sarf
.pdf
www.arabic.uz
.оида: Феъли жа+днинг маълумини маж+ул илмо чи бўлсак охиридан олдинги +арфни +аракатини фат+а ва +арфи музореъатни замма иламиз.
+W# # ни маж ул илмо чи бўлсак,аслига айтарамиз v ^#+ # эди, охиридан олдинги арфни аракатини фат а иламиз v ^# # бўлади ваарфи музореъатни замма иламиз v ^ 6 бўлади.
: ^63 t " r1 +I-& +( %
|
K , & |
|
q +14\ D |
|
4$6" |
|
|
|
В. илинмади эр |
^ ^6 |
|
^6 |
|
v ^6 |
|
m n6" |
N g h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмади аёл |
^6 |
|
^6D |
|
v ^6D |
|
o[I p6" |
N g h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмадинг эр |
^ ^6D |
|
^6D |
|
v ^6D |
|
m n6" N i j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
В. илинмадинг аё |
^6D |
|
^6D |
|
:^6D |
o[I p6" N i j6" |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
В. илинмадим |
v ^6I |
k d 6" |
v VF@ |
|
k d 6" |
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмадик |
|
|
l4 |
K " |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
^ ^6D аслида ^6 ^6D эди, ? |
мута аррик ма обли мафту деб, ? ни |
|||||||
(алиф)га алб илдик V # ^6D # бўлди. (алиф) билан V нинг ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, (алиф)ни азф илдик ^ ^6D бўлди.
Феъли нафий
Феъли нафийнинг маълумини феъли музореънинг маълумидан, маж улини маж улидан олиб олдига = и нафийни келтирамиз ва феъли нафий маънода феъли музореънинг инкори бўлади.
: "^F % " r1 +I :$I ( %+
|
K , & |
q +14\ D |
4$6" |
|
В. илмайди эр |
. ^-6 = |
. - = |
:- = |
m n6" N g h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илмайди аёл |
u- = |
. -D = |
:-D = |
o[I p6" N g h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илмайсан эр |
. ^-6 D = |
. -D = |
:-D = |
m n6" N i j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илмайсан аёл |
u-D = |
. -D = |
u-D = |
o[I p6" N i j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
101
www.arabic.uz
В. илмайман |
:-I = |
kd 6" |
: @ = |
kd 6" |
|
|
|
|
|
В. илмаймиз |
|
l4 K" |
|
|
|
|
|
|
.оида: Феъли нафийни маълумини маж+ул илиш учун охиридан олдинги +арфни +аракатини фат+а ва +арфи музореъатни замма иламиз.
:#- = ни маж ул илмо чи бўлсак, аслига айтарамиз :6 ^# = эди, охиридан олдинги арфни аракатини фат а иламиз 6: ^# = бўлади ваарфи музореъатни замма иламиз :6 ^6 = бўлади. ? мута аррик ма обли мафту деб, ? ни (алиф)га алб илдик 9 ^6 = бўлди.
: ^63t" r1 +I :$I (+ %
|
K,& |
q +14\D |
$4 6" |
|
В. илинмайди эр |
.^ ^6 = |
. ^6 = |
9 ^6 = |
m n6" Ng h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмайди аёл |
^6 = |
. ^D6 = |
9 ^D6 = |
o[Ip6" Ng h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмайсан эр |
.^ ^D6 = |
. ^D6 = |
9 ^D6 = |
m n6" Ni j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмайсан аёл |
^D6 = |
. ^D6 = |
^D6 = |
o[Ip6" Ni j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмайман |
9 ^I6 = |
kd 6" |
9 V@F = |
kd 6" |
|
|
|
|
|
В. илинмаймиз |
|
l4 K" |
|
|
|
|
|
|
|
|
Амри +озир |
|
|
|
|
Амр ясаш |
|
|
|
Амр озир феъли музореънинг олтита мухотоб сий асидан икки йўл билан ясалади. Биринчи йўл: музореъ феълининг охирига араймиз агар со арф бўлса сукун иламиз ( 6 + E#D- + #8 ), агар тасния ёки жамъи
музакар ёки мухотаба муфради муаннас зоида нунлари бўлса олиб ташлаймиз ( :++ #8 ^6+ 8 + 8 u++ E#D .^6+ E#D . + E#D ), агар жамъи
муаннас нуни яъни нуни нисва бўлса ўз олида олдирилади "аззамаиру ла ту+зафу вала татабаддалу"-" замирлар олиб ташланмайди ам ўзгартирилмайди ам" деган оидага биноан. ( + #8 A + E#D ), ёки агар
калиманинг охири иллатли арф бўлса ам олиб ташлаймиз ( +2Z – :#" D 6 F A ^6/ D ).
