны" белсенді саяси позициялары зерттелген. 60-жылдарды" басында ы жастар оз алысында ы «жа"а солшылды » а ым же"іліске шырады. Немісо амы 0шін осы кезе"дегі жастарды" саяси к3"іл-к0йіне талдау жасау аса ма"ызды екенін т0сінген Ю.Хабермас 3зіні" «8арсылы оз алысы ж%не жо ары мектепті реформалау» деген ж мысында жастар туралы зерттеуін жал астырды. Зерттеуші осы кітапта студент жастар оз алысыны" неоконсерватизмге арсы болуын айыптайды.
1970-жылдары Юрген Хабермас е"бектерінде батыс о амында ы да дарысты" себептерін зерттеуді ол а алды. Мысалы, ол капиталистік елдердегі за"ды билікке арсы оз алыстарды" ішкі таби атын ашып к3рсетуді ма сат етті.
1968 жылы жары к3рген «Білім мен м0дделер» деген е"бегінде алымо ам туралы білім беретін ж0йені де сынады. Осы жерде Хабермас «... білімді сынау тек оны %леуметтік ілім ретінде абылда анда ана м0мкін» дегенорытынды жасайды.
Юрген Хабермас к3з арастары феноменологиямен 0ндесіп жатыр анын айтуымыз керек Оны" пікірінше, Карл Маркс ілімінде тілді" р3ліне жеткілікті назар аударылмады. Сонымен атар алым марксшіл ілімдегі е"бек ралдары мен 3ндіріс ралдары арасында ы атынас е"бек сапасына ы пал етеді дегенгеарсы 3з станымын к3рсетті. Хабермас е"бек сапасыны" сыры е"бектітымды йымдастыру мен технологияларда жатыр,ал адам болмысына атысты н%рселерді" барлы ы коммуникацияда деп т0сіндіреді.
4діснамалы м%селелерді зерттей отырып, Юрген Хабермас танымды м0ддені" т0рлерін к3рсетеді:
•таби атты игеру ма саты болып табылатын «техникалы м0дде»;
•таби атты игеру барысында ы адамдармен арыматынастарды"ндылы тары мен ма саттарын алыптастыру а ба ыттал ан «практикалы м0дде»;
•«эмансипациялы м0дде» немесе «шынайы интеракция мен коммуникация де"гейіне шы у», осылайша таби атпен арым-атынас принциптерін т л ааралы арыматынас а к3шіруді"
н%тижесінде пайда бол ан о шаулану мен анаудан тылу. Капиталистік о амда ы айшылы тарды" т0п-т3ркінін – техникалы рационалдылы тан к3рген Ю.Хабермасты" «сыни %леуметтануды"» т жырымдарымен то тап алма анын «Кейінгі капитализмні" жа дайында ы
167
за"дастыруды" м%селелері» (1973) ж%не «Коммуникациялы %рекет ілімі» (1981) е"бектерінен к3руге болады.
Юрген Хабермасты" о ам туралы ілімі - о амды бір жа ынан «ж&йе», екінші жа ынан «.мірлік лем» ретінде арастыру %дісі.
1981 жылы жары к3рген «Коммуникациялы іс-%рекет» ілімі деп аталатын ж мысында Ю.Хабермас макро%леуметтанулы парадигмалар мен микро%леуметтанулы парадигмаларды", я ни объективті рылымдар мен субьективті м%ндерді %леуметтанулы зерттеуде 0йлестіре пайдалану д рыс деп есептеді. Хабермас «б л т жырымдарды" кемшілігі – бір-бірінен б3ліп арау а болмайтын аспектілерді жеке арастыруы» деп санады.
«=мірлік %лемні"» эволюциясы «3мірлік %лемнен» тыс бір-біріне т%уелсіз %лемді к3рсетуге алып келді. Олар: объективті, %леуметтік ж%не субъективті %лемдер. Объективті %лем деректерден немесе фактілерден т рады. Мысалы, ж0йе элементтері. 4леуметтік %лем нормалар мен ндылы тардан, ал субъективті %лем — %леуметтік %рекеттерді абылдаудан т рады. Ал енді «3мірлік %лем» коммуникация ше"берінде ж%не оны" арыматынас ралы болып табылатын тілден т ратын %леуметтік рылымы бар.
Марксизмні" зерттеу принциптері белгілі бір тарихи кезе"дерді сипаттауда ай ын м%ліметтер бере ал анымен, капиталистік о амда ы, %сіресе оны"азіргі заман ы кезе"іне д%л сипаттама бере алмайды деп есептеген Ю. Хабермасты" пікіріне с%йкес адамзатты" дамуында ы « азіргі кезе" экономикалы да дарыстан бас а да дарысты тарих сахнасына шы арып отыр». Мысалы, рационалды ты" да дарысы мен мотивациялы салада ы да дарыстар.
