788.Қуаты 100 МВт және одан көп генераторлары үшiн және 100 МВт қуатымен компенсаторлары үшiн және күштi әрекеттi АҚҚ жылдам қоздыру жүйелері бекiтiледi.

Жекелеген жағдайларда энергожүйеде электр станциясы жұмыс iстеу жағдайларымен айқындалатын басқа типтегі АҚҚ-ны баяу әсер ететiн қоздыру жүйелерін орнатуға жол беріледi.

789.АҚҚ қоздыру жүйелері жол берілетін және құрылымдар қозу токке жол берілетін мәнге ең төменгi мүмкiннен ең үлкенге дейiнгі орнықты реттеудi қамтамасыз етуi тиіс. Реттеу реверсивтiк емес қоздыру жүйелері бар синхронды компенсаторлар үшiн ротордың тогы іс жүзінде нөлге тең ротор тогының мәнінен бастап, ал реверстiк қоздыру жүйесi бар компенсаторлар үшiн – қозудың теріс тогы жол берілетін ең үлкен мәнінен бастап қамтамасыз етілуі тиіс.

Трансформаторлары бар блокта жұмыс iстейтiн машиналар үшiн трансформаторлардағы кернеу жағылуының токтық өтеуі мүмкіндігі көзделуі тиіс.

790.Қуаты 2,5 МВт және одан көп агрегаттардың саны төрт және одан көп гидро және жылу электр станциялары және қоздыруды топтық басқарумен технологиялық үдерiстермен (олардың жоқтығында) немесе жүйелермен жалпы станциялық БАЖ-дармен жабдықталуы керек. Жылу электр станцияларының генераторларындағы бұл жүйелер электр станциясының схемасына, режиміне және қуатына байланысты орындалады.

791.Кернеу қолдау немесе белгіленген өзгеру үшiн электр станцияларының таратушы қосалқы станцияларды және өзiндiк мұқтаждарды РПН-мен, сонымен бiрге таратушы қосалқы станциялардың сызықты реттеуiштерi трансформаторлар трансформациясы коэффициентi автоматты реттелу жүйесімен жабдықталуы тиіс. Қажеттiлiк жағдайда автоматикалық реттеуіне кернеудi қарсы реттеуді қамтамасыз етуi тиіс.

792.Трансформация коэффициентiнiң автоматты реттелумен (автотрансформаторлар) трансформаторлары параллель жұмыс iстеу көзделетін қосалқы станциялар, технологиялық үдерiстермен немесе топтық реттеу трансформаторларының арасындағы ретсiз теңгермелі токтардың туындауын болдырмайтын жүйемен жалпы қосалқы станция автоматтандырылған басқару жүйесімен жабдықталуы тиiс.

793.Конденсатор қондырғылары осы Қағидалардың 23-тарауына сәйкес автоматты реттеу құрылғыларымен жабдықталуы тиіс.

6.Жиілікті және белсенді қуатты автоматты реттеу (ЖҚАР)

794.Жиiлiктi және белсенді қуатты автоматты реттеу (ЖҚАР) жүйелері мыналарға:

1)электр энергиясының сапасына қойылатын талаптарға сәйкес қалыпты режимдердегi энергия бiрiктiрулер және шеттетiлген энергожүйелерінде жиiлiкті қолдауға;

2)энергия бiрiктiрулер және энергожүйелер тексерiлетiн сыртқы және iшкi байланыстар

жөнiндегi қуаттың қайта токтары энергия бiрiктiрулердiң айырбастау қуаттарын реттеуге және шектеуге;

3)диспетчерлiк басқару барлық деңгейлерде басқарушы объектілердiң арасындағы (соның iшiнде үнемдi) қуат үлестiрiлулерге (ЕЭС, ОЭС, энергия жүйесі, электр станциялары) арналған.

