2. Сапа көрсеткіштерінің номенклатураларының анықтамалары.

Өнім сапасының көрсеткіштерінің құрамы және топтастыру

Өнім сапасының көрсеткіштерінің топтастыруы ( ӨСК ) МЕСТ 22851-77 түріне келтірілген және ол келесі түрде болады.

Кесте 1.1

№	Таптастыру белгісі	Өнім сапасының көрсеткіш тобы
1	Мінездемелік қасиеті бойынша	Тағайындау көрсеткіштері. Ресурстардың қолдану көрсеткішінің үнемділігі. Көрсеткіш ­ сенімділігі. Эргономиялық көрсеткіштері.­ Эстетикалық көрсеткіштер. Технологиялогиялық көрсеткіштер.Тасымалдаушылық көрсеткіштер. Стандартизация және унификация кәрсеткіші. ­ Патентті – құқықты көрсеткіштер. ­ Экологиялық көрсеткіштер.Қауіпсіздік көрсеткіштер. Экономикалық көрсеткіштері.
2	Айтылу тәсілі бойынша	Көрсеткіштер натуралды бірліктерде көрсетілген. Көрсеткіштер жалпылама бірліктерде көрсеткіштер.
3	Мінездемелік қасиет саны бойынша	Бірлік көрсеткіштер. Кешенді көрсеткіштер.
4	Бағалауға қолдану бойынша	Көрсеткіштердің абсолютті, салыстырмалы және базалық мәндерінің көрсеткіштері.
5	Мағыналардыңанықтамакөрсеткішібойыншасатылар	Болжамды, жобаланатын, өндірістік, эксплуатациялықкөрсеткіштер
6	­ Көрсетілетін қасиет бойынша өлшемдер	Функционалдық, үлестік, баллдық , келтірілген көрсеткіштер
7	Сапаны бағалаудағы маңыздылық	Негізгілер және қосымшалар
8	Көрсеткіштер орнату мінезі бойынша	Регламентті көрсеткіштердің мәндері. Көрсеткіштердің номиналды мәндері. Көрсеткіштің шектік мағынасы, Көрсеткіштің оптималды мәні.

1. Өнім тағайындау көрсеткіштері

Осы топ тұтынушыға арналған басты мағынаны ұсынады, осыған орай бұл топ тұтынушының негізгі таллаптарын қанағаттандырады және осы бұйымдарға көрсетілген көрсеткіштердің функционалды сипаттамасын келесі бөлімшелерге бөлуге болады:

- өнімнің сипаттама көрсеткіштері бойынша оны белгілі бір жіктеулік топқа жататынын көрсетеді ( мысалы , қозғалтқыш қуаттылығы , габариттері, құралдың нақтылығы , заттағы қоспа құрамы және т.б.),

-Бұйымды тұтынудың және өнімде техникалық шешімнің қарқындылығына толы пайдалы әсерді сипаттайтын функционалды және тиімді қолдану көрсеткіштері (көліктің шығарымдылығы, вагонның жүк көтергіштігі, электр лампасының жарықтығы және .б. )

- конструктивті көрсеткіштер, сипаттайтын негізгі жобалау- конструкторлы шешімдерді, монтаж ыңғайлығын, қондырмадағы жұмыс істеу, унификация деңгейін, құрылымның модулі, жұмысқа жарамдылықты және т.б сипаттайтын көрсеткіш;

– құрылымы және құрам көрсеткіштері, олар өнімде химиялық элементтердің немесе құрылымдық топтардың бар болуын сипаттайды

(мысалы, қорытпадағы заттың құрамы, ерітінді қоспаларының концентрациясы, ­ тамақ өнімдерінің құрамы және т.б. болып табылды).

2.Қор жинақтау көрсеткіштері

Қор жинақтау көрсеткіштері , өнімді пайдалану кезінде энергетикалық және материалдық ресурстарды үнемдеуге сапа мен бәсекелестіктің маңызды көрсеткіші болып табылады. Бұл көрсеткіштер экономикалық және экологиялық көрсеткіштермен тығыз байланысты бұйымның техникалық даралығын көрсетеді.

