5. Кредиторлық қарыздардың есебі

Кредиторлық қарыздар дегеніміз – белгілі бір ұйымдардың басқа заңды және жеке тұлғалар алдындағы берешек қарыздары. Олардың жиі кездесетін түрлері:

1. Жабдықтаушылар мен мердігерлерге кредиторлық қарыздар

2. Еншілес, ассоцияланған ұйымдарға құрлымдық бөлімшелерге кредиторлық қарыз

3. Еңбекақы бойынша міндеттемелер

4. Жалға алынған мүліктер бойынша міндеттемелер

5. Сыйақылар бойынша міндеттемелер

6. Берілген кепілдіктер бойынша міндеттемелер

7. Алынған аванстар бойынша міндеттемелер

8. Алдағы кезең табыстары

6. Еңбекақы бойынша есеп айырысу есебі

6.1 Еңбекақы есебін ұйымдастыру

6.2Еңбекақы жүйелері

1. Еңбекақыдан ұсталымдар және оның бухгалтерлік есебі.

6.4Демалыс еңбекақысын есептеу.

6.1 Еңбекақы есебін дұрыс ұйымдастыру үшіг кәсіпорындарда келесідей құжаттар болуы керек:

1. Штаттық кесте

2. Жеке еңбек келісім шарттары

3. Жұмысқа қабылдау туралы бұйрықтар

4. Қызметкерлердің жеке карточкалары мен іс қағаздары

5. Жекелеген қызметкерлердің материалдық жауапкершілік жөніндегі келісім шарттары

6. Жылма жыл беріліп отыратын, төленетін демалыс еңбекақысының кестесі.

7. Демалыс беру, басқа жұмысқа ауысу материалдық көмек көрсету, іс сапарға жөнелту туралы бұйрықтар.

8. Жұмыс уақытын есепке алу табелі және еңбекке жарамсыздық қағаздары.

9. Жеке еңбек келісім шартын бұзу немесе тоқтату туралы жөніндегі бұйрықтар.

10. Негізгі қызмет бойынша бұйрықтарды тіркеу журналы.

11. Мамандар бөлімі бойынша бұйрықтарды тіркеу журналы.

6.2 Еңбекақы төлеудің екі жүйесі бар:

1. мерзімді

2. кесімді

Мерзімді дегеніміз – еңбекақы төлеу жүйесінде қызметкерлерге төленетін еңбекақы белгілі бір тарифтік ставка бойынша немесе олардың жұмыс уақытында орындаған жұмыстарына берілетін оклад бойынша төленеді.

Кесімді еңбекақы дегеніміз – жүйесінде оырндалған жұмыстың әрбір өлшем бірлігіне төленеді немесе сатудың көлемінен пайыз ретінде төленеді. Негізгі жүйелерден басқа қызметкерді ынталандыру мақсатында әр түрлі қосымшалар төленуі мүмкін.

Кесімді еңбекақы жүйесі құрамына келсідей жүйелер қосылады:

3. тікелей кесімді жүйе - өнімнің әрбір бөлігіне кесімді баға бойынша төленеді.

4. Кесімді сыйақылық – белгілі бір көрсеткішті орындағаны үшін сыйақы төлеу қарастырлады.

5. Кесімді прогресивтік – белгілі бір норма шегінде қарапайым баға бойынша, ал нормадан артық орындалған жұмысқа жоғары баға бойынша еңбекақы төлеуді қарастырады.

6. Аккордтық жүйе – бұл белгілі бір уақыт ішінде орындалған барлық жұмыс көлемі үшін белгіленетін еңбекақы

Аккортық жүйе бойынша орындалған жұмыс үшін есеп айырысу барлық объектіні қабылдап алғаннан кейін ғана жүргізілуі мүмкін.

Мерзімді еңбекақы нысаны келесідей жүйелерге бөлінеді:

1. Қарапайым мерзімді жүйе – еңбекақы қызметкерге нақты тарифтік ставка бойынша немесе нақты орындалған уақытқа белгіленген оклад бойынша жүргізледі.

2. Мерзімді сыйаықылық жүйе – белгілі бір сандық және сапалық көрсеткіштерді орындағаны үшін қосымша сыйақы төлеуді қарастырады.

6.3 Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысудың есебі 3350 шотында «Еңбекақы бойынша қысқа мерзімді кредиторлық қарыздар» пассивті шотында жүргізледі.

