алеуметтану

10-тақырып. Мәдениет әлеуметтануы

1.Мәдениетті әлеуметтанулық талдау.

2.Мәдениет және әлеуметтану.

3.Мәдениеттің әртүрлі элементтерінің қызметтері. 4.Мәдениет түрлері: элитарлық, халықтық, бұқаралық.

Әдебиеттер:

1. Аяғанов А., Тажин М. Социология негіздері. Алматы, 1993 2.Әбсаттаров Р., Дәкенов М. Әлеуметтану. Алматы, 2007 3. Әженов М.С. Қоғамның әлеуметтік құрылымы. Алматы, 2002

4.Икенов А.И, Жүсіпова А.Д. Әлеуметтану негіздері: оқу құралы. – А: Экономика 2004 5. Социология: лекциялар курсы. – А:Білім 2001

6.Тұрғынбаев Ж.Х. Социология негіздері. А., 2001

11-тақырып.Экономикалық әлеуметтану

1.Экономикалық әлеуметтану ғылым ретінде.

2.Қоғамды әлеуметтанулық зерттеудегі ұқсастықтар мен ерекшеліктер.

3.Экономикалық іс-қимылдың әлеуметтік мәні.

4.Экономикалық әлеуметтанудың пәні, объектісі және міндеті.

Әдебиеттер:

1. Аяғанов А., Тажин М. Социология негіздері. Алматы, 1993 2.Әбсаттаров Р., Дәкенов М. Әлеуметтану. Алматы, 2007 3. Әженов М.С. Қоғамның әлеуметтік құрылымы. Алматы, 2002

4.Икенов А.И, Жүсіпова А.Д. Әлеуметтану негіздері: оқу құралы. – А: Экономика 2004 5. Социология: лекциялар курсы. – А:Білім 2001

6.Тұрғынбаев Ж.Х. Социология негіздері. А., 2001

12-тақырып.Этникалық әлеуметтану

1.Этнос, ұлт, халық, ел ұғымдарына талдау жасау

2.Нарықтық қатынастар жағдайында Қазақстандағы ұлтаралық қатынастар

Әдебиеттер:

1. Аяғанов А., Тажин М. Социология негіздері. Алматы, 1993 2.Әбсаттаров Р., Дәкенов М. Әлеуметтану. Алматы, 2007 3. Әженов М.С. Қоғамның әлеуметтік құрылымы. Алматы, 2002

81

4.Икенов А.И, Жүсіпова А.Д. Әлеуметтану негіздері: оқу құралы. – А: Экономика 2004 5. Социология: лекциялар курсы. – А:Білім 2001

6.Тұрғынбаев Ж.Х. Социология негіздері. А., 2001

13-тақырып.Дін әлеуметтануы

1.Діннің тарихы және әлеуметтік қайнар кӛздері.

2.Діни наным, сенім түрлері.

3.Діни ұйымдар мен институттар.

4.Қазіргі кездегі әлемдік және дәстүрлі діндер.

5.Қазақстандағы діни жағдай.

Әдебиеттер:

1. Аяғанов А., Тажин М. Социология негіздері. Алматы, 1993 2.Әбсаттаров Р., Дәкенов М. Әлеуметтану. Алматы, 2007 3. Әженов М.С. Қоғамның әлеуметтік құрылымы. Алматы, 2002

4.Икенов А.И, Жүсіпова А.Д. Әлеуметтану негіздері: оқу құралы. – А: Экономика 2004 5. Социология: лекциялар курсы. – А:Білім 2001

6.Тұрғынбаев Ж.Х. Социология негіздері. А., 2001

14-тақырып.Қала және ауыл әлеуметтануы

1.Қалалық және ауылдық ӛмір салттары.

2.Миграция мәселелері.