795. ЖҚАР жүйелер кезеңi бар қуат қайта ток кемінде 70 % тербелiстер амплитудасында тексерiлетiн орайлары жөнiндегi қуаты он минутты интервалындағы 0,1 Гц және қайта тогының шектеуi шегiндегілер жиiлiгiнiң орташа ауытқуын қолдаудың электр станцияларының басқарылуына берiлген мән кемiнде 2 мин және одан көп (қажеттi реттеу диапазоны болған жағдайда) қамтамасыз етілуi тиіс.

796. ЖҚАР жүйеге мыналар:

1)диспетчерлiк пункттердегi қайта токтары жиiлiгін автоматты реттеу, қуат алмасу мен шектеудің құрылғылары;

2)басқарылатын электр станцияларының арасындағы ЖҚАР жоғарғы жүйелерiнен үлестiру құрылғылары және энергия жүйелерінің диспетчерлiк пункттерінде бақыланатын iшкi байланыстар жөнiндегi қайта токтар шектеу құрылғылары;

3)қуатты автоматтық басқаруға қатысуға тартылатын электр станцияларында белсенді қуатты басқару құрылғылары;

4)белсенді қуаттың қайта токтарының датчиктерi және телемеханика құралдары кіруі тиіс.

797.Диспетчерлiк пункттерiнде ЖҚАР құрылғылары басқарма төменгi деңгей диспетчерлiк пункттер үшiн қалыптастыруды және берудi нақты жұмыс режимiнің ауытқуларын анықтаудың басқарушы әсері қамтамасыз етілуi тиіс және қуатпен автоматтық басқару жақындатылатын электр станциялары үшiн анықтауды қамтамасыз етуі тиіс.

798.Электр станцияларының қуатын автоматты басқару құрылғылары мыналарды қамтамасыз етуi

тиіс:

1) басқарудың жоғары тұрған деңгейдегі диспетчерлік пункттерінен түсетін басқарушы әрекеттесулерді қабылдау және қайта құру және электр станцияларын басқару деңгейінде басқарушы әрекеттесулерді қалыптастыру;

2) жеке агрегаттарға (энергия блоктарға) қалыптастыру; 3) алынған басқарушы әрекеттесулерге сәйкес агрегаттар (энергия блоктар) қуаттылығын

қолдау.

799.Электр станциясының қуатын басқару шегiнделер 3-тен 6 %-ға дейінгі шәкіл өзгеретін жиiлiк статизмімен жүзеге асырылуы тиіс.

800.Қуатпен басқару жүйелерi электр станцияларында агрегаттарды жiберу және тоқтауды қамтамасыз ететiн автоматтық құрылғылары болуы тиіс, компенсатор агрегаттардың синхронды режимдерiне аудару, сонымен бiрге шектеулер агрегаттарының жұмысында электр станциясы және есепке алуы бар энергия жүйесі шарттарға және жұмыс режимiне байланысты генераторлық режимі болуы тиіс.

Қуаты су ағынының режимiмен анықталатын су электр станциялары су ағыны жөнiндегi қуаттылықтың автоматикалық реттегіштерімен жабдықталады.

801.ЖҚАР құрылымдар күйге келтiру параметрлерiнiң шұғыл өзгеруi басқарушы объектi жұмыс режимдерiнiң өзгеруiнде жiберуi, өздерiнiң құрылымдарындағы сигнализация, бiтеулермен және басқарушы объектілер жұмысы олардың терiс әрекеттерi қалыпты режимдерінің бұзылуын сақтап қалатын қорғаулармен және элементтермен ақаулықтарда жабдықталуы тиіс, сол апатқа қарсы автоматика және құрылымдарының жұмыс жасауына кедергi жасай алған әрекет шығаратын жедел өзгертуге жол беруі тиіс.

ЖҚАР құрылғысының жылу электр станцияларында агрегаттарға (энергия блоктар) бұл құрылымдардың әрекетiмен шақырылатын жоғары мүмкiн шектерден параметрлерiнiң өзгерістерін болдырмайтын элементтермен жабдықталуы тиіс.

