Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

sarf

.pdf
Скачиваний:
298
Добавлен:
30.05.2015
Размер:
2.45 Mб
Скачать
V##

www.arabic.uz

V+ ## ни маж ул илмо чи бўлсак, охиридан олдинги арфниаракатини фат а иламиз бўлади ва арфи музореъатни заммаиламиз V6 бўлади.

: ^63 t " r1 I N g h " @+

 

K , &

q +14\ D

4$6"

 

 

Р. илинсен эр

VV 6

V 6

V 6

m n6"

N i j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илинсен аёл

V 6

V 6

aV 6

o[I p6"

N i j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илинсин эр

VV 6

V 6

V 6

m n6"

N g h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илинсин аёл

V 6

V 6

V 6

o[I p6"

N g h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илинайин

V 61

l4 K " k d 6"

V Z‚ƒ

k d 6"

 

 

 

 

 

 

Р. илинайлик

 

 

 

 

 

 

 

Феъли на+и

 

 

 

Феъли на ининг маълумини феъли музореънинг маълумидан, маж улини маж улидан олиб олдига = и на ийяни келтирамиз. Бу =

и на ийя охири со феълларнинг охирини жазм - сукун, охири иллатли бўлган - но ис феълларни охирини эса азф илади ва феъли на и маънода амри озир ва амри оибларнинг инкори бўлади.

: "^F % " r1 I :3O I +( %

 

K , &

 

q +14\ D

 

4$6"

 

Р. илмасен эр

VV D6

 

V D+

=

V+ D

=

m n6" N i j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илмасен аёл

V D+

 

V D+

=

aV D+ =

o[I p6" N i j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илмасин эр

VV 6

 

V+

=

V+

=

m n6" N g h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илмасин аёл

V+

 

V D+

=

V+ D

=

o[I p6" N g h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илмайин

V+ I =

 

l4

K " k d 6"

V+ Z @

=

k d 6"

 

 

 

 

 

 

 

Р. илмайлик

 

 

 

 

 

 

 

.оида: феъли на+ининг маълумини маж+ул илмо чи бўлсак охиридан олдинги +арфни +аракатини фат+а ва +арфи музореъатни замма иламиз.

91

www.arabic.uz

V+ ##D = ни маж ул илмо чи бўлсак, охиридан олдинги арфниаракатини фат а иламиз V ##D = бўлади ва арфи музореъатни заммаиламиз V 6D = бўлади.

: ^63t" r1 +I :+3I +(%

 

K,&

q +14\D

$4 6"

 

Р. илинмасен эр

VV 6D =

V 6D =

V 6D

=

m n6" Ni j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илинмасен аёл

V 6D =

V 6D =

aV 6D =

o[Ip6" Ni j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илинмасин эр

VV 6 =

V 6 =

V 6

=

m n6" Ng h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илинмасин аёл

V 6 =

V 6D =

V 6D

=

o[Ip6" Ng h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илинмайин

V 6I =

kd 6"

VZF@

=

kd 6"

 

 

 

 

 

Р. илинмайлик

 

l4 K"

 

 

 

 

 

 

 

 

Исми замон ва макон

Музореъ феълини "айни" касралик (##F %4$ бобларида яъни сулосий

мужарраднинг биринчи бобининг са и , музоъаф, ажваф амда "мисол" ишти о ларида исми замон ва макон '(%4$" вазнида ясалади. М: 0 t" A 60 t

утирадиган жой ёки утириш ва ти. Сулосий мужарраднинг барча бобларида ва биринчи бобининг но ис, лафиф ва мултавий

ишти о ларида (' %4$" вазнида ясалади.

М: aV+ A V„ " – каби.

. d"V . " + )

 

K,&

q +14\D

$4 6"

Ривоят иладиган жой ва ва т

V• "

. V "

V„ "

 

V„ " аслида aV #" эди, ? # га замма о ир деб, ? # нинг заммасини азфилдик V " бўлди. ? # сукунли ма обли мафту деб, ? # ни алифга албилдик 4. V #" бўлди. Алиф билан танвин ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, алифни азф илдик V„ " бўлди.

