13 Тақырып. Салалар бойынша электрмен жабдықтау (2 сағат).

Өнеркәсіпті кәсіпорын. Бұлар үшін электрқабылдағыштардың жинақтаулы орналасқаны, олардың бөлек біршама қуат 35-110-220кВ кернеумен терең енгізуді анықтау,қуатты реформаторды, Балқаш, Жезқазған, КМК және т.б әртүрлі тоқжетектерін сымды сызықтарды пайдалану сипатты. Өнеркәсіпті кәсіпорынның электрқабылдайтын тобы электржабдықтаудың (70% дейін) ешақаусыз бірінші категориясына жатады. Мұндай тұтынушы мінезі, мысалы ірі түрлендіретін және ойыс болатты балқитын электрпештер гармоникалық жоғарғы құрастыратын тоқтың және кернеудің пайда болуын туғызады. Оларды тығыздау үшін осы гармониканы тығыздайтын арнайы шаралар қабылданады.

Қалалар. Бұл жерде қаланың барлық территориясына шашылған біршама қуат (0,5-2кВт) электрқабылдағыштың көпсанды орны, жабдықтың әртүрлілігі, ТО және ТҚ кезекші тұрақты жұмыскер болады. Қалалық бөлгіш желі екі-үш кабельден бір сөндіргішке қосылған кабельмен жүзеге асады.

Агроөндірісті кешеннің өнеркәсібі. Ауылдық электрқабылдағыштың жүйесінің негізін 0,22-110 кВ кернеумен бөлгіш желінің радиалды схемалары құрайды. Олар бір жыл ішінде абсолютті мағынасы бойынша электрлік жүктеменің онша жоғары емес тығыздығымен сипатталады. Электр –энергиясы болат жетектерді қолданумен аз орындалатын ауа сызығымен бөлінеді.

Ауылдық тұтынушылардың бытыраңқылық электрэнергиясы және олардың біршама территорияға орналастырудың үлкен бойлық ауылдық бөлгіштік желісі салыстырмалы аз берілетін қуатта анықталады. 1990 жылы ауылдық желіде бойлық КСРО 4 млн. км үлкен құрайды.

Орташа бойлық сызығы 6 кВ, ТО ауылдық қосылған 100 км құрайды. Ауылдық желінің біршама бойлығы, олардың бұтақталуы ҚТ тоқтың төменгі деңгейі, жүктеменің тоқпен өлшенетін қажетті деңгейінде сезімталды болатын қиындық туғызады.

Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығының электрофиксациясы ауылшаруашылықтық өндірісте техникалық прогрессті ауылдық халықтың өмірінің мәдени - тұрмыстық шартын жақсарту үшін үдетудің маңызды құралы ретінде қарастырады. Электрфиксацияның негізгі обьектісі судың жануарлы өндірісі, фермалар, фабрикалар және т.б болып табылады. электроэнергияның ірі тұтынушылары құрғататын және суаратын құрылғылар, жылу шаруашылығы болып табылады.

Ауылшаруашылықты өндірістің және сужануарының өндірісінің өндірістік негізге ауысуы ауылшаруашылық желінің бірталай дамуын, жоғарлаған кернеудің терең енгізілуін пайдалануды,бойлық радиальды желінің орнына пайдалануды, үнемді магистральды және дөңгелек желіні, сонымен қатар тұйық релейлік қорғаудың жетілдірілуін және автоматиканы қажет етеді.

Тау-кен өндірісі. Тау-кен өндірісінің электржабдықтауының ерекшелігін сипаттайтын пайдалы қазынаны жер астылық әдіспен алу жерасты электрқұрылғыларға және жер астындағы машиналарға электрлік желінің салуы болып табылады. Электржабдықтаудың және жерасты электрқұрылғының жерасты жүйесінің жабдықтау шарты -100% ға жақын қатысты ылғалдылық, метан және сутегі, күкіртсутегі, органикалық шаң құрайтын атмосферада ауамен аса қауіпті қосылысты қоспа түзеді.

Жұмыстың жылжымалы сипатын, атқышты жұмыстар, жұмыс орнының тарлығы, қосымша қысым – электржабдықты дайындауға ерекше талап қажет етеді, электр кабельдері – жерасты орындау және ҚЕ және ТПЕ шахталарын ерекше талаптар.