802.Телемеханика жабдықтары бақыланатын ішкі жүйелік және жүйеаралық байланыстар бойынша қайта токтар туралы ақпарат енгізуді; ЖҚАР құрылғыларынан басқару объектілеріне, басқарушы әсер етуді және сигналдарды беруді, сондай-ақ қажетті ақпаратты жоғары тұрған басқару деңгейіне беруді қамтамасыз етуі тиіс.

Телемеханика құрылғыларындағы және ЖҚАР жабдықтарындағы сигналдардың жиынтық мәнi 5 с аспауы тиіс.

7.Орнықтылық бұзылыстарын

автоматты алдын алу

803. Энергожүйелер тұрақтылығы бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары автоматтық құрылыс нақты шарттарға байланысты ескерiлуi керек, бұл техникалық және экономикалық орынды, динамикалық орнықтылық және апаттан кейiнгi режимдердегi статикалық орнықтылықтың нормативтiк қорын қамтамасыз ету сақтау үшiн нақты жағдайларға байланысты көзделуі тиіс.

Орнықтылық бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары мынадай жағдайлардағы іс-қимылдар үшін көзделеді:

1)негiзгi қорғаныс және ОАҚҚ желi ажыратулар зақымданусыз, сонымен бiрге нәтижеде бiр фаза ҚТ зақымдануларында жұмыс iстегенде желi схемаларының электр жеткiзулері және жөндеулерінде үлкен жүктеуiмен режимдер болуы мүмкiн; егер автоматика орнықтылықтың бұзылысы бас тартудың нәтижесiнде энергожүйесі жүктемесінің едәуiр бөлiгін залалға келтiре алмаса, автоматика құрылымдарының қолдануы бұл зақымдануларда және энергожүйесі сұлбаларда және режимдерде қалыпты жол беріледі;

2)желi қалыпты және жөндеу сұлбаларына негiзгi қорғаныс нәтижеде көп фаза ҚТ желi

ажыратулары жұмыс iстегенде; электр жеткiзулердi үлкен жүктеудiң өте сирек режимдерiн есепке алмауға жол берiледi;

3)желi жұмысының энергожүйесі және қалыпты схемада жұмыс қалыпты режимдегi ҚТ жанында әрекетпен сөндiргiштiң бас тартуларының УРОВ-тары;

4)қалыпты режимде синхронды емес жұмыс iстейтiн электр жеткiзулердiң бiр бөлiктерiне энергожүйесін толық бөлудi;

5)жалғастырылатын энергия бiрiктiрудiң бiр бөлiктерi бiрге қуаттар түбегейлi апат тапшылығы немесе болуы;

6)қалыпты сұлбалардағы БАҚҚ немесе АҚҚ құрылымдарының жұмысы және режимдері.

804. Орнықтылық бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары:

1)ерекшелiк электр станциясы және генераторлар немесе жылу электр станцияларының блоктары генераторларының бiр бөлiгiн ажыратуға;

2)жылу күшi жабдығының мүмкiндiктерi шегiнде бу турбиналарына жүктемені тез төмендету немесе арттыру (кейінгі автоматты қалпына келтiрусiз бұрынғы жүктемені);

3)электр жабдықтау қысқа мерзiмдi үзiлiс оңай тасымалдау тұтынушылар жүктемесінiң бiр бөлiгiн (айрықша жағдайларда) ажыратуға (жүктеме арнайы автоматты ажырату);

4)энергожүйелердің бөлінуі (егер жоғарыда көрcетiлген iс-шаралар жеткiлiксiз болса);

5)бу турбиналары жүктемесінің қысқа мерзiмдi тез төмендетуіне (бұрынғы жүктеменi кейіннен автоматты қалпына келтiрумен) әсер ете алады.

Орнықтылық бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары тағы басқа жабдықтың ұзына бойына және көлденең сыйымды өтемақы құрылымдарының осы Қағидалардың 801-тармағы бойынша электр станциялары белсенді қуат төмендету алуы генераторлар және қоздыру автоматикалық реттеулер зақымдануларда, көлеммен сол шек қоюға және сол энергожүйесіне немесе басқа қолайсыз салдарларға РАЖ әрекетiне бағытталмайтын жағдайлар негiзiнде шунттаушы реакторы электр жеткiзулерiнің жұмыс режимiн өзгерте алады.