92

5' %4$" q' %4$" (' %4$"

www.arabic.uz

V• " аслида a6 V+ " эди, ? # га замма о ир деб, ? # нинг заммасини азфилдик aV+ #" бўлди. V нинг касраси ? # га далолат илгани учун ? # дан бе ожат бўлинди деб ? ни азф илдик ва азф илинган ? дан эваз деб, Vга танвин бердик V• " бўлди.

Исми олат

Бир ишни бажаришда ишлатиладиган урол ва асбоб номи "исми олат" дейилади. Исми олат урол ёрдамида илинадиган мутаъаддий феъллар ва сулосий мужаррад феълларидангина ясалади. Исми олат

кўпро уч хил вазнда келади: .

e f + )

 

K,&

q +14\D

$4 6"

Ривоят иладиган асбоб

•V "

. V "

„V "

 

V„ #" аслида aV #" эди, (#' %4$" вазнида. ? # га замма о ир деб, ? # нинг заммасини азф илдик V " бўлди. ? сукунли ма обли мафту деб, ? ни алифга алб илдик 4. V #" бўлди. Алиф билан танвин ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, алифни азф илдик V„ " бўлди.

V• " аслида 6: +V " эди, ? # га замма о ир деб, ? # нинг заммасини азфилдик : +V " бўлди. Икки ? нинг ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб иккинчи ? # ни азф илдик a+V #" бўлди. V нинг касраси ? # га далолатилгани учун ? # дан бе ожат бўлинди деб ? # ни азф илдик ва азфилинган ? дан эваз деб, V га танвин бердик •V " бўлди.

( E4$D + )

 

K,t4 K6

K,&

q +14\D

$4 6"

 

Р. илувчиро эр

V• Z@

.VVZ@

. VZ@

UVZ@

m n6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р. илувчиро аёл

a6 V6Z

z [6Z

. [6Z

9[6Z

o[Ip6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

93

.^6" Z айси жойда келган ва аслида нима эди?. ‹: " " айси жойда ва аслида нима эди?.
Савол:илинг?.
Савол:
Савол:

www.arabic.uz

UV Z@ аслида 6aV Z@ эди, ? # мута аррик ма обли мафту деб, ? # ни (алиф)га алб илдик UV Z@ бўлди.

.VV Z@ аслида .^#6 V Z@ эди, ? # мута аррик ма обли мафту деб, ? # ни (алиф)га алб илдик .V V Z@ бўлди. (алиф) билан V ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, (алиф)ни азф илдик . V V Z@ бўлди.

•VZ @ аслида 6aV Z+ @ эди, ? # га замма о ир деб, ? # нинг заммасини азфилдик aV Z+ @ бўлди. V нинг касраси ? # га далолат илгани учун ? # дан бе ожат бўлинди деб ? ни азф илдик ва азф илинган ? дан эваз деб, Vга танвин бердик •VZ @ бўлди.

,6 " Z неча жойда келган ва аслида нима эди?.

^ " Z айси жойда келади, аслида нима эди ва уни маж ул

" Z айси жойда келади ва аслида нима эди?. Савол: " D айси ва неча жойда келган?.

Савол: отиласан икки аёл айси жойда келган ва неча жойда келган ?.

Савол: .^6" айси жойда келган ва аслида нима эди?.

Савол: отилади икки аёл айси жойда келган?.

Савол: .^## " 6 айси жойда келган, аслида нима эди ва уни маълуми нима?.

Савол: 2 Z• айси жойда келган ва аслида нима эди?.

Савол: "йо" аракатли бўлиб олди фат алик бўлса, ёки "йо" сукунлик олди заммалик бўлса, ёки бўлмаса "йо" касралик бўлса нима иламиз?.

Савол: Савол:

Савол: z [ " " айси жойда келган?.

Савол: отилувчи икки аёл айси жойда келган?. Савол: отилмади икки аёл айси жойда келган?. Савол: 2 D+ айси жойда келган ва аслида нима эди?.

Савол: : " 6D айси жойда келган ва аслида нима эди?.

94

www.arabic.uz

Савол: ^ " 6D айси жойда келган ва аслида нима эди?. Савол: .^6" D = айси жойда келган?.