Хабермас ілімінде коммуникация ралы ретіндегі тілге негізгі орын берілгенін айтты . С3зді" %леуметтік шарттылы ынан хабардар етіп т р анын талдау а м0мкіндік беретін дискурс та «коммуникация ілімі» 0шін ма"ызды. Дискурс адамдар арасында с3йлеу барысында ана емес, сонымен бірге одан тыс %леуметтік салада келісімге ол жеткізуге м0мкіндік ту ызады.
Юрген Хабермас тілді" ызметіне ерекше орын беруді ХХ асырды" екінші жартысында ы постиндустриялы пен, дамуды" а паратты сипатымен байланыстырады. Осы пікірмен байланысты о амда ы %леуметтік шиеленістер де 3ндіріс саласынан тіл мен коммуникация саласына ауысты.
Юрген Хабермас іліміндегі ма"ызды категория - леуметтік рекет. 4леуметтік %рекетті на ты н%тижеге ба ыттал ан ресми («ма сатты рационалды») ж%не 3зара т0сінісуге ба ыттал ан коммуникациялы деп б3леді. Ю.Хабермас %леуметтік %рекетті" мінсіз деп таныл ан т3рт т0рін к3рсетеді:
телеологиялы (ма сатты, стратегиялы ), нормативті(норма реттеуші),
драматургиялы , коммуникациялы (с.йлеу, #гіме).
Стратегиялы немесе ма сатты %рекет адамны" е" тиімді ралды та"дайтынын к3рсетеді, ал нормалы %рекет адамны" 3з %рекетін о ам мойында ан ндылы тар мен ережелер аясында ж0зеге асыруы. Ережеге с%йкес %рекетті" рационалды ы %рекетті" аншалы ты %леуметтік
168
стандарттар а с%йкес келетіндігімен сипатталады. Ал драматургиялы %рекет адамны" к3пшілік алдында ы имиджіне байланысты.
Ю.Хабермас іліміндегі негізгі категория болып табылатын «коммукациялы %рекетті"» ма саты - атысушыларды" белгілі бір ситуацияда бірлескен н%тижеге ол жеткізу ма сатында ы еркін келісім. Осылайша, %леуметтік %рекет 3зара ы палдасты деген орытынды жасалады.
4леуметтік эволюция идеясы Юрген Хабермас а %рт0рлі к3з арастарды синтездеуге ж%не 3зіні" коммуникациялы ілімін жасау а м0мкіндік берді. Зерттеуші %леуметтік теорияны" бес сатысын к3рсетеді. Олар: мифтікпоэтикалы , космологиялы , діни, метафизикалы , азіргі заман ы. 4рбір жа"а саты рационалды ымен ж%не %леуметтік м%селелерді шешуді" жа"а жолдарымен ерекшеленеді.
Тарихи процесті Ю.Хабермас 0ш типке б3леді: неолиттік, дамы ан, модерндік. 4р типке т%н белгілі бір о ам бар. Оларды ай ындауды" негізгі ерекшеліктері деп алым мына к3рсеткіштерді таниды: мифтік ойлаумен байланыс де"гейі, %рекеттер ж0йесіні" рылымдалу сипаты, ы ты реттелу д%режесі. Осы 3лшемдермен сипаттар болса , онда неолиттік м%дениетке т%н белгілер: мифтік сана, %рекеттерді" конвенциялы а дейінгі рылымдан ан ж0йесі, ы ты реттелу де"гейіні" т3мендігі. Ал дамы ан о амды алатын болса , ол жерде %лемні" рационалды сипаттамасыны" пайда болуына байланысты мифтік сана жо , %рекеттерді" конвенциялы рылымдан ан ж0йесі бар, ал ы ты реттелу де"гейі біртіндеп орны а баста ан.
Модерн о амдарда мифтік сана деген атымен жо , рационалдану де"гейі жо ары, %рекеттерді" конвенциялы тан кейінгі рылымдан ан ж0йесі, осы %рекеттерді реттейтін рационалды ы ты ж0йе 0стем.
Экономика - а ша к3мегімен реттелетін адамдар арасында ы арым-атынас саласы, ал саясат болса, билік ар ылы 0йлестіріледі. Адамдаралыптас ан ережелерді са тау ар ылы ана бір-біріні" %рекетін т0сінісіп, ережелерге ба ыну ар ылы о амды са тайды.
