(Схема со стр.114 к упр.233)

279-мешгъулиет . Джумлелерни окъунъыз.

Къырым дагъларынынъ энъ юксек нокътасы —

Роман-къош дагъы.

Къырымнынъ энъ буюк шеэри — Акъяр.

Къырымнынъ энъ узун къобасы — Къызыл къоба.

Онынъ узунлыгъы 16 километр.

Къырымда энъ юксек шеляле — Учан-Сув.

Энъ къадимий джами — Эски Къырымдаки Султан

Бейбарс джамиси.

(у.з.) Къайд этильген сёз бирикмелерини язып алынъыз.

Исимлерден сыфатларгъа суаль къоюнъыз.

Нумюне: (образец состр.115 к упр.235)

280-мешгъулиет. Берильген исимлерге манаджа келишкен

сыфатларны язынъыз.

Ава (насыл?) …, … .

Денъиз (насыл?) …, … .

Тильки (насыл?) …, … .

Кунеш (насыл?) …, … .

Терек (насыл?) …, … .

Эльва (насыл?) …, … .

Китап (насыл?) …, … .

(у.з)

Талебе, денъиз сёзлерининъ схемаларыны япынъыз.

Бу не демектир?(ёж. Рис.)

Бугунь ава гузель эди.

Кеманеджи гузель ава чалды.

Эв иши.

281-мешгъулиет . Берильген сыфатларгъа манаджа келишкен исимни

язынъыз.

Акъыллы, тербиели … . Сыджакъ, лезетли … .

Янъы, юксек … . Темиз, салкъын, … .

Балабан, ярыкъ, … . Терен, мавы … .

Ярдымджы сёзлер: сув, чиберек, денъиз,

талебе, сыныф, бина.

(у.з.)

Эки сёз бирикмесинен джумлелер тизинъиз.

Муптеда ве хаберни тапып, астыны сызынъыз.

Текрарлав ве пекитюв ичюн суаллер ве вазифелер

1. Насыл сёзлерге сыфат дейлер?

а) Предметлернинъ аляметини бильдирген сёзлерге;

б) предметлернинъ адларыны бильдирген сёзлерге.

2. Сыфатны бельгиленъиз:

а) ачмакъ; б) ястыкъ; в) ярыкъ.

3. Сыфат джумледе насыл сёз чешитинен багълана?

а) фиильнен; б) исимнен.

4. Исимлерге манаджа келишкен сыфатларны язынъыз:

… сепет, … сабун, … голь, … япракъ, … , … лимон.

5. Сыфатларнынъ антонимлерини язынъыз:

къара — …,

терен — …,

кенъ — …,

темиз — … .

6. Денъиз сёзюне манаджа келишкен сыфатларны бельгиленъиз:

а) мавы, далгъалы; б) индже, къалын.

7. Узун сёзюнинъ антонимини бельгиленъиз:

а) къалын; б) къыскъа; в) назик.

8. Сыфатларгъа манаджа келишкен исимлерни язынъыз.

Къар беяз, ... исе къара.

Бал татлы, ... исе аджджы.

Къыш сувукъ, ... исе сыджакъ.

52-дерс

38-§. ФИИЛЬ

282-мешгъулиет . Берильген исимлерге иш-арекетни

бильдирген сёзлерни язынъыз.

Бала (не япа?) … .

Ягъмур (не япа?) … .

Къызлар (не япалар?) … .

Къартбабам (не япа?) … .

Кобелеклер (не япалар?) … .

Оджа (не япа?) … .

Ярдымджы сёзлер: раатлана, учалар, юкълай,

сепелей, йырлайлар, окъута.

Предметлернинъ иш-арекетини бильдирген сёзлерге фииль дейлер. Фииллер не япа?не япалар? киби суаллерге джевап бере, меселя: кете,кетелер.

283-мешгъулиет. Тапмаджаларнынъ джевабыны ресимлерге бакъып тапынъыз. (рис.стр 117)

1. Саба тура, акъшам отура.

2. Мени айры ашамайлар, менсиз де ич яшамайлар.

3. Бир кичкене алаша, ич токътамай чалыша.

4. Эр кес биле оны, инеден онынъ тону.

(у.з.)

Тапмаджаларны дефтеринъизге язып алынъыз.

Фииллернинъ астыны эки сызыкънен сызынъыз.

284-мешгъулиет . Метинни окъунъыз.

Якъында къорантамыз Къырымгъа кочип кельди. Шимди биз Акъмесджит шеэринде яшаймыз. Бабам хастаханеде чалыша. О — эким. Анам мектепте балаларны окъута.

Мен ве Рефат агъам мектепте окъуймыз. Мен учюнджи сыныфта окъуйым, агъам исе – единджи сыныфта. Экимиз де мектепте ана тилини огренемиз.

(у.з.)

Биринджи абзацны дефтеринъизге язып алынъыз. Фииллерни тапып , астыны сызынъыз.

285-мешгъулиет . Аталар сёзлерини окъунъыз. Маналарыны

анълатынъыз.

Яхшы сёз кульдюре, яман сёз куйдюре.