Савол: отилмайсан бир аёл айси жойда келган ва аслида нима эди?.

Савол: ривоят илинасан бир аёл айси жойда келган, аслида нима эди?.

Савол: +V Z айси жойда келган, аслида нима эди ва уни нимадан

оламиз?.

Савол: V6V Z айси жойда келган ва уни нимадан оламиз?.

Савол: отсин икки аёл айси жойда келган?. Савол: отмасен бир аёллар неча жойда келган?.

Савол: V # "„ айси жойда келган, аслида нима эди ва у айси

вазнда ясалган ва нима учун?.

Савол: •V " неча жойда келган ва аслида нима эди?.

Савол: сулосий мужаррадни исми замон ва макон, исми олат ва исми тафзиллари андай ясалади?.

Савол: ривоят илувчиро кўпдан кўп эрлар айси жойда келган ва аслида нима эди?.

Савол: ривоят илучи кўпдан кўп аёллар айси жойда келган?.

Сулосий мужарраднинг I- бобини мултавийсига мисол 9 V : V :- ни ИШТИ.О.И.

ва+ий илди 1эр

: 8 " ( %+

9 V

 

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий илади 1эр

_Z E6"+

( %+

:-

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий илмо

 

Z 7 " )

: V

 

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий илувчи 1эр

( / )

v V•

 

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий илинувчи

1эр

5^6%4$"

)

‹: ^ "

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий илмади 1эр

-& ( %+

W+

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий илмайди 1эр

:$I ( %+

:- =

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий ил (сен) 1эр

8 " @+

v+

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий илсин 1эр

N g h " @+

W+

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий илма(сен) 1эр

:+3 I ( %+

W+ D =

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий иладиган жой ва ва т

. d " V ." )

v ^„ "

 

 

 

 

 

 

 

 

95

 

 

 

 

 

 

 

 

www.arabic.uz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий иладиган асбоб

 

e f )

 

 

>?-"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ва+ий илувчиро 1эр

 

( E4$D )

 

 

9 V@

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

: "^F % " r1 I : 8 " ( %+

 

 

 

 

 

 

 

K , &

 

 

q +14\ D

 

 

4$6"

 

 

 

 

Ва+ий илди эр

^ V

 

 

V

 

9 V

m n6" N g h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ва+ий илди аёл

V

 

 

V

 

eV

o[I p6" N g h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ва+ий илдинг эр

6 V

 

 

,6 V

 

e V

m n6" N i j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ва+ий илдинг аёл

[ 6 V

 

 

,6 V

 

e V

o[I p6" N i j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ва+ий илдим

1 V

 

 

k d 6"

 

e6 V

k d 6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ва+ий илдик

 

 

 

l4 K "

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.оида:+ар ачон "йо" мута+аррик ёки сукунлик бўлиб ма обли

 

фат+алик бўлса "йо" алифга алб илинади.

 

 

 

 

 

 

9# V аслида :# V эди, ? #

мута аррик ма обли мафту деб, ? # ни

(алиф)га алб илдик 9 V бўлди.

^# V аслида ^#6V эди, ? # мута аррик ма обли мафту деб, ? # ни (алиф)га алб илдик V # V бўлди. (алиф) билан V ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, (алиф)ни азф илдик ^ V бўлди.

eV аслида e#V эди, ? # мута аррик ма обли мафту деб, ? # ни (алиф)га алб илдик z # V бўлди. (алиф) билан z ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, (алиф)ни азф илдик eV бўлди.

#V аслида #V эди, ? # мута аррик ма обли мафту деб, ? # ни (алиф)га алб илдик D V бўлди. Аслини эътибори билан (алиф) билан z ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, (алиф)ни азф илдик

Vбўлди.

.оида:Маълум феъли мозийни маж+ул илиш учун охиридан олдинги +арфни +аракатини касра ва ундан олдинги +ар бир +аракатли +арфни +аракатини замма иламиз.