Әдебиеттер:

1. Аяғанов А., Тажин М. Социология негіздері. Алматы, 1993 2.Әбсаттаров Р., Дәкенов М. Әлеуметтану. Алматы, 2007 3. Әженов М.С. Қоғамның әлеуметтік құрылымы. Алматы, 2002

4.Икенов А.И, Жүсіпова А.Д. Әлеуметтану негіздері: оқу құралы. – А: Экономика 2004 5. Социология: лекциялар курсы. – А:Білім 2001

6.Тұрғынбаев Ж.Х. Социология негіздері. А., 2001

15-тақырып.Жастар әлеуметануы

1.Жастар әлеуметтік бірлестік ретінде

2.Жастардың кәсіптік таңдауы мен әлеуметтік тәртібі

Әдебиеттер:

82

1. Аяғанов А., Тажин М. Социология негіздері. Алматы, 1993 2.Әбсаттаров Р., Дәкенов М. Әлеуметтану. Алматы, 2007 3. Әженов М.С. Қоғамның әлеуметтік құрылымы. Алматы, 2002

4.Икенов А.И, Жүсіпова А.Д. Әлеуметтану негіздері: оқу құралы. – А: Экономика 2004 5. Социология: лекциялар курсы. – А:Білім 2001

6.Тұрғынбаев Ж.Х. Социология негіздері. А., 2001

СОӚЖ тапсырмалары

1-тақырып.Әлеуметтану ғылымы

1.Антика, орта ғасыр, қайта ӛрлеу дәуірі, жаңа заман және қазіргі кездегі ғалымдардың еңбектеріндегі қоғам туралы пікірлерді қарастырыңыз?

2.Кімдерді алғашқы әлеуметтік физиктер (философтар) деп атайды және не себепті?

3.Әлеуметтанудың негізгі ұғымдары бойынша глоссарий жасаңыз.

4.«Тұлға мен қоғам алдында тұрған қандай мәселелерді ғылыми әдістермен зерттеу мүмкін емес және неліктен?» деген сұраққа жазбаша жауап беріңіз.

5.Әлеуметтанудың пайда болуының ғылыми және қоғамдық себебі мен қажеттілігі неде?

6.Әлеуметтанудың гуманитарлық ғылымдардан айырмашылығы неде?

2-тақырып.Әлеуметтанудың даму тарихы

1.ХІХ ғасырда әлеуметтанудың ғылым ретінде қалыптасуы мен әлеуметтік ілімдердің қарқынды дамуының мәні неде?

2.О.Конт, М.Вебер, Э.Дюркгейм әлеуметтануын талдаңыз.

3. «Әлеуметтанудың қалыптасуы мен дамуы» тақырыбында сӛзжұмбақ құрастырыңыз.

4. Кестені толтырыңыз.

3-тақырып.Эмпириялық әлеуметтану

1.Студенттердің ӛзіндік әлеуметтанулық зерттеу жүргізуін ұйымдастыру:

- Әлеуметтанулық зерттеудің бағдарламасын құрастыру. - Зерттеу құралнамасын даярлау - Зерттеу есебін жазу

2.Тақырып бойынша глоссарий дайындау

3. Сұрақтарға жауап беріңіз.

83

4-тақырып.Қоғам жүйе ретінде

1. Әлеуметтанудың негізін қалаушы француз ғалымы О.Конт қоғамды белгілі бір қызмет атқаратын, ынтымақтастық пен қоғамдық еңбек бӛлінісіне негізделген жүйе деп тұжырымдап, қоғамның негізін отбасы, таптар және мемлекет құрайды деген анықтамасына талдау жасаңыз.

2.М. Вебердің: «Қоғам — адамдар бір-біріне ықпал, әсер етуінен туындайтын әлеуметтік байланыстардың жиынтығы» деген пікірін сіз қалай түсінесіз?

4.«Қоғам дегеніміз бұл еліктеу» деген Г.Тард пікірінің мазмұнын талдаңыз.

5.Американдық әлеуметтанушы Парсонстың «Қоғам-адамдар арасындағы қарым-қатынастардың жүйесі, ал ол қарым-қатынастардың негізі — ережелер (нормалар) іс құндылықтар болып табылады» деген пікірін қалай бағалайсыз?

84

6.К. Маркс қоғамды адамдардың бірлесіп қызмет етулерінің нәтижесінде пайда болып, тарихи дамып отыратын қатынастардың жиынтығы ретінде түсіндіреді.Осы анықтаманы мысалдар арқылы түсіндіріңіз.

7.Әлеуметтік әділеттілік ұғымы туралы ӛз кӛзқарасыңызды білдіріңіз.

5-тақырып.Әлеуметтік стратификация

1.Қазақстандағы стратификация мәселесі туралы қандай талдау жасайсыз?