Пайдалы қазбаның алудың ашық әдісінің өзінше ерекшеліктері бар: жұмыстың жылжымалы сипаты, бірлікке 0,5 тен 10-15000 кВт қа дейін қуатпен жұмыс жабдығының білігінде орналасуы кейде кемерге жоғары кернеуді (35-110кВ) жүргізуді қажет етеді.

Тау-кен өндірісінің электрфиксациясының жоғары белгіленген ерекшелігін ескере отырып релейлік қорғауға және автоматикаға ерекше талаптар пайда болады.

Теміржолдық көлік. ТМД республикаларында электрфиксацияланған теміржолдың жалпы бойлығы 50 мың км құрайды. Электрфиксацияланған теміржолдың жұмысының электржабдықтау жүйесі екі бөліктен тұрады: ауыр және сыртқы. Ауыр бөлікке ауырлық станциялары және ауырлық желі кіреді. Соңғысы қоректенетін, сорып алатын кабельдердің және рельстік жолдың байланысты желісінен тұрады. Электржабдықтаудың схемасының сыртқы бөлігі қоректену көзімен ауырлық станцияның байланысын қамтамасыз етеді. Тұтынушылар арасында негізгі бөлік бірінші категориялы элеткрқабылдағышқа келеді. Электрфиксацияланған көліктің электржабдықтау жүйесінде ең маңызды элемент байланыс желісі болып табылады. Онда резерв болмайды, сондықтан байланыстық желінің жұмыстық сенімділігін оны секцияға бөлу арқылы қамтамасыз еткісі келеді. Бұл ақаулар кезінде мүмкіндік береді және ҚТ барлық байланыстық желіні емес, тек бүлінген ауданды ғана өшіреді. Ауыспалы тоқтың ауыр желісінде тоқтар және кернеу синусоидалы емес. Тұрақты тоқтың ауырлық желісінде бұнымен қоса гармоникалық құраушылра болады. Және осы және басқа жағдайда бұл қарсылық байланыс құрылғысының жұмысында айтылады, сондықтан осы әсерлерді шектеу үшін арнайы шаралар қабылдайды.

Ауырлық желіде жетектердің бірі жерден рельстік жолдың изоляцияланбағаны болады, сондықтан құбырлы өткізгіштердің, кабелдердің, бірлескен темір жолды араласқан элеткрокоррозиядан қорғау үшін шаралар қабылдау қажет. Сонымен қатар, үшфазалы қоректенетін электр желісінде бірфазалы ауыспалы тоқтың жүйесін пайдалану кезінде тоқтардың және кернеулердің симметриялы болмайтын орны болады және бұл қарама-қайшылық электржабдықтаудың жүйесінің сыртқы бөлігінде көрсетіледі.

Ерекшеліктерінің бірі , пойыздардың қозғалысы кезінде кеңістікте электрқабылдағыштың орны ауырлық станцияға қатысты өзгереді. Бұнымен қоса, оның енгізуінде кернеуде өзгереді. Электр қаблыдағыштың қалыпты жұмысын қамтамасыз ету үшін пойызда ауырлық желісінде қажет деңгейде кернеу болу үшін арнайы шаралар қабылданады.

Релейлік қорғаныс және автоматиканы орындау кезінде электр жабдықтау жүйесінің келесі ерекшеліктері есепке алынуы қажет:

• ереже бойынша аккумуляторлық тоқ көзінің болмауы, бұл ауыспалы оперативті тоқта автоматтау және релейлік қорғаудың схемасын орындау қажеттігін анықтайды;

• егер жұмыста қалған қоректенетін сызықтар немесе трансформаторлар, тіпті рұсат етілген жүктемені ескере отырыпта барлық тұтынушылардың қорегін қамтамасыз ете алмаса, жауапсыз тұтынушыларды автоматты істен шығару қажеттігі;

• көп жағдайда элетрмен жабдықтау жүйесінің қоректенетін элементтерінің бөлек жұмысын пайдалану шағылысады. Сонымен қатар ҚТ тоғы іс жүзінде қысқарады, трансформатордың және енгізудің релейлік қорғауды жеңілдетеді;

• сызық - трансформатордың блогын жоғары кернеу жағында ажыратқышсыз – ақ қолдану.