102
www.arabic.uz
Иккинчи йўл билан арфи музореъатни ( u#D@ ) олиб ташлаймиз ва сукун билан ў иш о ир бўлгани учун калиманинг u##/ ни баробаригаараймиз яъни, (O‚F %4$ нинг u#/ нини баробарига араймиз, заммалик бўлса калиманинг бошига заммалик амзани келтирамиз (
), агар фат алик ёки касралик бўлса калиманинг бошига касраликамзани келтирамиз (K,##) – K6, ##D + ##8 – 6 + E##D). Бу сулосий мужарраднинг олти бобида амр ясашни умумий оидаси.
8 + "@
|
K,& |
q +14\D |
$4 6" |
|
В. илсен эр |
^6 |
|
v+ |
m n6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илсен аёл |
|
|
: |
o[Ip6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
v+ ни :-D дан аслига айтариб :6 ^D дан икки йўл билан амр оламиз: Биринчи йўл билан калиманинг охирига арадик арфи иллат экан
азф илдик v+ ^D бўлди.
Иккинчи йўл билан арфи музореъатни азф илдик +vV бўлди. Сукун билан ў иш о ир бўлгани учун калиманинг u#/ ни баробарига арадик касралик экан калиманинг бошига амзаи максурани келтирдик v+ V бўлди. V арфи (асли музореъсини эътибори билан) арфи музореъат ва а и ий касранинг ўртасида келди деб, азф илдик +v бўлди. )амзадан кейингиарф аракатли бўлгани учун ундан бе ожат бўлинди деб азф илдик +vбўлди.
ни . -D дан аслига айтариб . ^D дан икки йўл билан амр оламиз:
Биринчи йўл билан калиманинг охирига арадик зоида тасния нуни экан азф илдик ^D бўлди.
Иккинчи йўл билан арфи музореъатни азф илдик ## O V бўлди. Сукун билан ў иш о ир бўлгани учун калиманинг u#/ ни баробарига
арадик касралик экан калиманинг бошига амзаи максурани келтирдик
V бўлди. V арфи арфи музореъат ва а и ий касранинг ўртасида келди
103
www.arabic.uz
деб, азф илдик # бўлди. )амзадан кейинги арф аракатли бўлгани учун ундан бе ожат бўлинди деб, азф илдик бўлди.
^ 6 ни . ^-6 D дан аслига айтариб .^ ^6D дан икки йўл билан амр оламиз:
Биринчи йўл билан калиманинг охирига арадик зоида музаккар жамъи нуни экан азф илдик ^##6 ^D бўлди. Иккинчи йўл билан арфи
музореъатни азф илдик ^#6V бўлди. Сукун билан ў иш о ир бўлгани учун калиманинг u#/ ни баробарига арадик касралик экан калиманинг бошига амзаи максурани келтирдик ^6 V бўлди. ? # га замма о ир деб, ? #нинг заммасини ма облидаги v га бердик ва унинг аракатини азфилдик ^ V6 бўлди. ? # билан V ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, ? #ни азф илдик ^#6 V бўлди. V арфи арфи музореъат ва а и ий касранинг ўртасида келди деб, азф илдик ^6 бўлди. )амзадан кейинги
арф аракатли бўлгани учун ундан бе ожат бўлинди деб, азф илдик ^6бўлди.
: ни u-D дан аслига айтариб u+ ^D дан икки йўл билан амр оламиз:
Биринчи йўл билан калиманинг охирига арадик зоида муаннас муфрад нуни экан азф илдик :+ ^## D бўлди. Иккинчи йўл билан арфи
музореъатни азф илдик :#+V бўлди. Сукун билан ў иш о ир бўлгани учун калиманинг u#/ ни баробарига арадик касралик экан калиманинг бошига амзаи максурани келтирдик :#+ V бўлди. ? # га касра о ир деб, ?нинг касрани азф илдик : V бўлди. Икки ? нинг ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, биринчи ? # ни азф илдик :# V бўлди. V арфиарфи музореъат ва а и ий касранинг ўртасида келди деб, азф илдик :бўлди. )амзадан кейинги арф аракатли бўлгани учун ундан бе ожат бўлинди деб, азф илдик : бўлди.
