3. Зейнетақылық жүйелердің ерекшеліктері

Зейнетақылық жүйелер бір-бірінен көп жағдайда ерекшеленеді. Қаржыландыру көздері бойынша негізгі 2 жүйені бөлуге болады: бюджеттік (қорлануға жатпайды) және сақтандыру (қорлану). Бюджеттік жүйе қорларды (мемлекеттің, кәсіподақтың бюджетінен және басқа түсімдер) шоғырландырады және зейнетақыны ағымдық төлеу үшін оларды үлестіреді. Олар ақша түсімдерінің қосымша көздерін алу үшін бос құралдарды инвестицияланбайды. Сондықтан бюджеттік жүйеде зейнетақылық қамсыздандырудың қаржылық нәтижелері анықталмаған және қажетті қаржыны шоғырландыру мүмкін бола ма, жоқ па, соған байланысты. Бұл топқа кейбір мемлекеттік зейнетақы жүйелері жатады. Олардың көбі екінші топқа жатады. Зейнетақы төлемдерін қамтамасыз ету үшін қаржыны жүйелі ұзақ мерзімді жинақтау осы топтың жүйелері үшін принципиалды болып табылады. Сол себептімұндай жүйелер қорлану деп атауға құқығы бар. Зейнетақының өзін мұндай жүйеде арнайы сақтандыру нәтижесі ретінде қарастырған жөн. Басқаша айтсақ, зейнетақының жарнасы мен төлемдерінің балансы сақтандыру принциптерімен анықталады.

4. Зейнетақымен сақтандырудың түрлері

Зейнетақымен сақтандыруды қамтамасыз етудің түрлілігін шартты түрдеүш бағытқа бөлуге болады:

1) зейнетақыны жеке сақтандыру- клент белгіленген көлемде зейнетақыны «сатып алады» (сақтандырады);

2) клиент сақтандыру ұйымында қаржыны жинақтайды, зейнетақыны жинақталған сомаға тән;

3) топтық сақтандыру – барлық қатысушылардың зейнетақысы жарнаның жалпы сомасына барабар.

Егер шетелде зейнетақы қорын топтық сақтандырумен айналысатын ұйым деп қарастырса, ал отандық тәжірибиде бұл сақтандыру зейнетақысын қамтамасыз ететін бар ұйымдар. Қаржыны жинақтау, зейнетақы жарнаны есептеу, әдісі туралы айтқанда, зейнетақыны сақтандырумен қамтамасыз етудің бір бағытының екіншісінен ерекшелеу қажеттілігі туындайды. Сондықтан екі зейнетақы қорын бөлуге болады. Біріншісін шартты түрде сақтандыру десек, екіншісін- өндірістік дейміз.

Сақтандыру зейнетақы қоры зейнетақыны жеке немесе коллективті сақтандыру үшін қажет. Зейнетақыны коллективті сақтандыру кезінде қор жеке кәсіпорындар персоналдарына, қәсіподақ мүшелеріне және т.б қызмет көрсетеді. Алайда, мұндай топтың әр мүшесі жеке тәртіпте сақтандырылады.

Екінші дүниежүзілік соғыстан бүгінгі күнге дейін дамыған елдерде зейнетақыны жеке және топтық сақтандыру саны өсті. Сонымен, соңғы жылдары АҚШ-та жеке сақтандырулардың санының өсуі жылына 20-25%, ал 1990 жылы жарна сомасы 33,6 млрд. долларды құрады. Осыдан он жыл бұрын ол 4,6 млрд. доллар болған еді, өндірістік зейнетақы қорлары жайында айтсақ, онда бұл елде олар 1875 жылдан бастап қызмет көрсетеді.

Келесі жарты ғасыр бойы банктерде, темір жолдарда және коммуналдық қызметпен айналысатын компанияларда 400-ден аса қор құрылды. Өндірістік зейнетақы қорларының қарқынды өсуі 40- жылдарда болды. Егер 1940 жылы АҚШ-та осындай қордың қатысушылар саны өндірісте және саудада қамтылған адамдардың жалпы санының 1/5 бөлігін құраса, ал 70-жылдардың ортасында 44%-ға артты (33 млн. қатысушы).

Ұлттық экономика ұшін инвестиция қорының қаншалықты екеніне АҚШ-ң 500 ірі зейнетақы қорының инвестиция саласындағы жағдайы мен саясаты елдегі бағалы қағаздар нарығының перспективасын бағалауда маңызды фактор ретінде қарастырылуы дәлел.

Зейнетақы қорларының қазіргі қоғамдағы орнына байланысты көптеген батыс елдерінде олардың іс-әрекетінің көп жақтары мемлекетпен реттеліп отырады. Негізінен, қаржылық есеп, қор қатысушылары алдында міндеттемелерді анықтау әдістері және т.б реттеледі және стандартталады.