^ V ни маж ул илмо чи бўлсак аслига айтарамиз, аслида ^6 V эди, охиридан олдинги арфни аракатини касра иламиз ^6 V бўлади ва ундан

96

www.arabic.uz

олдинг ар бир аракатли арфни аракатини замма иламиз ^6 V6 бўлади. ? га замма о ир деб, ? нинг заммасини ма облидаги vга бердик ва унингаракатини азф илдик ^# 6V бўлди. ? # билан V ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, ? ни азф илдик ^ 6V бўлди.

.оида: иллатли +арфнинг +аракати олдидаги со- +арфнинг +аракатидан бош ача бўлса, иллатли +арф +аракати со- +арфга кўчирилади.

: ^63t" r1 1 8 " (+ %

 

K,&

 

q +14\D

 

$4 6"

 

В. илинди эр

^ 6V

 

6V

 

: 6V

m n6" Ng h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илинди аёл

6V

 

6V

 

e 6V

o[Ip6" Ng h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илиндинг эр

6 6V

 

,6 6V

 

e 6V

m n6" Ni j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илиндинг аёл

[ 6 6V

 

,6 6V

 

e 6V

o[Ip6" Ni j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илиндим

1 6V

 

kd 6"

 

e6 6V

kd 6"

 

 

 

 

 

 

 

В. илиндик

 

 

l4 K"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

:"^F%" r1 I _Z+ E6" (+ %

 

 

 

K,&

 

q +14\D

 

$4 6"

 

В. илади эр

.^-6

 

. -

 

 

:-

m n6" Ng h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илади аёл

-

 

. -D

 

 

:-D

o[Ip6" Ng h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. иласан эр

.^-6 D

 

. -D

 

 

:-D

m n6" Ni j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. иласан аёл

-D

 

. -D

 

 

-D

o[Ip6" Ni j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. иламан

:-I

 

kd 6"

 

 

: @

kd 6"

 

 

 

 

 

 

 

В. иламиз

 

 

l4 K"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

:- аслида 6: ^# эди, V арфи арфи музореъат ва а и ий касранинг ўртасида келди деб, азф илдик 6:- бўлди. ? га замма о ир деб, ? # нинг заммасини азф илдик :- бўлди.

.оида: "вав" +арфи +арфи музореъат ва +а и ий касранинг ўртасида келса +азф илинади.

97

www.arabic.uz

.^-6 аслида .^6 ^ эди, V арфи арфи музореъат ва а и ий касранинг ўртасида келди деб, азф илдик .^6- бўлди. ? га замма о ир деб, ? нинг заммасини ма облидаги v га бердик ва унинг аракатини азф илдик.^ 6- бўлди. ? билан V ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, ? ни азфилдик .^6- бўлди.

.оида: иллатли +арфнинг +аракати олдидаги со- +арфнинг +аракатидан бош ача бўлса, иллатли +арф +аракати со- +арфга кўчирилади.

-D аслида + ^D эди, V арфи арфи музореъат ва а и ий касранинг ўртасида келди деб, азф илдик u+-D бўлди. ? га касра о ир деб, ? нинг касрани азф илдик # -D бўлди. Икки ? # нинг ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, биринчи ? ни азф илдик -D бўлди.

.оида: Маълум феъли музореъни маж+ул илиш учун охиридан олдинги +арфни +аракатини фат+а ва +арфи музореъатни заммаиламиз.

:- ни маж ул илмо чи бўлсак, аслига айтарамиз аслида 6: ^# эди, охиридан олдинги арфни аракатини фат а иламиз :6 ^ бўлади ва арфи музореъатни замма иламиз :6 ^6 бўлади. ? # мута аррик ма обли мафту деб, ? ни (алиф)га алб илдик 9 ^6 бўлди.

: ^63t" r1 +I _Z+ E6" (+ %

 

K,&

 

q +14\D

$4 6"

 

В. илинади эр

.^ ^6

 

. ^6

9 ^6

m n6" Ng h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илинади аёл

^6

 

. ^6D

9 ^6D

o[Ip6" Ng h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илинасан эр

.^ ^6D

 

. ^6D

9 ^6D

m n6" Ni j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илинасан аёл

^6D

 

. ^6D

^6D

o[Ip6" Ni j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илинаман

9 ^6I

 

kd 6"

9 VF@

kd 6"

 

 

 

 

 

В. илинамиз

 

 

l4 K"

 

 

 

 

 

 

 

98

www.arabic.uz

.^^ 6 аслида .^6^ 6 эди, ? # мута аррик ма обли мафту деб, ? # ни (алиф)га алб илдик .V # ^ 6 бўлди. (алиф) билан V нинг ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, (алиф)ни азф илдик .^^ 6 бўлди.