ни -D дан аслига айтариб ^ D дан икки йўл билан амр оламиз:
Биринчи йўл билан калиманинг охирига арадик жамъи нуни нисва - мухотаба жамъи муаннас нуни экан "аззамаиру ла ту+зафу вала татабаддалу"-" замирлар олиб ташланмайди ам ўзгартирилмайди ам" деган оидага амал илиб, ўз олида олдирдик.
104
www.arabic.uz
Иккинчи йўл билан арфи музореъатни азф илдик # V бўлди. Сукун билан ў иш о ир бўлгани учун калиманинг u#/ ни баробарига
арадик касралик экан калиманинг бошига амзаи максурани келтирдик u # V бўлди. V арфи арфи музореъат ва а и ий касранинг ўртасида
келди деб, азф илдик u# бўлди. )амзадан кейинги арф аракатли бўлгани учун ундан бе ожат бўлинди деб, азф илдик u бўлди.
Амри -оиб
Амри оибни феъли музореъни маълумининг олтита оиб ва икки мутакаллим сий аларидан олиб олдига "ломи амр"ни келтирамиз ва бу "ломи амр" музореъ феълнинг охирини жазм - сукун, охири иллатли бўлган - но ис феълларни охирини эса азфилади.
: "^F % " r1 I N g h " @+
|
K , & |
q +14\ D |
4$6" |
|
|
В. илсин эр |
^-6 |
-O |
W+ |
|
m n6" N g h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илсин аёл |
- |
- |
W+ |
|
o[I p6" N g h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илайин |
W+ 1 |
l4 K " k d 6" |
v+ ƒB |
k d 6" |
|
|
|
|
|
|
|
В. илайлик |
|
|
|
|
|
.оида: амри -оибнинг маълумини маж+ул илмо чи бўлсак охиридан олдинги +арфни +аракатини фат+а ва +арфи музореъатни замма иламиз.
+W ни маж ул илмо чи бўлсак, аслига айтарамиз аслида v ^#+ эди, охиридан олдинги арфни аракатини фат а иламиз v ^ бўлади ва арфи музореъатни замма иламиз v^6 бўлади.
: ^63 t " r1 I N g h +" @
|
K , & |
q +14\ D |
4$6" |
|
В. илинсен эр |
^ ^ 6 |
^ 6 |
v^6 |
m n6" N i j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинсен аёл |
^ 6 |
^ 6 |
: ^ 6 |
o[I p6" N i j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинсин эр |
^ ^ 6 |
^ 6 |
v^6 |
m n6" N g h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
105
www.arabic.uz
В. илинсин аёл |
^6 |
^6 |
v^6 |
o[Ip6" Ng h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинайин |
v^61 |
l4 K" kd 6" |
vV‚ƒ |
kd 6" |
|
|
|
|
|
В. илинайлик |
|
|
|
|
Феъли на+и
Феъли на ининг маълумини феъли музореънинг маълумидан, маж улини маж улидан олиб олдига = и на ийяни келтирамиз. Бу =
и на ийя охири со феълларнинг охирини жазм - сукун, охири иллатли бўлган - но ис феълларни охирини эса азф илади ва феъли на и маънода амри озир ва амри оибларнинг инкори бўлади.
:"^F%" r1 I :3OI (+ %
|
K,& |
q +14\D |
$4 6" |
|
В. илмасен эр |
^-6 D = |
-D = |
W+ D = |
m n6" Ni j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илмасен аёл |
u-D = |
-D = |
:-D = |
o[Ip6" Ni j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илмасин эр |
^-6 = |
- = |
W+ = |
m n6" Ng h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илмасин аёл |
u- = |
-D = |
W+ D = |
o[Ip6" Ng h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илмайин |
W+ I = |
l4 K" kd 6" |
v+ @ = |
kd 6" |
|
|
|
|
|
В. илмайлик |
|
|
|
|
.оида: феъли на+ининг маълумини маж+ул илмо чи бўлсак охиридан олдинги +арфни +аракатини фат+а ва +арфи музореъатни замма иламиз.
+W#D = ни маж ул илмо чи бўлсак, аслига айтарамиз аслида +v^#D = эди,охиридан олдинги арфни аракатини фат а иламиз v^D = бўлади ваарфи музореъатни замма иламиз v^6D = бўлади.