3.Өнімнің сенімділік көрсеткіштері

Нақтылы объектілерге арнайы осы қасиеттер әр түрлі мәнді және қолданысты көрсетеді. Сенімділік көрсеткіштеріне баға беру үшін берілген объектілерді қайта өңдеу және қайта өңдемеулерге, жөндеуге және жөндеуге келмейтін дер етіп бөлуге болады, .

А) Тоқтаусыздық көрсеткіштері

Тоқтаусыздық – объекті қасиеттерінің бірі белгілі бір уақыт ішінде жұмыс істеу жағдайын сақтау. істеген жұмыс астында ұзақтық немесе көлемінің ұзақтылығын немесе объект жұмысының көлемін уақыт бірлігінде өлшеу немесе физикалық бірліктердің жұмыс істеуіне сипаттама беру ( километрлерде жарыс, ­ дайындалған бөлшектердің саны).

Б ) Ұзаќ µміршендік кµрсеткіштері

Ұзақ өміршендік- орнықты жүйеде жөңдеу және техникалық қызмет көрсетуде шекті күйге жеткенше объектінің қасиеті жұмыс істеу қабілетін сақтау.

Өміршендік көрсеткіші ретінде бірінші жарамсыздыққа дейінгі орташа жарамдылық, белгіленген ресурс, орташа қызмет ету уақыты және т.б объекті ресурсы жасалынған бірлікпен, яғни уақыт бірлігімен немесе жасалған жұмыс көлемімен (тонна, кубометрлер, километрлер), ал қызмет ету мерзімі уақыттың күнтүзбелік бірлігімен, әдетте жылмен өлшенетінін айыра білу кеек.

В) Жөндеуге жарамды кµрсеткіштері

Жөндеуге жарамды – объекті ќасиеті, ­ ескертуге жєне ќабылдалмаулардыњ кµріну себептерініњ табылуына, заќым келулердіњ жєне с‰йемелдеуге жєне жұмысқа жарамдылығы б±рынѓы ќалпына келуіне, ­ к‰й-жаѓдай техникалыќ ќызмет ету µткізулері арќылы жєне заќым келу – мынау оќиѓа болушы б±зуында ­ объекті к‰й-жаѓдай саќтауда іскерді т‰зетеді.

Г ) Саќталушылыќ кµрсеткіштері

Саќталушылыќ – объекті ќасиеті кµрсеткіштердіњ маѓыналары саќтау, ±заќ µмірліктіњ жєне жөндеуге жарамды ішінде жєне саќтаудан немесе тасудан кейін болады. Қабілеттің оныњ объекті саќталушылыќ сипатталады ­ шарттардыњ жаѓымсыз ыќпалын жасауына ќарсы т±ру жєне саќтау ±заќтыќ, оныњ тоќтаусыздыќ тасымалдаудыњ, жөндеуге жарамды жєне ±заќ µмірлікті көрсеткіштер.

1. Жөндеуге жарамдылық көрсеткіші

Эргономикалыќ кµрсеткіштер – мынау мадаќ µлењ сандыќ мінездемелері ­ немесе бірнеше оныњ эргономикалыќ ќасиеттердіњ, ќолданылатындарға арналѓан ­ оныњ сєйкестігі эргономикалыќ талаптарѓа, ­ адам ќасиеттерімен жєне мінездемелермен ќолдану орталары жєне кµрсетілушілермен ­ нєтижелілігі жоѓарылауына арналѓан ­ адам жєне тап ұсынысы.