2. «Әділетсіздік эгойстік мүдделердің салдарынан туындаған қажеттілік» дегенді қалай түсіндіресіз, сұраққа жазбаша жауап беріңіз.

3.Дәстүрлі қазақ қоғамындағы әлеуметтік стратификация туралы не білесіз?

4. «Л.Уорнер АҚШ қоғамындағы таптарды қалайша жіктеп кӛрсетті?» деген сұраққа жазбаша жауап беріңіз.

5.Қазақстандағы стратификация мәселесі туралы қандай талдау жасар едіңіз?

6.Адамдар арасындағы табиғи және әлеуметтік теңсіздікті тізіп кӛрсетіңіз.

6-тақырып.Тұлға әлеуметтануы

1.Адам, индивид, тұлға ұғымдарына анықтама беріңіз.

2.Тұлғаның құрылымына талдама беріңіз.

3.Тұлғаның қандай қызметтері ең басты болып табылады?

4.Әлеуметтік мәртебе ұғымы нені білдіреді?

5.Тұлғаның әлеуметтенуіне қандай факторлар әсер етеді?

6.А.Құнанбайұлының адам проблемасына қатысты айтылған тұжырымдарының қазіргі кездегі алатын маңызы?

Адам мәселесінің зерттелу деңгейлері туралы кестені толтырыңыз:

7.Тӛмендегі сұрақтардың мәнін талдап, ауызша жауап беріңіз. Гуманизм неліктен жалпы адамзаттық мәселе болып есептеледі?

Қазіргі адамның ашуланшақ болуының әлеуметтік себептерін түсіндіре аласыз ба?

Жеке адамды әлеуметтендірудің жолдары қандай?

85

8.Тұлғаның қоғамдағы бейімделу үлгілерінің мағыналарын анықтап, кестені толтырыңыз:

7-тақырып.Әлеуметтік бақылау және девиация

1. Девиацияның түрлеріне анықтама беріңіз және олардың ерекшелігін кӛрсетіңіз.

-Деструктивті әрекет

-Асоциалды әрекет

-Құқыққа қарсы әрекет

2. Девиацияның туу себептерін талдаңыз.

3. Т.Парсонс бойынша әлеуметтік бақылау әдістерін суреттеңіз: оқшаулану, бейімделу.

4. Қазақстандағы маскүнемдік, нашақорлық, қылмыс деңгейі

8-тақырып.Әлеуметтік шиеленіс

1.Әлеуметтік шиеліністердің дамуындағы сатылар бойынша талдау жасаңыз.

2. «Шиеленістердің алдын алу мәселесі және шешу жолдары» деген сұраққа жазбаша жауап беріңіз.

3.Дәріс материалын қолдана отырып, мына терминдердің қысқаша анықтамасын жазып, талдаңыз: «Дау-жанжал», «ұлтаралық даужанжал», «саяси дау-жанжал», «әлеуметтік дау-жанжал», «халықаралық дау-жанжал».

9-тақырып.Отбасы әлеуметтануы

1.Қазіргі Қазақстандық отбасының ерекшелігі неде?

2.Отбасы қазіргі кезеңде қандай мәселелерді бастан кешіруде?

3.Экономикалық ӛзгерістер қазіргі заманғы отбасының жағдайына қалай әсер етті?

Кестені толтырыңыз: Отбасының атқаратын қызметтеріне байланысты тӛмендегі кестені толтырыңыз.

86

Дәстүрлі қазақ қоғамында ер адамдар мен әйелдердің құқығы тең болды ма? Ӛз ойыңызды фактілер негізінде дәлелдеп, кестені толтырыңыз.

Отбасы құндылығына тигізер әсері

10-тақырып.Мәдениет әлеуметтануы

1.Мәдениет және әлеуметтану.

2.Мәдениет пен идеологияның қарым-қатынасына талдау жасаңыз. 3.Субмәдениет және қарсы мәдениет ұғымдарын талдаңыз. 4.Мәдениеттің әлеуметтену процесіндегі мәнін ашыңыз.

5. Адам мінез-құлқына әсер етуші мәдени факторларды әлеуметтанулық тұрғыдан зерттеңіз.

6. Этноцентристік және мәдени-релятивистік тұрғыдан мәдениеттің зерттелуіне мән беріңіз.