: ^63t" r1 +I :+3I +(%
|
K,& |
q +14\D |
$4 6" |
|
В. илинмасен эр |
^ ^D6 = |
^D6 = |
v^D6 = |
m n6" Ni j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмасен аёл |
^D6 = |
^D6 = |
: ^D6 |
o[Ip6" Ni j6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
106
www.arabic.uz
В. илинмасин эр |
^ ^6 = |
^6 = |
v^6 |
= |
m n6" Ng h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмасин аёл |
^6 = |
^D6 = |
v^D6 |
= |
o[Ip6" Ng h |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмайин |
v^I6 = |
l4 K" kd 6" |
vV@F = |
kd 6" |
|
|
|
|
|
|
|
В. илинмайлик |
|
|
|
|
|
Исми замон ва макон
Сулосий мужарраднинг биринчи бобининг са и , музоъаф, ажвафамда "мисол" ишти о ларида исми замон ва макон (' %4$" вазнида ясалади. М: 0## t" A 60## t утирадиган жой ёки утириш ва ти. Сулосий
мужарраднинг барча бобларида ва биринчи бобининг но ис, лафиф ва мултавий ишти о ларида (' %4$" вазнида ясалади. М: :- A v„ ^" -
. d"V . " + )
|
K,& |
q +14\D |
$4 6" |
В. иладиган жой ва ва т |
v• ^" |
. ^" |
„v^" |
|
|
|
|
|
|
|
|
v„ ^" аслида : ^" эди, ? # га замма о ир деб, ? # нинг заммасини азфилдик ^" бўлди. ? # сукунли ма обли мафту деб, ? # ни алифга албилдик .4 # ^" бўлди. Алиф билан танвин ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, алифни азф илдик „v^" бўлди.
•v ^" аслида 6: ^" эди, ? # га замма о ир деб, ? # нинг заммасини азфилдик : ^" бўлди. v нинг касраси ? # га далолат илгани учун ? # дан бе ожат бўлинди деб ? ни азф илдик ва азф илинган ? дан эваз деб, vга танвин бердик v• ^" бўлди.
Исми олат
Бир ишни бажаришда ишлатиладиган урол ва асбоб номи "исми олат" дейилади. Исми олат урол ёрдамида илинадиган мутаъаддий феъллар ва сулосий мужаррад феълларидангина ясалади. Исми олат
кўпро уч хил вазнда келади: .
www.arabic.uz
e f )+
|
K , & |
q +14\ D |
4$6" |
Ва+ий иладиган асбоб |
v ^• " |
.•-" |
?> -" |
|
|
|
|
|
|
|
|
.оида: +ар ачон V сукунли бўлиб, ма обли касралик бўлсаV , ? # га, ёки ? ## сукунлик бўлиб, ма обли заммалик бўлса ? ## ,V га
алмаштирилади.
? #> -" аслида a # ^ " эди, V сукунли ма обли касралик деб, V ни ? # га алмаштирдик a-" бўлди. ? арфи зоида алифдан сўнг келди деб, ? # ниамзага алб илдик ?> -" бўлди.
.оида: ? # ёки V +арфилари зоида (алиф)дан сўнг келса +амзага
алб илинади.
.•-" аслида .# ^ " эди, V сукунли ма обли касралик деб, V ни ? # га алмаштирдик . -" бўлди. ? арфи зоида алифдан сўнг келди деб, ? ниамзага алб илдик .B?-" бўлди. )амза билан зоида алифнинг ўртасида шарти ид ом мавжуд бўлди деб ид ом илдик .•-" бўлди.
•v ^ " аслида 6:^ " эди, ? га замма о ир деб, ? # нинг заммасини азфилдик : ^# " бўлди. Икки ? # нинг ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, иккинчи ? ни азф илдик :^ " бўлди. v нинг касраси ? га далолатилгани учун ? # дан бе ожат бўлинди деб ? # ни азф илдик ва азф
илинган ? дан эваз деб, v га танвин бердик v ^ "• |
бўлди. |
|
|
||||||
|
|
|
( E4$D )+ |
|
|
|
|
|
|
|
K , t4 K6 |
|
K , & |
|
q +14\ D |
|
4$6" |
|
|
В. илувчиро эр |
v V• @ |
|
.^V@ |
|
.V@ |
|
9 V@ |
m n6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. илувчиро аёл |
: 6V |
|
z |
|
6V |
|
9 6V |
o[I p6" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
9# V@ аслида :6 # V@ эди, ? # мута аррик ма обли мафту деб, ? # ни |
|||||||||
(алиф)га алб илдик 9 V@ бўлди. |
|
|
|
|
|
|
|
||
108
www.arabic.uz
.^V@ аслида .^6V@ эди, ? # мута аррик ма обли мафту деб, ? # ни (алиф)га алб илдик .V # V@ бўлди. (алиф) билан V ўртасида ижтимоий сокинайн бўлди деб, (алиф)ни азф илдик . ^ V@ бўлди.