805. Қарқын басқарушы әсер персоналдар (берiлетiн белсенді қуатпен тастау ҚТ және ұзақтық пайда болуда соңғы тағы сол сияқтылар) ұйытқыту әсері немесе автоматты түрде бекiтiлетiн ауыспалы әсердің қарқыны, сонымен бiрге айрықша жағдайларда бастапқы режимнiң, сонымен бiрге автоматты түрде немесе бекiтiлетiн ауырлығымен анықталуы тиiс орнықтылық бұзылыстары автоматты алдын алу құрылғылармен анықталуы тиiс.

8.Асинхронды режимді автоматты тоқтату

806. Туындаған жағдайда асинхронды режимдi (АР) тоқтату үшiн ҚТ немесе басқа қалыптан тыс жұмыс режимдері автоматика iлеспе тербетулерден асинхронды режим айырмашылығы болатын құрылымдар қолданылуы тиіс.

Көрcетiлген құрылғылар олар ең алдымен ресинхрондау шарттарын жеңiлдетуге бағытталған iс-шараларды жүзеге асыруға ықпал ететіндей орындалуы тиіс:

1)турбиналардың тез жүктеме алуы немесе (энергия жүйесінің қуат жеткiлiксiздiгі пайда болған бөлігінде) тұтынушыларды iшiнара ажырату;

2)генераторлардың бiр бөлiгi турбиналар немесе ажырату жылдамдық реттеушi әсерлер жинайтын қуат азаю жолымен (энергия жүйесінің қуат мол пайда болған бөлiгiнде).

Егер көрcетiлген iс-шаралар тербелістердің белгіленген циклдер санынан ресинхрондауға өтуден кейiн алып келмесе, асинхронды жүрiстің белгіленген шектен ұзақтығы кезінде немесе белгіленген нүктелерде энергия жүйесінің автоматты бөлiнуі АР пайда болудан кейiн қолданылады.

АР тоқтату үшін асинхронды режимнің жол берілмейтін, ресинхрондаудың қауіптілігі немесе төмен тиімділігі жағдайларында басқа байланыстар бойынша орнықтылық және автоматикалық селективті әрекеті қамтамасыз етілетін ең төменгі уақыт бөлуді пайдалану қажет.

9.Жиiлiк төмендетуін автоматты шектеу

807.Жиiлiктің төмендеуін автоматты шектеу 45 Гц деңгей жиiлiк төмендету мүмкiндiк энергия торапта мұндай энергия бiрiктiруде, энергия жүйесіне кез келген болуы мүмкiн қуат жеткiлiксiздiгі үшiн есеп айырысумен тиіс, төменде 47 Гц жиiлiгi бар жұмыс уақыт 20 жоғарыда емес, төменде 48,5 Гц жиiлiкпен орындалуы тиіс.

808.Жиiлiк төмендететін автоматты шектеудi жүйесi мыналарды:

1)резервтi автоматты жиiлiк енгiзуді;

2)автоматты жиiлiк жүк түсiруді (АЖТ);

3)қосымша жүк түсiрудi;

4)жиiлiкті қалпына келтіру кезінде тұтынушылар қоректену көздерін қосуды (ЖАҚҚ);

5)электр станциясын немесе баланс жасалған жүктемесi бар генераторлар болуының

ерекшеленуiн, электр станцияларының өзiндiк мұқтаждарын қоректенуге арналған генераторлар болуын жүзеге асырады.

809.Жиiлiк төмендеген кезде резервті автоматты енгiзу, ең алдымен, мүмкіндігінше ажырату көлемін немесе тұтынушылар қоректену үзiлiсiнің ұзақтығын азайтуға қолдануы тиіс және мыналарды:

1) жылу электр станцияларын қосылған резервтi жұмылдыруды;

2) резерв болатын су агрегаттарын автоматты қосуды;

3) синхронды компенсаторлар режимінде жұмыс iстейтiн гидрогенераторлардың белсендi режимiне автоматты беруді;

4) газтурбиналық қондығыларды автоматты қосуды көздейді.