Коммуникациялы іс-%рекет о амда «3мірлік %лемді», я ни индивидтерді" бір-біріне атысты о и алар мен іс-%рекеттерді" м%нін аны тау %дістерін ай ындайтын символды рылымдарды" кешенін дайы 3ндіріп отырады.
Юрген Хабермас бойынша «.мірлік лемні#» рамдас б3ліктері мынадай: 1) М%дениет – индивидтер білімді д0ниеге %келетін ж%не тарататын сала; 2) 8ауымдасты – индивидтер арасында ынтыма тасты , я ни т тасты сезімі орны атын ж%не са талатын сала; 3) Т л аны" %леуметтенуі – индивидтерді" 3зін бас алар а сатуы алыптасатын ж%не %леуметтік іс-%рекетті" жауапты субъектісі болуы немесе «актор а» айналуы. М дениет, ауымдасты , т л аны# леуметтенуі – индивидтер арасында ы арыматынас тілдікатынас ар ылы ж0зеге асатын салалар.
«Ж0йе» мен «3мірлік %лем» 3зара ты ыз байланыста ж%не бір-біріне т%уелді. Ж0йе коммуникациялы ресурстарды ж%не ма сатты рационалды іс- %рекет н%тижелерін тиімді пайдалану ар ылы іс-%рекетті", біріншіден, білімді жина тау ж%не таратуды техникалы амтамасыз ету мен йымдастыру р%сімін
169
ж0зеге асыру 0шін; екіншіден, ауымны" экономикалы игілігі, ы ты т%ртіп пен ауымны" %скери ауіпсіздігі 0шін; 0шіншіден, индивидтерді" 3мірлік к0шуаты мен денсаулы ы 0шін «материалды » негізін алайды.
«=мірлік %лем» объектілер мен о и алар а м%н бере отырып, ма сатты рационалды іс-%рекетке итермелейді, адамдарды м%дени, %леуметтік ж%не жеке ма саттарды та"дау а ба ыттайды ж%не ма саттар мен олар а жету ралдарды 0йлестіреді.
Ю.Хабермасты" пікірінше, азіргі заман ы о амда «ж0йе» мен «3мірлік %лем» арасында ы те"дік б зылды, себебі «ж0йе» «3мірлік %лемді» «отарлап алды».
Символды рылымдарды жасайтын салаларды" бюрократиялануы мен сауда-сатты а айналуы – аталмыш процестерді жеделдетіп отыр. А ша мен билік ылымда, 3нерде, білімде, к%сіби ассоциацияларда, жергілікті ауымда, отбасында тілдік атынасты" орнын басады. «=мірлік %лемді» «отарлау» –азіргі заман ы о амны" негізгі рылымды м%селесі, 3йткені символдырылымдарды" ыдырауы мотивтік да дарыс а со тырады: іс-%рекетке м%н беру ар ылы %рекетті мотивациялау жо алады да «ж0йелік зорлы » к0шейе т0седі. 8 ндылы ба дарлар а, 3зіндік ерекше к3з арас а негізделіп та"дал ан жеке адамны" іс-%рекеті «ж0йе» сынатын сырт ы талаптарын орындау а, о ан ба ыну а м%жб0р болады.
8азіргі заман а т%н даму процесіндегі негізгі шиеленістер да «3мірлік %лемні"» «ж0йеге» ба ынуынан дей отырып, Ю.Хабермас «тапты к0рес ендіауымдасты тар арасында ы к0реске ласып отыр», - деген пікірде. Даужанжал к%сіпкерлер, мемлекеттік ызметкерлер, шенеуніктер мен «3мірлік %лемді» са тау а тырысатын жастар, саны жа ынан азшылы болып табылатынлтты ж%не жынысты топтар, діни фундаменталистер арасында ы к0рес болма . Осы %рекетті т0сіндіру 0шін Юрген Хабермас «коммуникациялы рационалды » деген ымды енгізе отырып, оны « ралды рационалды а»
арсы ояды. Осы екі ым ар ылы, я ни «3мірлік %лемді» «ж0йені"» «отарлауы» мен коммуникациялы рационалды ілімі ар ылы объективті парадигмалар ( рылымды -функциялы , феноменологиялы ) белсенді парадигмалармен (тарихи материализм, сын ілімі) т тастанып кетеді.
Коммуникациялы іс-%рекет ілімі адам 3мірін йымдастырып т р ан 3зара байланысты ж%не 3зара бір-бірін толы тырып т р ан екі типті, я ни «ж0йе» мен «3мірлік %лемді» жан-жа ты суреттейді ж%не т0сіндіреді, біра ол басты с ра а жауап бермейді. Ол – «%леуметтік рылымдар жеке іс- %рекеттерді ай ындай ма, %лде іс-%рекеттер рылымдарды тудыра ма?» деген с ра .