Еңбекақы есептелген кезде, қызметкер қай салада жұмыс істейтін болса, сол саланың шығыстары көбейеді.

Еңбекақы есептелген кезде келесідей жазбалар беріледі:

Дт 7110

Дт 7210

Дт 8210

Дт 8030

Кт 3350

Есептелген еңбекақыдан келесідей ұсталымдар жүргізледі:

1. міндетті зейнетақы жарнасы 10%

2. табыс салығы, алатын еңбекақы көлеміне байланысты (салық кодексінің 145 статиядағы ставкаларына сәйкес)

3. Әр түрлі берешектері (іс сапар бойынша, келтірілген зияндар бойынша)

4. Алиметтер және басқа да ұсталымдар.

6.4 ҚР-ның Еңбек туралы заңына сәйкес 12 ай қызмет істеген қызметкер ақылы демалысқа шығуға құқылы. Осы заңға сәйкес 2007 жылдан бастап ең аз демалыс күндері 24 күн. Ал егер де әр түрлі себептермен қызметкер демалмайтын болса, онда қолданылмаған еңбек демалыс үшін компенсация талап етуіне құқылы.

Демалыс еңбекақысын есептеу үшін есепті кезең деген термин қолданылады. «Есепті кезең» оқиға боларға дейінгі 12 айдың көлемінде есептеледі.

Демалыс еңбекақысы есептелген кезде келесідей тәртіппен анықталады:

1. Егер де есепті кезең толық орындалған болса.

а) есепті кезеңде төленген еңбекақының мөлшерін 12 айға бөліп, бір айдағы орташа еңбекақы мөлшерін табамыз.

б) осы табылған соманы 1 айдағы орташа күн санына бөліп 1 күндік демалыс босамын табамыз.

в) 1 айдағы орташ күн санын табу үшін 1 жылдағы күндердің санынан мемлекет белгілеген мейрам күндерінің санын алып тастап, шыққан соманы 1 жылдағы немесе 12 ай санына бөлеміз.

Егер де есепті кезең толық орындалмаған болса, онда жұмыс істеген кездегі барлық еңбекақы сомасын осы жұмыс уақытына келетін календарлық күндер санына бөліп бір күннің орташа еңбек ақысын шығарамыз.

Егер де қызметкерлер ауырған себепті жұмысқа шықпайтын болса, оларға тиісті тәртіпте толтырылған еңбекке жарамсыз қағаздың негізінде компенсация төленеді. Уақытша еңбекке жарамсыздық қағазы бойынша компенсация мөлшерін анықтау үшін есепті кезеңде алынған нақты еңбекақы мөлшері және нақты орындалған орташа жұмыс күндерінің саны алынады. Осы көрсеткіштер пайдаланылып бір күндік жалақы мөлшері анықталады. Орташа бір күндік жалақыны ауырған күндердің санына көбейтіп жәрдемақы мөлшерін анықтаймыз.

Өзін- өзі бақылау сұрақтары:

• Міндеттемелерге анықтама, жіктелуі;

• Қаржылық міндеттемелердің есебі;

• Салық міндеттемелерінің есебі;

• Басқа да кредиторлық берешектер есебі;

• Еңбекақы бойынша есеп айырысу есебі.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Кеулимжаев К.К.т.б «Кәсіпорындағы қаржылық есеп», Алматы, Экономиа 2005;

2. Аппақова Г.Н. «Қаржылық есеп 2» Алматы «Әрекет-Принт», 2010 ж.

3. Баймуханова С.Б. «Қаржылық есеп» Алматы 2007ж.

4. Тулешова Г.К. «Финансовый учет в соответствии с международными стандартами» (часть1, 2) Алматы, 2003 г., 2005г.

5. Вахрушина М.А., Мельникова Л.А., Международные стандарты финансовой отчетности. Омега-Л, 2009

6. Кеулимжаев К.К., Кудайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері 2006ж.

7. Д. Александер, А. Бриттон, Э. Йориссен Международные стандарты финансовой отчетности. – Москва, «Вершина», 2005 г.

7 – тақырып: Кірістер мен шығыстар есебі

Дәріс мақсаты

Кәсіпорынның кірістері мен шығыстарын тану, оларды есепте бейнелеу, қаржылық нәтижені анықтау.

1. Кірістер мен шығыстарды тану.