11-тақырып.Экономикалық әлеуметтану

1.Қазіргі қоғамның экономикалық проблемаларын анықтаңыз.

2.Қазіргі заманғы экономикалық процестерге талдаңыз.

3.Қазіргі қоғамның әлеуметтік құрылымының ерекшелігі қандай?

4.Нарықтық экономика және әлеуметтік теңсіздіктің қазіргі арақатынасы

87

қандай?

5.Логикалық тапсырма.

Бірнеше елдегі экономикалық жағдайды зерттеңіз және сол елдегі саяси жағдаймен салыстырыңыз. Оның әлеуметтік жағдайға тигізер әсерін анықтаңыз.

12-тақырып.Этникалық әлеуметтану

1.Этноәлеуметтік процестер қазіргі кездегі ғылымдағы пәнаралық зерттеулердің феномені мен объектісі ретінде талдау жасаңыз. 2.Этникааралық қатынастарға әлеуметтанулық зерттеу жасаңыз. 3.«Этносаяси қауымдастық және ұлттық саясат» деген сұраққа жазбаша жауап беріңіз.

13-тақырып.Дін әлеуметтануы

1. М. Вебердің «Протестанттық этика және капитализм рухы» еңбегін оқып, эссе түрінде талдау жасаңыз.

2. Қазақстандағы жаңа діни ағымдар және олардың кері әсері туралы эссе дайындаңыз.

3. С.Хантингтонның «Ӛркениеттер қақтығысы» еңбегіне талдау жасаңыз.

14-тақырып. Қала және ауыл әлеуметтануы

1.Қоғамдық бӛліну себебін анықтаңыз.

2.Қала мен ауылдық ӛмір салттарына сипаттама беріңіз.

3.Урбанизация мен миграция мәндеріне сараптама жасаңыз.

15-тақырып.Жастар әлеуметтануы

1.«Жастардың қоғамдағы орны мен рӛлі» деген сұраққа жазбаша жауап беріңіз.

2.Қазіргі жастардың құндылық ориентациясына сараптама жасаңыз.

3.Жастардың ӛзін-ӛзі тани білуі қаншалықты екеніне сипаттама беріңіз.

88

Әлеуметтану пәні бойынша негізгі түсініктер (ГЛОССАРИЙ)

Агломерация – (латынша қосылу, толу деген мағынада) ортақ территориялық-ӛндірістік кешен негізінде қалыптасқан, ӛзара байланысқан қалалық және ауылдық тұрақтардың жиынтығы.

Аксиология – құндылық туралы ілім.

Альтернатива – (латынша екеуінің бірі деген мағынада) «немесенемесе» принципі бойынша құрылған дамудың нұсқалары, бірақ бірі екіншісін жоққа шығаруы мүмкін.

Анкета – (французша ) ережелер бойынша жауап берушінің ӛз бетімен толтырған сұрақ парағы.

Аномия – (грекше а-жоққа шығару, nomos-заң деген мағынада) қоғамның құндылықты-нормативті жүйесіндегі ауытқушылықтың түрлерін білдіреді.

Антропология – адам туралы ілім.

Әлеуметтік динамика – (динамика грекше күш деген мағына береді) О.Конттың қоғамды даму, ӛзгеріс категорияларымен зерттеу бағыты.

Әлеуметтік денсаулық – адамның қоғамдық жағдайдың ӛзгеруіне икемдене алуы, және сол ӛзгерістерді ӛз пайдасына жарата білу жайы. Бұл ұғымды ғылымға Э. Дюркгейм енгізген.

Биография – (грекше ӛмірді сипаттау деген мағынада) индивидтердің ӛмір жолын зерттеуде қолданылады.

Бихевиоризм – (ағылшынша тәртіп деген мағынада) оқиғаны немесе әлеуметтік топтың тәртібін зерттегенде оған қатысты адамдардың тәртібін жекелеп зерттеу арқылы шындыққа кӛз жеткізуге болады деп дәлелдейтін әлеуметтанудағы ғылыми бағыт.

Буржуазия – (француз сӛзі) еркін қалалықтардан шыққан қоғамның ортаңғы немесе жоғары табын құрайтын, негізгі құндылықтары индивидуализм, кәсіпшілдік, жеке пайда болып саналатын әлеуметтік топ.

