3. Сертификаттауда қолданылатын сынаудың негізгі түрлерін атаңыз және сипаттап беріңіз

Сертификаттау деген сөз латын тілінен аударғанда «бекіту, куәліктеу» (certificate- куәлік) дегенді білдіреді. Өнімнің сапалы, «дұрыс жасалынғандығына» көз жеткізу үшін, оның қандай талаптарға сай екенін және оның сәйкестігі туралы ақиқатты айғақтарды қалай алуды білу керек. Осындай айғақтың баршаға танымал әдісі сәйкестік сертификаты. Бүгінгі күні сертификаттау деп, үшінші бір жақтың ұқсастырылған өнімнің, процесс немесе қызметтің нақты бір стандартқа, нормативті құжатқа сәйкестігін дәлелдейтін іс-әрекетін айтамыз. Өнім өндірушілер мен оларды тұтынушыларға тәуелсіз «үшінші жақтың» жүргізген сынақтарының нәтижелері ақиқатты деп саналады. Үшінші жақ деп өндірушіге (бірінші жақ), тұтынушыға (екінші жақ) тәуелсіз деп танылған тұлға немесе органды айтамыз.

Сонымен, сертификаттау дегеніміз өнімнің, қызметтің, процестің белгіленген талаптарға сәйкестігін растап, жазбаша кепілдік беретін іс реті.

Сынақ мақсаты- өнім сипаттамасының сандық және сапалық бағасын алу, берілген жағдайда талап етілетін функцияны орындау қабілетін бағалау. Бұл мәселе сынақ зертханаларында шешіледі, шешімі өнімнің ауқымы көрсетілген сынақ хаттамасы.

Тексеру мақсаты- нормативтік құжаттарда қойылған талаптарға берілген өнім сипаттамасының сәйкестігін анықтау, сонымен қатар сынақ нәтижелері бойынша да тағайындау. Бұл мәселені сынақ хаттамасы негізінде сертификаттау органының сарапшылары шешеді. Сондықтан тексеру мәселесін сараптама бағасының жұмысы деуге болады.

Өнімді сертификаттау кезінде бұл екі операция да ауқымды өлшеуге байланысты. Сапа жүйесі мен қызметті сертификаттау жүйесі сәйкестікті өлшеу техникасын қолданбай, органолептикалық және көзбен шолу әдістерімен (аудиттер, тексерулер, сұраулар және т.б.) бағалауды қарастырады. Қызметкерлерді сертификаттау кезінде белгіленген ережелер бойынша сертификаттау емтиханы жүргізіледі.

Өнімнің өмірлік цикл кезеңдеріне байланысты келесі сынаулар жүргізіледі:

- зерттеулер- серттеулік;

- құрылымдау – жеткізу, алдынала, қабылдау;

- өндіріс - квалификациялық, алдына қою, қабылдау-өткізу, мерзімдік, типтік, инспекциялық, сертификаттау;

- пайдалану – тексерумен пайдалану, пайдалану,мерзімдік, инспекциялық.

Сертификациялау сынақтары өнімнің қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау талаптарына сәйкестігін анықтау үшін жүргізеді, ал кейбір жағдайда өнімнің менімділік, үнемділік және т.с.с. сапа көрсеткіштерін анықтау үшін.

Сертификациялау сынақтары — өнімнің шынайы сипаттамаларының НТҚ талаптарына сәйкестігін растауға бағытталған шаралар жүйесінің элементі. Сертификациялау сынақтары өнім өндірушіден тәуелсіз сынау орталықтарымен жүргізіледі. Сынау нәтижелері негізінде өнімге сертификат немесе сәйкестік Белгісі беріледі, олар сыртқы нарықта маңызды орын алады.

Сертификаттау құжаттарында және ережелерінде өнімнің түрінеоны жасау, сынау және жеткізу ерекшеліктерін ескере отырып сынақ бағдарламасы мен әдістерін тағайындайды.

Келесі сынақтар категорияларын біріктіріп жүргізуге болады:

- алдынала бабына келтірумен;

- қабылдау қабылдау-өткізумен - өнімді бірден шығару өндірісі үшін;

- қабылдау квалификациялықпен – сериялық өндірісте дайындалған технологиялық процесімен үлгі даналарын қабылдау сынақтарында;

- мемлекеттік қабылдауға жатпайтын өнімнен басқаға, тапсырыс берушінің келісімімен мерзімдік типтікпен;

- сертификаттау қабылдаутсынақтарымен және мерзімдікпен.

Сынақтар келесі деңгейде жасалынады:

- мемлекеттік – қабылдау, квалификациялық, инспекциялық, сертификаттау и мерзімдік сынақтар (егер олардың нәтижелерін өнімді сапа категориялары бойынша аттестаттау кезінде қолданса);

- ведомствоаралық – қабылдау, квалификациялық, инспекциялықсынақтар;

- ведомствалық – қабылдау, квалификациялық, инспекциялықсынақтар.

Өндірістік техникалық және мәдени-тұрмыстық өнімдердің маңызды түрлерін бас ұйымдарда өткізілген сынаулар мемлекеттік деп атайды. Сонымен мемлекеттік сынауларға – сериялық өндіріске рұқсат беру үшін жүргізілетін сынау-қабылдау сынақ, квалификациялық, мерзімдік-сапа категориясы бойынша өнімді аттестаттау, инспекциялық және сертификаттау сынақтары жатады. Мемлекеттік сынақтарға барлық мүдделі министірліктер өкілдері қатысады.

Ведомоствоаралық сынақтар - бірнеше министірліктердің (ведомоствалар) өкілдері қатысқан комиссия қатысып жүргізетін қабылдау сынақтары. Ведомствалық сынақтар – мүдделі министірліктердің (ведомоствалар) өкілдері қатысқан комиссия жүргізетін сынақтар.