2. Кірістердің есебі

3. Шығыстардың есебі

4. Жабылушы проводкалар

1. Табыс – ақша ағымының немесе активтердің өсуінің нәтижесінде экономикалық ресурстардың артуы немесе міндеттеменің кемуі. Мысалы: тауарларды сату, қызмет көрсету немесе пайыз, арендалық төлем, девиденттер түріндегі табыстар.

Шығыстар – тауарларды жеткізу, қызмет көрсету нәтижесінде қарыздардың пайда болуы немесе активтердің азаюы.

Пайда дегеніміз – кәсіпорындардың негізгі және негізгі емес қызметтердің нәтижесіндегі капиталдың өсуі. (акциянерлік капиталға жарна ретінде қосылғандардан басқа)

Зияндар дегеніміз – кәсіпорынға әсер ететін жағдайлар мен мәмілелердің негізінде капиталдың азаюы.

1. Тауарларды сатудан түскен табыс № 18 шы халықаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес келесідей жағдайлар орындалған кезде танылады:

1. Компания тауарларға иелік етуге қатысты тәуекелдермен сыйақыларды сатып алушыға аударса.

2. Компания сатылған тауарларды бақыламайтын болса.

3. Түсім сомасы сенімді бағаланатын болса

4. Операция мен байланысты экономикалық тиімділіктердің компанияға түсу мүмкіндігі болса.

5. Есепті күнгі жағдай бойынша операциялардың аяқталу кезеңі анықталатын болса.

6. Операияларды жүргізуге жұмсалған шығыстар сенімді өлшенетін болса.

Түсіммен байланысты мәмілелердің төрт түрі осы шарттарға байланысты танылады:

1. тауарларды сатудан түскен түсім сатып алушыларға тауарды жеткізуді білдіретін тауарларды сату кезінде танылады.

2. қызмет көрсетуден алынатын түсім қызметтер көрсетіліп, шот жазылған кезде.

3. пайыз, авторлық гонорар түріндегі компанияның активтерін пайдалану құқығын басқаларға беруден алынатын түсім уақыттың өтуі бойынша немесе активті қолдану бойынша. Мұндай табыстар алынған кезде алдағы кезең табыстары ретінде танылады және уақыт өткен сайын тиісті есепті кезеңнің табыстарына жатқызлады.

4. қорлар болып табылмайтын активтерді сатудан түскен түсім сату сәтінде танылады. (шикізат, материал, негізгі құралдар, басқа да материалдар).

3.Шығыстар активтердің жұмсалуы немесе қысқаруы нәтижесіндегі экономикалық ресурстардың азаюы немесе табыс табуға байланысты кәсіпорынның қызмет нәтижесіндегі міндеттемелердің пайда болуы. Есептеу принципіне сәйкес есепті кезеңнің табыстары танылғаннан кейін сәйкестік принципіне сай осы кезеңге қатысты шығыстар өлшеніп танылады. Бұл табыстағы тану процесіндегі екінші кезең.

Шығыстарды келесідей түрлерге жіктеуге болады:

1. Тікелей шығыстар – сатып өткізілген тауардың өзіндік құндары. Мұндай шығындар табыстарды таныған сәтте, яғни операциялар орындалған кезде танылады.

2. Кезең шығыстары - өнімдерді сатып өткізумен байланысты шығындар, әкімшілік шығындары, сыйақылар бойынша шығындар жатады. Бұл шығыстар шоттар тізбегінің 7110 «Өнімдерді сату бойынша өткізу», 7210 «Әкімшілік шығындар», 7310 «Сыйақылар бойынша шығыстарында» шоттарында жүзеге асырлады. Бұл шығындар олар пайда болған кезде танылады.

3. Үстеме шығыстар – орындалған сәтінде белгілі бір өнім түріне тікелей апаруға мүмкіндік болмайтын шығыстар, мысалы, амортизация, страховка тағы басқалар жатқызлады.

4.Шоттарды жабу дегеніміз – проводкаларды құрастыру жолымен уақытша шоттардағы қалдықты басқа шотқа көшіру. Барлық «Табыстар мен шығыстарды жинақтау» үшін 5410- есепті жылдың пайдасы қолданылады. Шығыстар бізде активті болып келеді. Есепті кезеңнің соңында табыстар мен шығыстар шоты жабылады, яғни олардың қалдықтары есепті жылдың пайдасына көшірледі.