Бюрократия – (французша бюро, кеңсе және грекше билік деген мағына береді) басқару құрылымының ерекше жүйесі. Негізгі белгілері: мемлекеттік қызметкерлердің жоғары мәртебені иеленуі, атқарушы биліктің заң шығарушы биліктен алшақтауы, басқарудың тұлғасыз жүйесі, іс-қимылдың маңыздылығын кӛрсететін қызметтке тәуелділік жүйесінің болуы.

Верификация – (латынша дәлелдеу деген мағынада) әлеуметтанулық гипотезада бағалау процедурасы.

Генетикалық әдіс – (грекше шығу тегі деген мағына береді) әлеуметтік құбылыстар мен үрдістерді олардың шығу тегіне сараптама жасай отырып зерттеу әдісі.

Гипотеза – (грекше негізі, алғашқы ой деген мағына береді) толық дәлелденбеген жағдайда немесе эмпирикалық және логикалық негізі жоқ кезде деректерді бекіту.

89

Демография – (грекше халық және жазамын деген сӛздерден құрылған) халықтың ӛсімін зерттейтін ғылым, бағыт.

Демократия – (грекше халық және билік деген сӛздерден шыққан) мемлекетті кӛпшіліктің мүддесін жоғары қоятын қазіргі таңдағы тиімді басқарудың түрі.

Идеал – (грекше идея, бейне деген мағынада) адамның топтың ұмтылысын анықтайтын жоғарғы мақсат, жетістік ӛлшемі, үлгі.

Идентификация – (латынша сәйкестендіру, тура сай қылу) әлеуметтік рӛлдерді меңгері, адамның ӛзін басқа адаммен ұқсас қылдыруы. Қоршаған ортадағы құндылықтарға байланысты ӛзіндік бейнені қалыптастыру.

Иерархия – (грекше әулие билік деген мағынада) бағынуға негізделіп құрылған күрделі әлеуметтік жүйе, онда тӛменге деңгейдегілердің тәртібін жоғары деңгейдегілер бақылайды.

Индивид – (латынша бӛлінбейтін, кісі) халықтың, қоғамның, топтың жеке мүшесі. Әлеуметтануда адам ұғымынан жоғары тұрады.

Интеграция – (латынша толығу немесе тұтас деген мағына береді) осыған дейін бір тәртіпке келмеген оптардың бірігкуі, жүйелене жинақталуы.

Интеллигенция – (латынша түсінетін, білетін, ақылды деген мағына береді) ақыл-ой еңбегімен шұғылданатын адамдардың әлеуметтік қабаты.

Интервью – ағылшын сӛзі, мақсатты түрде бағытталған әңгімелесу. Оның мақсаты – алдын ала құрылған бағдарлама бойынша сұрақтарға жауап алу.

Инфрақұрылым – (тӛмен, асты деген мағынада) экономикалық және әлеуметтік қатынастардың нәтижесінен қалыптасқан, тұтынушыларға қызмет кӛрсетуге бағытталған мекемелердің, транспорттық құралдардың және т.б. жиынтығы.

Капитализм – (немісше басты деген мағына береді) маркстік ғылыми теорияда кездесетін қоғамды-экономикалық формация.

Контент-сараптама (анализ) – (ағылшынша мағына дегенді білдіреді) әлеуметтік ақпарат мазмұнын сандық әдіс арқылы зерттеу.

Латентті сараптама – (латынша кӛрінбейтін, жабық деген мағынада) эмпирикалық талдауда кӛзге кӛрінбейтін мәліметтің бар екеніне назар аудару. Бұл әдісті американдық әлеуметтанушы П. Лазарсфельд ұсынған, Әлеуметтік құбылыстардың сапалық жағынан ӛзгеруін сандық ӛлшеммен зерттеу.

Қызмет – тұтастықтың бір бӛлшегі ретінде оның бӛлшектерінің ӛз міндетін, рӛлін атқаруы.

Респондент – (ағылшынша жауап беру деген мағына береді) анкета және интервью сұрақтарына жауап беруші адам.

Социометрия - (латынша ортақ және грекше ӛлшем деген сӛздерден құрылған) кіші топтардағы тұлғааралық қатынастарды зерттеуге бағытталған әдіс.

90