•v V@ аслида :6 V@ эди, ? # га замма о ир деб, ? # нинг заммасини азфилдик :# V@ бўлди. V нинг касраси ? # га далолат илгани учун ? # дан бе ожат бўлинди деб ? ни азф илдик ва азф илинган ? дан эваз деб, vга танвин бердик v V• @ бўлди.
Савол:9 V аерда келган ва аслида нима эди?.
Савол: ^ V айси жойда келади, аслида нима эди ва уни маж ул
илинг?.
Савол: e V айси жойда келади ва аслида нима эди?. Савол: V айси жойда келган?.
Савол: ва ий иласан икки аёл айси ва неча жойда келган ?. Савол: .^6- айси жойда келган ва аслида нима эди?.
Савол: -D неча жойда келган?.
Савол: .^## ^6D айси жойда келган, аслида нима эди ва уни
маълуми нима?.
Савол: .V айси жойда келган?.
Савол: .^6 V айси жойда келган ва аслида нима эди Савол: .^‡ ^ " айси жойда келган ва аслида нима эди?. Савол: - айси жойда ва аслида нима эди?. Савол: 'q[ ^ " айси жойда келган?.
Савол: ва ий илмади икки аёл айси жойда келган?. Савол: ва ий илмайсизлар кўп эрлар айси жойда келган?.
Савол: +W I айси жойда келган ва аслида нима эди?. Савол: -D неча жойда келган?.
Савол: : @ = айси жойда келган ва аслида нима эди?. Савол: ^6D = айси жойда келган?.
Савол: ва ий илсен бир аёл айси жойда келган ва аслида нима эди?.
109
www.arabic.uz
Савол: ва ий илсен кўп эрлар айси жойда келган ва нимадан оламиз?.
Савол: v+ айси жойда келган, нимадан оламиз?. Савол: +W1 айси жойда келган ва уни нимадан оламиз?.
Савол: ва ий илинсин икки аёл айси жойда келган?. Савол: ва ий илма бир аёллар неча жойда келган?.
Савол: ва ий илинмайин айси жойда келган, аслида нима эди?.
Савол: . ^" аслида нима эди?.
Савол: v• ^" неча жойда келади ва улар аслида нима эди?. Савол: .•-" айси жойда келган ва аслида нима эди?. Савол: ?> -" айси жойда келган?.
Савол: Араб тилида калима деб, нимага айтилади ва нечига бўлинади?.
Савол: Араб тилини тарозуси нима?, касал арфлар айси?. Савол: Сарф фани нечи боб ва нечи исмга бўлинади?.
Савол: Сулосий мужарраднинг олти боб вазнларини мисоллари билан ёддан айтинг?.
Савол: Феъл турларини ёддан айтинг?.
Савол: Исмлар нечи исм?, масдар нима, масдардан нималар ясалади?.
Савол: Феъл деганда нима тушинилади ва феъл нечи замонга бўлинади?.
Савол: Ишти о нима?. Савол: мултавий нима?.
Савол: музоъаф нима, нечи хил бўлади?.
Сулосий мужарраднинг II- бобини са+и+ига мисол 67 1 7I 7 I ни ИШТИ.О.И.
Ёрдам берди 1эр |
: 8 " ( %+ |
7 I |
|
|
|
||
|
|
|
|
Ёрдам беради 1эр |
_Z E6"+ ( %+ |
67 1 |
|
|
|
||
|
|
|
|
Ёрдам бермо |
|
Z 7 " ) |
7 I |
|
|
|
|
|
|
|
|
Ёрдам берувчи 1эр |
( / ) |
X I |
|
|
|
||
|
|
|
|
Ёрдам берилувчи |
1эр |
5^6%4$" ) |
Z^67 1" |
|
|
||
|
|
|
|
110