Жања жобалау жанында бар болу жањартудыњ техниктер м‰мкіншіліктер жєне адамдардыњ ерекшеліктері, µте мањызды білу жєне еске алынумен пайдаланады. Жас еден, осында адам ќажетті мағлұматты еске алу керек. ­ Мысалы Азия т±рѓындары аласа µсу шегі кµбірек немесе Скандинавия т±рѓындары биік басќару органдарыныњ орналастыруы ­ б±лар жабдыќтау елдері тиісті ­ б±лар ерекшеліктерін қарастырады. Маќсаттардыњ шешімі сондай-ақ ќажетті ­ аралыќ µзімен ­ психология айтарлыќтай кепілдемелері физиоло­гиялық, ењбек гигиенасыныњ жєне т.с. с. соналарѓа ­ комплексті хабар шешімдер ќорытынды шыѓару жєне ќабылдау.

Эргономикалыќ кµрсеткіштер бµліседі келесілерді ­ топтыњ:

- гигиеналыќ кµрсеткіштер, аныќтамасы жанында ќолданылады ­ б±йым санитарлыќ - гигиеналыќ нормаларѓа жєне кепілдемелерге, өмірлік шарттарына ­ ќызметтіњ жєне адам ж±мысќа ќабілеттілігініњ жанында ­ єрекетте болады. Оныњ негізінде – температура, жарыќталѓандыќ, ќысым, дымќылдыќ, ‰шін улылыќ, шуыл, дірілдеу, радиация, электромагнитті дењгейі ­ дала жєне т. д.

- антропометриялыќ кµрсеткіштер, сєйкестікті мінездемі береді­ мµлшерлерге жєне адамдыќ денесі т‰ріне жєне оныњ бµлек бµлімдердіњ ұқсастығы. ­ Үлгі нєсілдердіњ ­ басќару рычагтарыныњ жайы станок металл кесетін, орналастыру жєне кабинада кресло т‰рып ±шаќ басќарулары немесе автомобильді басқару болып келеді.

- физиологиялыќ жєне психофизиологиялыќ кµрсеткіштерінің сипаттамалары ­ б±йым сєйкестік жєне оныњ бµлек элементтердіњ адам физиологиялыќ ќасиеттеріне, сонымен ќатар м‰мкіншіліктерге жєне ерекшеліктерге оныњ сезімдердіњ органдарынан болады. Физиологиялық кµрсеткіштер – мынау б±йым сєйкестігі ­ адам ‰рлеуші м‰мкіншіліктеріне: к‰ш беретін, шапшањ, энергетикалыќ, бір дауысты ењбек шыдамдылыќ, реакция тездігіне жєне т.с.с. Психофизиологиялық кµрсеткіштер – мынау б±йым ж‰к арба ал келесісі ­ адам кµрермен, есту, дене арќылы сезіну, дєм, иіс сезумент сияқты көрсеткіштер арқылы тануға болады.

- психологиялыќ кµрсеткіштер б±йым сєйкестігін аныќтайды ­ ќабылдау, ±ѓынудыњ жєне хабар µњдеулері, ­ т±тќынмен жєне адам ќалыптастырылушы даѓдыларына жєне жањадан қалыптасу болып келеді.

6.Эстетикалық көрсеткіштер

К‰шейтілген бєсеке шарттарында µтімі базарында эстетикалық ­ кµрсеткіштер басќа кµрсеткіштердіњ тењдігі жанында үлкен ие болатын ­ маѓына сатып алушымен тауар тањдауы жағынан келеді. Б±лардың кµрсеткіштері ­ ќасиет µнімі т±тынушыларына арналѓан сондай - ақ мањызды сипаттайды, мағлүматты сияќты ­ білдіруші , т‰р рационалдыќ, б‰тіндігі , колористік дайындау, сєйкестікті ортаѓа, стильге жєне сєнѓа, ‰йлесімділік, тауарлыќ т‰р т±раќтылыќ жєне т.б.

Аќпараттыќ айќындыќ деп бµлуге болады:

- б±йым знаковосты – мынау кµркем бейнелі айтылуы ­ мєнді хабарласуы ол социалды түрде болады немесе б±йымды ­ єлеуметтік - эстетикалыќ кµзќарастармен жєне ќоѓам ±сынуларымен демострировать етуге р±ќсат етеді.