Анықталған қаржылық нәтиже бөлінбейтін пайда ретінде балансқа көшірледі. Осылайша бөлінбейтін пайда меншікті капиталдың сомасын өсіреді. Егер де жылдық пайда шотының қалдығы дебеттік болса, онда кәсіпорынның зиян алғанын білдіреді. Бұл сомада баланста көрініс табады. Зиян баланста жақша ішінде көрсетіледі.

Өзін- өзі бақылау сұрақтары:

1. Табыстардың түрлері, оларды тану;

2. Шығыстардың түрлері, оларды тану;

3. Жабылушы өткізбелер;

4. Қорытынды нәтижені анықтау.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Кеулимжаев К.К.т.б «Кәсіпорындағы қаржылық есеп», Алматы, Экономиа 2005;

2. Аппақова Г.Н. «Қаржылық есеп 2» Алматы «Әрекет-Принт», 2010 ж.

3. Баймуханова С.Б. «Қаржылық есеп» Алматы 2007ж.

4. Тулешова Г.К. «Финансовый учет в соответствии с международными стандартами» (часть1, 2) Алматы, 2003 г., 2005г.

5. Вахрушина М.А., Мельникова Л.А., Международные стандарты финансовой отчетности. Омега-Л, 2009

6. Кеулимжаев К.К., Кудайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері 2006ж.

8 – тақырып: Капитал және резервтер есебі

Дәріс мақсаты: Капиталдың құрамын меңгеріп, олардың қозғалысын есепте бейнелеуді үйрену.

1. Жарғылық капитал туралы түсінік.

2. Айналымнан алынған капитал

3. Эмиссиялық табыс.

4. Бөлінбейтін пайда есебі

1. Кәсіпорындардың жарғылық капиталының құралуы олардың, ұйымдастыру құқықтық нысандарына байланысты. Акциянерлік қоғамның капиталы шығарылған акцияларды наминалдық құндары бойынша есептейді және оның мөлшері «Акциянерлік қоғамдары туралы» заңға сәйкес 50000 есе айлық есептік көрсеткіштен кем болмауы тиіс және қоғамның заңды тұлға ретінде тіркелген күнінен бастап 30 күн ішінде толығымен қалыптастырылуы тиіс.

Жарғылық капиталдың есебін жүргізу үшін 5-ші шоттар бөлімі арналған.

Шығарылған капитал қалыптасқан кезде келесідей бухгалтерлік жазба беріледі:

Дт 5020

Кт 5010

Акциялардың құндарын құрылтайшылар төлеген кезде:

Дт 1010, 1020, 1310, 1320,2710, 2711, 2410

Кт 5020

Төленбеген капитал шотында құрылтайшылардың акциялары бойынша акциянерлік қоғамға қарыздары есепке алнады. 5020 шотта қалдық қалатын болса, акциянерлік қоғамның акциясының ақшасын төлемеген деген сөз.

2. Акционерлік қоғамда акциянерлер жиналысының шешімі бойынша айналымда жүрген акциялардың санын қысқарту мақсатында меншікті акциялардың бір бөлігін қайта сатып алу мүмкін. Бірақ, сатып алынғаннан кейін жарғылық капиталдың мөлшері заңда көрсетілген мөлшерден кем болмауы керек. Айналымда жүрген акцияларды келесідей мақсаттарда қайта сатып алуға болады:

• Айналымда жүрген акциялардың санын азайта отырып бір акцияға келетін пайданы көтеру мақсатында;

• айналымда жүрген акцияларды сатып алып, қымбат бағамен сату мақсатында.

Қайта сатып алу кезінде акцияның құны наминалды құнға тең болуы мүмкін. Одан жоғары немесе төмен болуы мүмкін. Қайта сатып алынған акциялардың есебін жүргізу үшін 5210 реттеуші пассивті шот арналған.

3. Акционерлік қоғамдарда акциялар өзіндік құны бойынша да немесе өзіндік құннан жоғары баға бойынша да шығарылуы мүмкін.

Акция шығарылған кездегі наминалды құнымен олардың сатылу құндарының арасындағы айырмашылықтан алынатын табыс эмиссиондық табыс деп аталады.

4.Бөлінбейтін пайда кәсіпорынның барлық салықтары мен шығындарын төлегеннен кейін қалатын таза пайдасы.