Ягъмур ягъа, ер ешере.

(у.з.)

Дефтеринъизге кочюрип язынъыз.

Фииллерни эки сызыкънен, оларгъа багълы олгъан исимлерни исе бир сызыкънен къайд этинъиз. Олар джумленинъ насыл дередже азалары ола?

286-мешгъулиет. Джумлелерни дефтеринъизге язынъыз.

Нокъталар ерине келишкен арифни язынъыз.

1. Битам манъа озюнинъ кумюш къуша…ыны багъышлады.2. Оджа талебенинъ джева…ыны бегенди.3. Сыджакъ тава ичинде ч..береклер чырылдай.4. Эвнинъ чарда…ында гогерджинлер яшай.

(У.з) Фииллерни тапып, устьлерине суаллерини язынъыз.

Сонъки джумленинъ схемасыны япынъыз.

Эв иши.

287-мешгъулиет . Джумлелерни дефтеринъизге кочюрип

язынъыз.

1. Майре алам бакъла шорбасы пиширди.

2. Мен байырнынъ тёпесине тырмаштым.

3. Ильк баарь ягъмуры эр кесни къувандырды.

4. Акъшам устю ишчилер тарладан къайталар.

5. Оджа чалгъан нагъмени талебелер дикъкъатнен

динъ лейлер.

(У.з.)

Фииллерни тапып, устьлерине суаллерини язынъыз.

53-дерс

39-§. ФИИЛЬ ЗАМАНЛАРЫ

Фиильнинъ учь заманы бар:

кечкен заман – кельдим, раатландым;

шимдики заман – келем, раатланам;

келеджек заман – келеджегим, раатланаджагъым.

288 - мешгъулиет . Джумлелерни дефтеринъизге кочюрип

язынъыз.

1. Раатлыкъ куню биз сеяаткъа чыкъаджакъмыз.2. Биз Эминенинъ йырыны авесликнен динъледик.3. Тарлада трактор ер сюре.4. Язда биз эв къурмагъа башладыкъ.5. Мен аркъадашыма ресим багъышладым.6. Юксек сельби тереклери коюмизни яраштыра.

(у.з.)

Фииллернинъ устюне суаллерини язынъыз.

289-мешгъулиет. Джумлелерни окъунъыз.

1. Вели ве Али къуюмджылыкъ сырларыны къарт-бабаларындан (не япалар?) огренелер.2. Мен мектепте уйледен сонъ (не япам?) окъуйым.3. Балыкъ сувда (не япа?) яшай.4. Геми саат беште (не япаджакъ?) келеджек.5. Эки куньден Кезлевге кезинтиге (не япаджам?) кетеджегим.

(у.з.)

Фииллерге къоюлгъан суаллерге дикъкъат этинъиз.

Джумлелерни дефтеринъизге кочюрип язынъыз.

Муптеда ве хаберлернинъ астыны сызынъыз.

290-мешгъулиет . Тапмаджаларнынъ джевабыны тапынъыз.

1. Анайым ун эледи, дюньяны киречледи.

2. Акъ сандыгъым ачылды,

Ичинден нурлар сачылды.

(у.з.)

Дефтеринъизге кочюрип язынъыз. Фииллернинъ

астларыны эки сызыкънен сызынъыз.

Фииллер джумледе насыл сёз чешитинен багъланып

келелер?

Джевапларда тутукъларны талиль этинъиз.

291- мешгъулиет . Окъунъыз.

1. Мемет къозуларны эвге таба айдай. 2. Пакизе къартана эрзакъ тюкянына кетти.3. Анифе къартларны ораза байрамынен хайырлады. 4. Торунлар къартанасынынъ батырлар акъкъында масалны динълейлер.5. Усеин къушчыкъкъа къафес ясайджакъ.

(у.з.)

Къайд этильген фииллер насыл суаллерге джевап

берелер?

Джумлелерден фииллернен манаджа багълы олгъан исимлерни

язып алынъыз.

Нумюн е :1. Мемет айдай, къозуларны айдай, эвге айдай.

Эв иши.

292-мешгъулиет. Берильген фииллернен джумлелер

тизинъиз.

Къуванмакъ, раатланмакъ, ярдым этмек, бегенмек,

ашыкъмакъ, меракъланмакъ.

(у.з.)

Муптеда ве хабернинъ астыны сызынъыз.

54-дерс

40-§. КЕЧКЕН ЗАМАН ФИИЛЛЕРИ

Кечкен заман фииллери иш-арекетнинъ олып

кечкенини бильдирелер. Олар не яптым? не

яптылар? не олды? киби суаллерге джевап

берелер, меселя: Мен бабамнен Коккозь коюне бардым.

Бутюн кунь ягъмур ягъды.

293-мешгъулиет . Окъунъыз.

1. Багъчаджы мейва тереклерини пытады.2. Мен битам орьген чорапларны кийдим.3. Биз Осман Амитнинъ иджадынен таныш олдыкъ. 4. Мектебимизде бала шаирлерининъ китап сергиси ачылды. 5. Эдем манъа фотосуретлер олгъан альбомыны косьтерди.