^D6 аслида u+ ^#6D эди, ? # мута аррик ма обли мафту деб, ? # ни (алиф)га алб илдик # ^D6 бўлди. (алиф) билан ? ## нинг ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, (алиф)ни азф илдик ^D6 бўлди.

( / )

 

K , &

q +14\ D

4$6"

 

В. илувчи эр

.^ V6

.

V

v V•

m n6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илувчи аёл

z V

.

V

q' V

o[I p6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

•v V аслида :# V эди, ? # га замма о ир деб,? # нинг заммасини азфилдик V бўлди. ? билан танвин ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, ? ни азф илдик •v V бўлди.

.^#6V аслида .^#6 V эди, ? # га замма о ир деб, ? # нинг заммасини ма облидаги v га бердик ва унинг аракатини азф илдик .^ V6 бўлди. ? билан V ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, ? ни азф илдик .^ V6

бўлди.

5^6%4$" + )

 

K , &

q +14\ D

4$6"

 

 

В. илинувчи эр

.^‡ ^

.[ ^"

‹: ^"

m n6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илинувчи аёл

z [ ^

.[ ^"

q[' ^"

o[I p6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.оида: калиманинг охирида V билан ? # бирга келиб аввалгиси

сукунли иккинчиси +аракатли бўлса V ни ? га алб илиб, икки ? #

нинг ўртасида шарти ид-ом мавжуд бўлди деб ид-ом илинади.

‹: ^" аслида a^6^" эди, V билан ? бир калимад жамъ бўлди, аввалгиси сукунли иккинчиси аракатли деб, V ни ? # га алб илдик : ^6# " бўлди. Икки ? # нинг ўртасида шарти ид ом мавжуд бўлди деб, ид ом иламиз

99

www.arabic.uz

‹: ^6# " бўлади. ? # ўзидан олдинги арфнинг аракатини касра бўлишинио лайди деб, ма облига касра бердик ‹: ^" бўлди.

Феъли жа+д

Феъли жа днинг маълумини феъли музореънинг маълумидан, маж улини маж улидан олиб олдига ми жа дни келтирамиз. Бу # ми

жа д охири со феълларнинг охирини жазм - сукун, охири иллатли бўлган - но ис феълларни охирини эса азф илади ва феъли жа д маънода феъли

мозийнинг инкори бўлади. Масалан: :- дан жа д феъли ясаш учун аслигаайтарамиз 6:^ эди, олдига ми жа дни келтирамиз v ^+ бўлди.V арфиарфи музореъат ва а и ий касранинг ўртасида келди деб, азф илдик

+W бўлди.

: "^F % " r1 I-& +( %

 

K , &

q +14\ D

4$6"

 

В. илмади эр

^-6

-

 

W+

 

m n6" N g h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илмади аёл

-

-

D

W D+

 

o[I p6" N g h

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илмадинг эр

^-6 D

-

D

W D+

 

m n6" N i j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илмадинг аёл

-D

-

D

:-D

o[I p6" Ni j6"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

В. илмадим

W I+

k d 6"

v @+

 

k d 6"

 

 

 

 

 

 

В. илмадик

 

l4 K "

 

 

 

 

 

 

 

 

.оида: иллатли +арфнинг +аракати олдидаги со- +арфнинг +аракатидан бош ача бўлса, иллатли +арф +аракати со- +арфга кўчирилади.

^#6- # аслида ^#6 ^ # эди, V арфи арфи музореъат ва а и ий касранинг ўртасида келди деб, азф илдик ^6- бўлди. ? га замма о ир деб, ? нинг заммасини ма облидаги vга бердик ва унинг аракатини азфилдик ^-6 бўлди. ? билан V ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, ?ни азф илдик ^6- бўлди.

100

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]