- б±йым т‰пн±сќалыќ – мынау т‰р белгілерініњ µзгешесі, ­ µзіндік элементтерініњ б±йым т‰рінде болмауы жєне µзгешеніњ ішіндегі тап осы б±йым арасында басќа ±ќсастардыњ бар екенін көрсетеді.

- сєнге сєйкестік - б±йым ќасиеттері, мінездемі береді ­ ќоѓамда замандас ќазіргі мезгілде алдына єдемі әкелу туралы бар болуы, эстетикалыќ тартымды, мєртебеліде жоғары болу керек. Осы көрсеткіштер субъективті және ол жылдам өзгергіш болады.­

- стильдік сєйкестік – мынау ќ±ралдардыњ жалпылыќ жєне ќабылдауларыныњ ­­ айќындыќ сырќыра, т±тынушылардыњ мєдениетілін даму дењгейіне б±йым т‰р шайтаны т±раќты сєйкестік сипаттайтын.

Рационалдыќ т‰рге кіретіндер:

- функционал - конструктивті келісу, кµрсетілетін сєйкестік ќамтамасыз етуінде б±йым т‰рлары оныњ таѓайындауѓа, конструктивному атќаруѓа, ерекшеліктерге даярлау технологиялары жєне тµсекте ­ қолданылады.

- эргономикалыќ келісу, аныќталатын ерекшеліктердіњ б±йым т‰рінда адам єрекеттестіктері б±йыммен .

Композиция б‰тіндігі келесі компоненттерден т‰зеледі :

- ±йымшылдыќ кµлемді - кењдік ќ±рылымдар , прояв ­ ляю ­ ќисындыда щаяся т‰р кењдік ќ±рылымдары,

- тек қана кµркем ±ѓынуында кµрсетеді ­ контрукциялардыњ ж±мыстары сырќыра жєне материалдардыњ ,

- єсемдік, кµрсетілетін өзараауысм ќисындысында жєне т‰р байланыстарыныњ жєне кµлемдердіњ көрсеткіштер.

- графикалыќ жєне бейнелеу элементтерін реттеу.

Т‰рлі-т‰сті колорит жєне декоративті µндіріс атќару жетілгендігінің көрсеткіші баѓаланады: н±сќалардыњ орындалу тазалыќ жєне кездесетіндердіњ , тщатель ­ жабу ность жєне µњдеудіњ.

Тауарлыќ т‰р т±раќтылыќ аныќтыќ сипатталады ­ сертификация белгілерініњ, тауарлыќ белгініњ , ќ±жатнама дайындауымен , орама т‰рімен.

Эстетикалыќ кµрсеткіштер µнім сапалары органоларды аныќталады ­ техникалық жєне эксперттік єдістермен , балдарда жєне рейтинг єдеттегі баѓаланады қояды.

7.Б±йым контрукцияларының технологиялық кµрсеткіштері

Б±лар сапа баѓалауларының бµліммен ќ±рамасы жағынан мањызды кµрсеткіштерінің бірі болып келеді, сондыќтан кешенде конструктивті – технологиялық нєтижелілігін мінездемі береді ­ технологиялыќ шешімдердіњ наќты µндірісте оныњ даярлауына арналѓан б±йым сєйкестілігі кµруы н‰ктесінен уаќыттардыњ ењ аз шыѓындарымен жєне заттыќ ќорлар.