Дивиденттер акциянерлер арасында бөлінуге тиісті таза табыстың бір бөлігі. Дивидент көп жағдай да есепті жылғы бөлінбейтін пайданың есебінен есептелінеді.

Дивидент төлеумен байланысты келесідей даталары маңызды:

1. дивидендті жариялаған күн

2. акция иелерін тіркеу датасы

3. дивидендтерді төлеу датасы

Дивиденттер бойынша міндеттемелер 3030 шотта есепке алынады.

Өзін- өзі бақылау сұрақтары:

• Меншікті капитал ұғымы;

• Жарғылық капиталдың қалыптасу ерекшеліктері;

• Кері сатып алынған акциялар есебі;

• Эмиссиялық табысты есепке алу;

• Бөлінбейтін пайданы анықтау.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Кеулимжаев К.К.т.б «Кәсіпорындағы қаржылық есеп», Алматы, Экономиа 2005;

2. Аппақова Г.Н. «Қаржылық есеп 2» Алматы «Әрекет-Принт», 2010 ж.

3. Баймуханова С.Б. «Қаржылық есеп» Алматы 2007ж.

4. Тулешова Г.К. «Финансовый учет в соответствии с международными стандартами» (часть1, 2) Алматы, 2003 г., 2005г.

5. Вахрушина М.А., Мельникова Л.А., Международные стандарты финансовой отчетности. Омега-Л, 2009

6. Кеулимжаев К.К., Кудайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері 2006ж.

9 – тақырып: Қаржылық есептілікті ұсыну

Дәріс мақсаты: Қаржылық есептіліктің нысандарын меңгеріп, оларды толтыруды меңгеру

1. Қаржылық есеп берудің нысандары

2. Бухгалтерлік баланс

3. Табыстар мен шығыстар жөнінде есептеме

4. Ақша қаражаттары қозғалысы жөнінде есептеме

5. Меншікті капиталдағы өзгеріс

1. Қаржылық есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржы - шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз. Есеп беру процесін жасау - есеп жұмысының соңғы сатысы. Оның деректері бойынша кәсіпорынның қызметін қорытындылайды; ол талдау жасаудың, күнделікті және алдағы уақыттарға жоспарлаудың ақпарат көзі болады. Есеп берудің мемлекеттік маңызды мәні бар. Оның деректерін салықтардың және басқа бюджеттік төлемдердің дер кезінде әрі толық төленуіне бақылау жасау үшін пайдаланады.

Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде есепші қызметкерлердің міндеттерін өзара дұрыс бөлудің және есеп жұмыстарының кестесін белгілеудің маңызды ролі бар. Берілетін есеп тиісті жиынтық құжаттарында, саралау парақтарында және белгіленген көлемдердегі есептік тізімдерде жинақталған бастапқы құжаттардың деректері бойынша жасалуға тиіс. Есептік тізімдерде талдау деректері болуға тиісті екендігін есте ұстау керек, оларда есеп беру үшін қажетті жыл басындағы және аяғындағы ақпарат жинақталады.

2. Бухгалтерлік баланс — кәсіпорынның жылдық есеп беруінің негізгі үлгісі. Баланс жасалғанға дейін есепке алу тізімдеріндегі барлық синтетикалық шоттары бойынша толтырылған айналымдар мен қалдықтарды талдау есебінің деректерімен салыстыру қажет. Жылдың басындағы және аяғындағы баланстардың деректерін салыстыру үшін жыл басындағы бекітілген баланс баптарының номенклатурасы жыл аяғындағы баланс үшін бекітілген номенклатурамен және бөлімдер мен баптардың топтамаларымен (егер баланс баптарының номенклатурасында өзгерістер болса) сәйкестендірілуге тиіс.

3. Бухгалтерлік баланс сияқты, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі қабылдаған “Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру” қаржылық есеп беруді ұсыну үшін аса маңызды.