810.Автоматты жиiлiк жүк түсiру (I АЖТ) жиiлiктің төмендеуіне қарай немесе төмендетiлген (II АЖТ) жиiлiк болуының ұзақтығына қарай тұтынушыларды аз үлестермен ажыратуды көздейді.

АЖТ құрылымдар энергия жүйесінің кіші станцияларында орнатылуы тиіс. Оларды энергия жүйесінің бақылауынан тікелей тұтынушыларды орнатуға жол беріледі.

Жүктеме ажырату көлемдер тиiмдiлiк қамтамасыз етуден кез келген болуы мүмкiн қуат жеткiлiксiздiктерде сүйене бекiтiледi; жеке алғанда электр жабдықтау үзiлiстен зиянды кiшiрейткендей етiп ажырату кезектiлiк АЖТ-ның құрылғыларды және кезектерiнiң санын көбiрек қолданылуы, жауапты тұтынушылар iске қосылу ықтималдығы жоғары алысырақ кезектерге арналған қосылуы тиіс.

АТЖ әрекет АҚҚ және РАҚ-дың құрылымдарының жұмысымен келiсілуi РАҚ құрылғыларының немесе персоналдың әрекеті есебінен АЖТ көлемінің азаюына жол берілмейді.

811.Қосымша жүк түсiрудiң құрылымдары I АЖТ құрылғылары әрекетiнiң жанында жүк түсiру мәнге және жылдамдық жөнiндегi тиiмдi мүмкiн болса сол жеткiлiксiз көрсетiлетiн, әсiресе үлкен жергiлiктi қуат жеткiлiксiздiктердің энергия жүйелері немесе энергия жүйелерінің бiр бөлiгi қолданылуы тиіс.

Қосымша жүк түсiрумен, оның көлемi, сонымен бiрге оның (белсенді қуат дәмеленетiн элементтердiң ажыратуы, тастау тағы сол сияқтылар) iстеуi iске асатын факторлар орындауға қажеттiлiк энергия жүйесімен анықталады.

812.ЖАҚҚ құрылғылар бөлiнiп қалған электр жеткiзу жөнiндегi жинайтын қуаттың резервтерi, ресинхрондау немесе синхрондау жиiлiктi қалпына келтiрудiң шарттарында ажыратылған тұтынушыларды қоректендіру үзiлiсін азайту үшiн өткiзудiң нәтижесiнде қолданылады.

ЖАҚҚ құрылғылардың бiр-бiрлеп орналастырылуы және салмақты үлестiрулердiң жанында (объектілер қызмет көрсету қабылданған реттен сүйене) қоректену автоматты емес қалпына келтiрудi РАЖ, күрделiлiк және ұзақтық әрекетпен оларды ажырату, тұтынушылардың ықтималдық жауапкершiлiк дәрежесi есепке алынады. ЖАҚҚ жүктемесi қосындысы кезектiлiк РАЖ үшiн керi салыстырғанда қабылданған болуы тиіс.

813.Теңгерімді жүктемесі бар электр станцияларын немесе генераторларды бөлу, өзiндiк мұқтаждарды қоректендіру, генераторлар бөлу мыналарға:

1) жұмыста электр станцияларының өзiндiк мұқтаждарын сақтауға;

2) осы Қағидалардың 810 және 808-тармақтары бойынша істен шығу немесе жиiлiктi төмендетудi шектеу құрылғыларының жеткiлiксiз тиiмдiлiгi кезінде электр станцияларының толық сөнуін болдырмауға;

3) аса жауапты тұтынушыларды қуат көзімен қамтамасыз етуге;

4) бұл техникалық және экономикалық орынды болған жағдайда қосымша жүк түсiру орнына