Тасымалдаушылық көрсеткіштер

Тап осы кµрсеткіштер б±йым сєйкестілігін мінездемі береді ќауырсында ­ мещению оныњ ќанаудыњ . Тасымаладаушылық кµрсеткіштері келесі компоненттерден т‰зеледі :

• Тасымалдауға µнім бірлік дайындау орта ењбек сіњіргіштігі ­ ,

• µнім бірлік тасу орта ќ±ны 1 км ,

• Конкрет µнім партия ж‰к т‰сіру орта ±заќтыќ ­ кµлемі ,

• Орталардыњ транспорттыќ сыйымдылыќ барынша кµп м‰мкін ќолдануы,

• µнім ‰лесі , алѓашќы нормативті µз саќтаушыныњ µз ­ тасу ішінде ,

• М‰мкін дымќылдыќ , температура , дірілдеу дењгейі ­ ,

- Б±йым кµпшілік жєне оныњ габариттер жєне т . б .

7.Стандарттау жєне бірыњѓайлаудыњ кµрсеткіштері

Б±лар кµрсеткіштер µнім ќанѓандыќ стандартты мінездемі береді ­ ными , бірыњѓайлы бµлшектермен жєне т‰йіндермен . Б±лар кµрсеткіштер определерді р±ќсат етеді ­ б±йым конструктивті біркелкілік дєрежесі ќ±ю керек. .

8.Патентентті – заңға сүйінген көрсеткіштер

Патентентті - заңға сүйінген көрсеткіштері мінездемі береді ­ және бұйым қорғанушылығы болады. Мынау көрсеткіш техникалық шешім жаңалығын бағалау үшін қызмет етеді, оның дүниежүзілік масштабта түпнұсқалықтың және нәтижеліліктің, іске асырылушылардың техникалық шешімдердің бұйымында болады. Патентті қорғанушылық рұқсат етеді және ­ елде өнім құқыққа лицензиялардың сатып алуына артық шығындарсыз ­ және сатылулар, бәсекешілердің мүмкіншілік ­ ұқсас етеді.

9.Экологиялық көрсеткіштер.

Сапаның экологиялық көрсеткіштері өнімді табиғатқа және адамға әсер етудің экологиялық қауіпсіздігі жағынан сипаттайды. Оған кіреді;

• өнімді сақтау және эксплуатациялау кезіндегі қоршаған ортаға лақтырылатын зиянды заттар құрамы.

• Қоршаған ортаға зиянды заттарды лақтыру ықтималдығы

• Сақтау және эксплуатациялау кезіндегі зиянды сәулеленулердің деңгейі.

• Эксплуатация кезіндегі шу мен дібіс деңгейі, т.б.

10. Қауіпсіздік көрсеткіштері.

Бұл көрсеткіштер өнімді эксплуатацияланған немесе қолданған кезінде адам үшін қауіпсіздігін, сонымен қатар оны дайындау кезінде, сақтау және транспортировкасы кезінде анықтайтын өнім ерекшелігін сипаттайды.

Қауіпсіздік көрсеткіштеріне жатады:

• авариялық немесе штатты емес жағдайдын болу ықтималдығы;

• бұйым эксплуатиясының нормальды жағдайларында белгілі бір уақыт аралығындағы адамның қауіпсіз жұмысының ықтималдығы;

• регламенттелген уақыт аралығындағы адамның қауіпсіз жұмысының ықтималдығы;

• қорғау құрылғыларының іске қосылу уақыты;

• кедергі және изоляцияың электірлік беріктігі

• жалғаннан қорғану дәрежелерінің саны және т.б.

11.Экономикалық көрсеткіштер

Экономикалық көрсеткіштер өнім сапасын қамтамасыз етуі және жоғарлатуымен байланысты өнімді жасау және дайындау шығындарын сипаттайды. Сонымен қатар олар өнім қолдануының экономикалық әсерлігін анықтайды. Бұл көрсеткіштер барлық шығындарды есепке ала бұйымның экономикалық бағасын беруге мүмкіндік береді ең көп қолданылатын көрсеткіштер:

• өнімнің жалпы суммасы және өндірістік шығындар құрылысы,

• нарықтық механизмдермен қойылатын өнім бағасы,

• өнім бірлігінің келтірілген шығындары

• МСТ 15467 – 79 сәйкес өнім сапасының интегральды көрсеткіші