Кірістер мен шығыстар туралы есеп

мың теңге

Көрсеткіштердің атауы	Бет коды	Есептік кезең үшін	Өткен кезең үшін
Өнімдерді сату мен қызметтер көрсетуден түскен кіріс	010
Сатылған өнімдер мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны	020
Жалпы пайда (бет 010- бет 020)	030
Қаржыландырудан түскен кірістер	040
Өзге де кірістер	050
Өнімдерді сату мен қызметтер көрсетуге арналған шығыстар	060
Әкімшілік шығыстар	070
Қаржыландыруға арналған шығыстар	080
Өзге де шығыстар	090
Үлес қосу әдісімен есептелетін ұйымдардың пайдасының/залалының үлесі	100
Жалғасатын қызмет кезеңіндегі пайда (залал) (бет 030+бет 040+бет 050- бет 060 – бет 070 – бет 080 - бет 090+/- бет 100)	110
Тоқтатылған қызметтен түскен пайда (залал)	120
Салық салғанға дейінгі пайда (залал) (бет 110+/-бет 120)	130
Корпоративтік табыс салығы бойынша залалдар	140
Аздық үлесті шегергенге дейінгі кезеңдегі жиынтық пайда (залал) (бет 130- бет 140)	150
аздық үлесі	160
Кезеңдегі жиынтық пайда (залал) (бет 150- бет 160)	170
Акцияға арналған пайда	180

4. Есеп ақша қозғалысының есебі шоттары бойынша мәліметтер негізінде құрылады және есеп беру кезеңінің басындағы және аяғындағы қалдықтар есебі мен ақша ағымы туралы мәліметтерді қамтиды. Ақша ағымы туралы мәліметтер есеп беруде операциялық, инвестициялық және қаржылық кесімдерде ұсынылады.

Қаржылық есеп беруді құру жөніндегі Әдістемелік рекомендациясының (Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі Департаментінің 14.02.2003 жылғы №61 бұйрығы) түсіндіруі бойынша, операциялық қызмет – табыс алу бойынша заңды тұлғаның қызметі және қаржылық, инвестициялық қызметтерге қатысы жоқ қызметтер.

Бізге белгілі, халықаралық практикада ақша қозғалысы туралы есеп беруді құрудың екі әдісі бар – тура және жанама. Құру әдісі ұсынылатын ақпараттың мазмұнынан білінеді. Екі әдістің бірде-біреуі қай елде болмасын жалғыз емес, әрі міндетті емес.

Қазақстан Республикасындағы ақша қозғалысы тура және жанама әдістерді қолданумен операциялық қызмет арқылы іске асады. Тура әдіс кезінде ақша түсімдерінің және төлемдерінің негізгі түрлері ашылады. Ақша қоғалысы туралы есеп берудің әдісі де пайдаланушыларға қажетті ақпарат алуға мүмкіндік береді.

Инвестициялық және қаржылық қызметтерден қызметтер туралы мәліметтер. Инвестициялық қызмет – ұзақ мерзімді активтерді сату мен сатып алу, заимдар беру мен оларды жою. Инвестицялық қызмет нәтижесінде пайда болатын ақша қозғалысының мысалы ретінде мыналар қолданылады:

• ақшалардың түсімі:

• материалды емес активтерді, негізгі құралдарды және басқа да құралдарды өткізу; қаржылық инвестицияларды өткізу; басқа заңды тұлғалар ұсынған заимдарды алу; басқа да түсімдер;

• ақшалардың шығыстары:

материалды емес активтерді, негізгі құралдарды және басқа да ұзақ мерзімді сатып алу; қаржылық инвестицияларды сатып алу; басқа заңды тұлғаларға заимдар ұсыну; басқа да төлемдер;

Қаржылық қызмет – заимдық құралдар мен меншікті капиталдың құрамы мен көлемдерінің өзгерісі нәтиже болып табылатын ұйымның қызметі. Қаржылық қызмет нәтижесінде пайда болатын ақша қозғалысының мысалы ретінде мыналар қолданылады:

1. ақшалардың түсімі:

акциялар және басқа да құнды қағаздар шығару; банк заимдарын алу; басқа да түсімдер;

2. ақшалардың шығыстары:

банк заимдарын жою; меншікті акцияларды сатып алу; дивидендтер төлеу; басқа да төлемдер;

Есеп айрысулардың, әртүрлі әдістерді қолданумен жұмыс кестелерінің көлемі мен құрылымы Қазақстан Республикасы Қаржы миинстрлігінің бухгалтерлік есеп саласына байланысты қабылдаған шешімдеріне сәйкес әрқашанда ауытқып отырады. Көпшілігінде, қазіргі уақытта қаржылық есеп беруді құру жөніндегі Әдістемелік рекомендацияда талдамалық сипаттағы жұмыс кестелерінің әртүрлі варианттары бар.

5. Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп беру ұйымның меншікті капиталының қозғалысы мен жағдайы туралы, жарияланған капиталдағы, төленбеген және қосымша төленген капиталдағы өзгерістер туралы, сонымен қатар резервтік капиталдағы және үлестірілмеген табыстың (залалдың) құрылуы туралы көрсеткіштерді қамтиды. Резервтің немесе капиталдың әр түрі келесі баланстық теңдеу қағидасы бойынша құрылған:

Осн + По – Ио = Оск ,

Мұндағы, Оск – есеп беру кезеңінің басындағы әртүрлі капитал, резервтер, және қор құралдарының қалдықтары;

По – капиталдың көбеюі (есеп беру кезеңінде түскен);

Ио – капиталдың кемуі (есеп беру кезеңінде жұмсалған);

Оск - есеп беру кезеңінің басындағы әртүрлі капитал, резервтер, және қор құралдарының қалдықтары;

Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп беру ұйым активтерінің ұйымның өз меншігін құрайтын бөлігін сипаттайды.

Жылдық қаржылық бухгалтерлік есептемеге түсіндірме жазба – бұл негізгі аналитиалық құжат, оны кәсіпорындар жасайды. Ережеге сай, ол шаруашылық жүргізуші субъект жайлы, оның қаржылық жағдайы туралы, берілген мәліметтерінің есеп беру кезең мен алдыңғы кезеңдермен салыстырмалығы туралы ақпараттарды жинақтайды. Бірінші кезекте ол түсіндірме жазбаларда есеп беру кезеңдерінде субъект қызметтеріне оң және теріс әсер еткен негзгі себептерді ашу арқылы бизнес жоспардың барлық бөлімдері бойынша орындалуына қысқаша бағалау жүргізізіледі. Одан басқа, онда жылдық бухгалтерлік есептемеде көрсетілмеген мәліметтер келтірілуі керек, яғни өткізудің географиялық нарықтары және қызмет түрлері бойынша өнімді (жұмысты, қызметті) көлемдері туралы қосымша мәліметтерді қамтиды.

Ұйымның қаржылық есептемесіне тіркелетін түсініктеме жазбалар төмендегілерді орындауы тиіс:

1. Маңызды операциялар және оқиғалар үшін қолданылатын және таңдалған есеп сасатын және қаржы еептемесін даярлау негіздері туралы ақпараттарды ұсыну;

2. Бұрын ешқандай қаржы есептемеде көрсетілмеген, ҚЕХС талап ететін ақпараттарды ашу;

3. Қаржы есептемеде көрсетілмеген, бірақ шынайы мәліметтер үшін қажетті қосымша ақпараттармен қамтамасыз ету.

Өзін- өзі бақылау сұрақтары:

1. Бухгалтерлік баланс

2. Кіріс және шығыс туралы есептілік

3. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілік

4. Меншікті капиталдың қозғалысы туралы есептілік

5. Есеп саясатын құрастыру.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Кеулимжаев К.К.т.б «Кәсіпорындағы қаржылық есеп», Алматы, Экономиа 2005;

2. Аппақова Г.Н. «Қаржылық есеп 2» Алматы «Әрекет-Принт», 2010 ж.

3. Баймуханова С.Б. «Қаржылық есеп» Алматы 2007ж.

4. Тулешова Г.К. «Финансовый учет в соответствии с международными стандартами» (часть1, 2) Алматы, 2003 г., 2005г.

5. Вахрушина М.А., Мельникова Л.А., Международные стандарты финансовой отчетности. Омега-Л, 2009

6. Кеулимжаев К.К., Кудайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері 2006ж.

10 – тақырып: Шоғырландырылған және бөлек қаржылық есептілік (ҚЕХС (IFRS) 27)

Мақсаты-бас ұйымның бақылауындағы ұйымдар тобының шоғырландырылған қаржы есептілігін әзірлеу мен ұсыну ерекшеліктерін анықтау.Ұйым өз еркімен және жергілікті нормативтік-құқықтық актілерге сәйкес жеке қаржы есептілігін ұсынған жағдайларда еншілес, бірлесіп бақыланатын және қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестицияларды есепке алу кезінде қолданылуы тиіс.

Сұрақтары

1.Шоғырландырылған есеп берудің құрамы және құрастыру жолдары

2.Пайдалар мен зияндар туралы шоғырландырылған есеп беру

Мазмұны