Осы с ра а жауап беруде коммуникациялы іс-%рекетке балама ілім – Э.Гидденсті" «структурация» ілімі.
Франкфурт мектебі %кілдеріні негізгі е бектері:
170
•Т.Адорно «Диссонанстар. Бас арылатын %лемдегі музыка» (1956); «Призмалар. М%дениет пен о ам а сын» (1955); «Музыка социологиясына кіріспе» (1961);
•Г.Маркузе «Бір3лшемді адам» (1964); «Азатты туралы эссе» (1969); «На ты философия туралы» (1935);
•М.Хоркхаймер «А ылды" адасуы» (1947);
•Ю. Хабермас «Теория ж%не практика» (1963), «Таным мен м0дде» (1968), «4леуметтік ылымдарды" логикасына» (1970).
&сынылатын дебиеттер:
•История теоретической социологии: В 4-х т./Ред. Ю.Н.Давыдов. М., 1997.
•Капитонов Э.А. Социология XX века. Ростов-на-Дону, 1996.
•Кравченко С.А.,Мнацаканян, О.Покровский Н.Е. Социология: парадигмы и темы. Курс лекций для высших учебных заведений. М.,1997.
•Современная социальная теория: Бурдье, Гидденс, Хабермас. Новосибирск, 1995.
•Хабермас Ю. Модерн туралы философиялы% дискурс // Классикалы% емес батыс философиясы.Алматы, «Жазушы», 2006, « лемдік философиялы% м3ра», том 13
•Хабермас Ю. Коммуникацияны" 3ндіргіш к0ші// 4лемдік %леуметтану антологиясы.Алматы,«Жазушы»,2006, том 8, 7-26 беттер
•Хабермас Ю. Француз революциясыны" м расы // 4лемдік %леуметтану антологиясы.Алматы, «Жазушы», 2006, том 8, 26-43 беттер
•Хоркхаймер М.,Адорно Т.А+артушылы% 3+ымы// Классикалы% емес батыс философиясы. Алматы, «Жазушы», 2006, « лемдік философиялы% м3ра», том 13, 288-319 беттер
Ба%ылау с3ра%тары:
•Франкфурт мектебіні" ата ты 3кілдері кімдер ж%не оларды" ж мыстарын ата"ыздар?
•Франкфурт мектебін неге «сын мектебі» ж%не «фрейдомарксизм» деп аталады?
•Ю. Хабермас к3рсеткен танымды м0ддені" т0рлері андай?
•Ю.Хабермасты" «коммуникативті іс-%рекет» іліміні" негізгі а идаларыандай?
•Ю.Хабермасты" азіргі заман ы о амда «ж0йе» мен «3мірлік %лем» арасында ы те"дік б зылды, себебі «ж0йе» «3мірлік %лемді» «отарлап алды» деген т жырымын алай т0сінуге болады?
•Ю. Хабермасты" %леуметтік эволюциясында ы негізгі идеясы неде деп ойлайсыз?
Тапсырма
171
М.Хоркхаймер мен Т.Адорноны" «А артушылы ымы» («А арту диалектикасы») деген е"бегін о ып шы ып, «адамзат дамуыны" тарихында ыай ылы н%тиже – а арту ісіні" жемісі» деген орытынды туралы эссе дайындап, тал ыла"ыздар.
§26. леуметтануда+ы психоталдау ілімі
Негізгі $ымдар: психологизм, тобыр, психоталдау, Эдип комплексі, «мен», саналылы , бейсаналы , леуметтік сезім, архетип, экстраверт, интраверт, «иемдену», «болмыс», деструкциялы т л а, о шаулану, леуметтік мінез-
лы
4леуметтiк ой тарихында ерекше орны бар iлiм – Зигмунд Фрейд iлiмi. Австриялы д%рiгер ж%не психиатр Зигмунд Фрейд 1856 жылы 6 мамырда Фрайбергте д0ниеге келді, 1939 жылы 23 ырк0йекте Лондонны" ма"ында ы Хэмпстедте айтыс болды. Адамны" болмысы мен таби атын зерттеп, оны"алыпта ы к0йi мен ауыт уларына талдау жасай отырып, ылымда жа"а ба ытты, я ни психоталдауды" негізін алады.
Зигмунд Фрейдтi" «Тотем ж%не табу. Ал аш ы ауымды м%дениет пен дiннi" психологиясы» (1913), «Б араны" психологиясы мен адамилы »,
172