(у.з.)

Джумлелерни кочюрип язынъыз. Фииллерни тапып,

устьлерине суаллерини язынъыз.

294-мешгъулиет . Джумлелерни окъунъыз.

1. Мен пенджерени джамламакъ ичюн джамджыгъа

мураджаат эттим.2. Къартанам козьлюклерини такъты.

3. Биз ёллукъ урбаларымызны азырладыкъ 4. «Терджиман» газетасынынъ биринджи саны Къырымда Багъчасарай шеэринде нешир олунды. 5. Балалар сазагъан учурдылар.

(У.з)

Фииллерге суаль къойып, нумюне боюнджа дефтеринъизге язынъыз.

Нумюне: чагъырдым (не яптым?)

295-мешгъулиет. Окъунъыз.

Ойнамакъ, раатланмакъ, къуванмакъ, язмакъ

кульмек, субетлешмек, секирмек, бермек.

(у.з.)

Берильген фииллерни кечкен заманда нумюне боюнджа язынъыз.

язынъыз.

не яптым?

ойнадым

…

не яптынъ?

ойнадынъ

…

не япты?

ойнады

…

296-мешгъулиет . Джумлелерни окъунъыз.

1. Бабам ве агъам азбарда къую къаздылар.2. Къаплан озь явруларыны ав усулларына эки-учь йыл огрете. 3. Мейданда халкъ топланды. 4. Багъчада алма, армут, шефтали пишти. 5. Раатлыкъ куньлери адамлар цирк, театр, музейлерге баралар. 6. Ягъмурдан сонъ ёлларда, сокъакъларда гольчиклер пейда олды.

(у.з.)

Кечкен заман фииллери олгъан джумлелерни дефтеринъизге язып алынъыз.

Джумленинъ баш ве экинджи дередже азаларыны тапып, астыны

сызынъыз.

Эв иши.

297-мешгъулиет . Окъунъыз.

1. Юсуф ёлда торгъайчыкъны тапты.2. Мен одамны джыйыштырдым.

3. Ёл четинде къарт эмен осе.4. Къартбабам багъчада чалышмагъа севе.

5. Эким хастаны бакъты. 6. Тюкянгъа сыджакъ отьмек кетирдилер.

(у.з.)

Джумлелерни дефтеринъизге кочюрип язынъыз. Кечкен заман фииллерини тапып, астыны сызынъыз.

Юсуф, эким, отьмек сёзлеринде къач сес ве къач ариф олгъаныны айтынъыз.

55-дерс

41-§. ШИМДИКИ ЗАМАН ФИИЛЛЕРИ

Шимдики заман фииллери иш-арекетнинъ ола

яткъаныны бильдирелер. Олар не япам? не япа? не

япамыз? не япалар? киби суаллерге джевап

берелер, меселя: Мен йырлайым. Ислям ер къаза . Биз

раатланамыз. Талебелер сыныфкъа кирелер.

298-мешгъулиет . Окъунъыз. Къайд этильген сёзлерде къач

сес ве къач ариф бар?

Мектеп — тувгъан эвимиз

Айбетлеймиз, севемиз.

Догъмушлардай эпимиз

Яшамакъны истеймиз.

Э. Фазыл

(у.з.)

Шиирни дефтеринъизге кочюринъиз. Фииллерни тапып, устьлерине суаллерини язынъыз.

299-мешгъулиет. Окъунъыз.

1. Тайчыкъ анасынен берабер яйлада … .2. Папий сувны пек … .

3. Балалар балыкъ авындан ... .4. Мен учюнджи сыныфта … .

5. Балалар ана тили дерсине … .6. Татам мектепте … .

(у.з.)

Нокъталар ерине келишкен фииллерни къойып, джумлелерни дефтеринъизге язынъыз.

Ярдымджы фииллер: севе, чалыша, отлай, къайталар, азырланалар, окъуйым.

Биринджи джумленинъ схемасыны япынъыз.

300-мешгъулиет . Шимдики заман фииллерини окъунъыз.

Тикем, йырлаймыз, тикелер, боялайым, курешемиз,

джыямыз, къавурам, боялаймыз, йырлайым, тике,

курешем, джыя, къавура, тикемиз, йырлай,боялайлар,

курешелер, джыялар, йырлайлар, куреше, джыям,

боялай, къавурамыз, къавуралар.

(у.з.)

Нумюне боюнджа язып алынъыз.

Нумюне:

не япам?

тикем

...

не япа?

тике

…

не япамыз?

Тикемиз

…

не япалар?

тикелер

…

301-мешгъулиет . Сюзмек, нагъышламакъ фииллерини

шимдики заманда язынъыз.

Мен (не япам?) сюзем, нагъышлайым.

Сен (не япасынъ?) …, ... .

О (не япа?) ..., ... .

Биз (не япамыз?) …, ... .

Сиз (не япасынъыз?) …, ... .

Олар (не япалар?) …, ... .

(у.з. Аудирование)

302-мешгъулиет . Метинни динъленъиз.

Къаранфиль севдасы (нарис. гвоздики сбоку)