Сынақтар жүргізгенде олардың бірыңғайлығын қамтамасыз ету керек: қажетті дәлдік, сынақ нәтижелерін қайталануы мен айқындылығы. Сынау бірыңғайлығын қамтамасыз ету, өндіруші мен тұтынушыда жүргізілген қайталанған сынақтар нәтижелерінің айырмашылықтарын жоюға және қайталау сынақтарын жүргізу көлемін азайтуға бағытталған. Сынақтың негізгі мақсаты өнім сапасы туралы толық және шынайы ақпарат алу.

Сынақ жүргізу жағдайы мен жүргізу орнына байланысты сынақтарды ажыратамыз:

- зертханалық, зертхана жағдайында жасалған сынақтар;

- стендтік, сынау немесе ғылыми-зерттеу бөлімдерінде сынау жабдықтарында жүргізілген.

Сынақ өткізу уақытына байланысты сынақтар бөлінеді:

- мөлшерленген, өнім қасиеті сипаттамалары туралы ақпаратты пайдалану шарттарында белгіленген уақытта алуды қамтамасыз ететін әдістері мен шарттары болғанда;

- үдетілген, өнім қасиеті сипаттамалары туралы ақпаратты пайдалану шарттарында белгіленген уақыттан аз уақытта алуды қамтамасыз ететін әдістері мен шарттары болғанда,үдетілген сынақтарды жүргізу өнімді шығаруда шығын мен мерзімді азайтуға мүмкіндік береді;

- қысқартылған, қысқартылған бағдарлама бойынша жүргізілген.

Әсер ету нәтижесі бойынша (тексеру әдісіндегідей) сынақтар бөлінеді:

- қиратпайтын – сынау объектісі сынақтан кейін де жұмыс жасай береді (пайдалануға болады);

- қиратушы – сынау объектісі сынақтан кейін пайдалануға жарамайды.

Объектінің анықталатын сипаттамалары бойынша сынақтар бөлінеді:

- функционалдық – объектінің тағайындалған көрсеткіштерін анықтау мақсатымен жүргізіледі;

- сенімділік — берілген жағдайда сенімділік көрсеткіщтерін анықтау үшін жүргізіледі;

- беріктілік — объектінің анықталған сипаттамаларының шектен шығуына әсер етуші факторларының мәндерін белгілеу үшін жүргізіледі;

- орнықтылық — қандайда болмасын факторлардың әсер етуінен, бұйымның НТҚ тағайындаған параметрлер мәндерін сақтауы және өз функцияларын орындау қабылетін тексеру жүргізіледі;

- қауіпсіздігі — сынау объектісіне қатынасы бар қызметкерлер үшін қауіпсіздік факторы тағайындалуын растау үшін жүргізіледі;

- тасымалдану — объектің өз функциясын атқару қабылеті мен параметрлер мәндерін нормалық шегінде сақтау мүмкіндіктерін бұзбай тасымалдау мүмкіндігін анықтау үшін;

- шекаралық – объект параметрлерінің шекті рұқсат етілген мәндері мен пайдалану режимінің қатынасын анықтау үшін жүргізіледі;

- технологиялық — өнімді жасау кезінде оның технологиялықтығын қамтамасыз ету үшін жасалады.

Сынақ әдістемесі келесі бөлімдерді қамтиды:

- Қолдану саласы — сынақ әдістемесі қолданылатын сертификаттау жүйесі мен сынақ мақсаты көрсетіледі.

- Сынақ объектісі — усыналатын өнім түрі, таңдама көлемі, сынаққа алынған үлгіге қойылатын талаптар, оларды таңдау ережелері, тасымалдау, сақтау, үлгілерді сәйкестендіру тәсілдері.

- Анықталатын сипаттамалар — мәнін анықтау қажет көрсеткіштер, талап етілген дәлдік, қажеттілігі болса сандық мәнмен берілмеген өнім белгісі.

- Сынақ жағдайы — қоршаған ортаға қойылатын талаптар (жыл және тәулік мерзімі, температура, ылғалдылық және т.б.), сыртқы әсер етуші сипаты, жұмыс режимі, сипаттама мәнінің рұқсат етілген шегі және оларды қайталау қателіктері.

- Сынақ құралдары — сынақ нәтижесінің дәлдігін қамтамасыз ету үшін,сынақ құралына қойылатын талаптар. Өлшеу диапазоны, өлшеу құралының қателігі.

- Сынақ жүргізу реті — өнім үлгісін сынаққа дайындау ережелері, сыналатын үлгінің әрбір сипаттмасын анықтауға арналған барлық операциялардың орындалу реті.

- алынған мәліметтерді өңдеу және сынақ нәтижесін рәсімдеу – сынау мәліметтері қайда жазылады (компьютер, кесте, журнал, осциллограмма тағы с.с.); мәліметтерді өңдеу үшін өнімнің нормативтік құжаттары немесе сынақ әдістемесі келтіріледі. Егер мәліметтерді өңдеу нормативтік құжаттармен белгіленбесе, онда есептеу формулалары, алгоритмдер, өңдеу және сынау дәлдігін бағалау бағдарламалары беріледі. Алынған нәтижелер қандай түрде (кесте, график, аналитикалық қатынастар және т.б.) екені сынақ хаттамасында көрсетіледі.

- Қауіпсіздік талаптары және қоршаған ортаны қорғау – дайындық жұмыстары мен сынақ жүргізетін қызметкерлер қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және қоршаған ортаны қорғауға қажетті және жеткілікті талаптар көрсетіледі.

БИЛЕТ№4