2. Стандарттаудың функцияларын және принциптерін атап өтіңіз

Стандарттау- бұл қызмет бағытын жетілдіру шарттарын белгілеу, нормалау, ережелеу, сипаттау, орындауды міндеті және ұсынылатын, белгілі бір бағаға сәйкес келетін сапасы бар тауарды тұтынушы сатып алу құқын қамтамасыз ету, сонымен бірге қауіпсіздік және еңбектің талапқа сай болу құқығын қамтамасыз етеді.

Стандарттаудың принциптері және функциялары

Стандарттау қызмет түрінің бірі сияқты – арнайы негізгі жағдайға байланысты негізделеді, яғни принциптеледі. Стандарттау принциптері стандарттарды жетілдіру процесстерінің заңдылықтарының негізін көрсетеді. Халықшаруашылығын басқаруға қажеттілігін негіздейді, іске асуының тиімділігін және өркендеу тенденциясын анықтайды.

Стандарттау принциптерінің негізгі түрлерін көрсетуге болады:

1. жақтардың балансталу қызығушылығын жетілдіруші, дайындаушы, ұсынушы және өнімді (қызмет) тұтынушы. Стандарттау жұмысына қатысушылар, өнімді дайындаушы қызметті орындаушының мүмкіндігін бір жағынан ескере отырып консенсус табу қажет. Өйткені екі жақтың келісуі, яғни екі жақтан қарслықтың туауын, екі жақтыңда пікірін ескеріп және келіспейтін ойларын сәйкестендіріп, консенсус барлығының сұрақтарын қарастырады.

2. Жүйелік және кешендік стандарттау. Жүйелік- күрделі жүйедегі әрбір объектінің бір бөлігін қарастыру. Мысалы: бөтелке, тұтынушылық тара,ол транспорттық тара жәшікке кіреді, жәшік контейнерге, контейнер транспорттық құралға кіреді. Кешендік күрделі жүйенің барлық элементтердің сыйымдылығын жорамалдайды.

3. Динамикалы және өркендеуді озып кету стандарттары. Стандарттар елдің шаруашылығында бар өмір сүріп жатқан заңдылықтарды модельдейтіндігі бізге белгілі. Бірақ ғылыми-техниклық прогресс техникаға, басқару процессіне үлкен өзгерістер енгізеді. Сондықтан стандарттар өзгерістерге бейімделуі тиіс. Динамикалық стандартқа өзгеріс енуіне байланысты, НД өзгеруіне байланысты периодты тексерумен қамтамасыз етеді. Құрастырылған стандарт моральдық ескіруге аз душар болу үшін, қоғамның өркендеуінен озып отыруы қажет. өркендеудің озып кетуі өнім номенклатурасын, сапа көрсеткішін, бақылау және тексеру әдістерін стандартқа перспективалы талаптарды енгізуін қамтамасыз етеді. Сонымен бірге өркендеудің озып кету НД, Халықаралық және аймақтық стандарттар, басқа елдердің прогрессивті ұлттық стандарттарын жетілдіру сатысын есепке ала отырып жүргізіледі.

4. Стандарттың тиімділігі. НД қолдану эколномиканы және әлеуметтік тиімділік беруі қажет. Тікелей экономикалық тиімділікті стандарт береді, яғни ресурстарды үнемдеу, техникалық және ақпараттық үйлесімділік стандарттың сенімділігінің артуы болады, ал тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі, адамдардың денсаулығы, қошаған ортаны қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған стандарт әлеуметтік тиімділікті көрсетеді. Халықаралық практика стандартқа салу мемлекет үшін 10 есе тиімді екенін көрсетеді.

5. Стандартты жетілдіру артықшылығының қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, өнімнің (қызметтің) өзараауыстырымдылығын және үйлесімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бұл мақсат стандарттар талаптарына сәйкес болуын қамтамсыз ету жолымен пайда болады, және мемлекеттік стандарттардың міндетті талаптарын сақтау және регламентация жолдарын іске асыру арқылы жүзеге асады. Стандартқа қойылатын маңызды талап- ол сертификаттау мақсатына жарау. Тексте міндетті талап және әдістер бөлініп көрсеткен стандарттар оларды объективті тексеру “міндетті стандарт” болып және көрсетілген талапқа жауап береді.

6. Үнденстіру принципті. Бұл принцип үндестірілген стандарттарды жетілдіруді қарастырады. Құжаттардың бірдейлігін қамтамасыз ететін қандайда бір объектіге жататын, бірақ стандарттау біздің еліміздің ұйымында қабылданған, сонымен бірге Халықаралық (аймақтық) ұйымдар стандаттарды жетілдіруге мүмкіндік береді, өйткені олар Халықаралық саудаға кедергі болмайды.

7. Стандарттың жағдайына анық түсінік беру норманы екі пікірді талқылау НД үлкен қателік бар екенін анықтайды.

Стандарттау функциялары

Әлеуметтік және технико-экономикалық мақсаттарға жету үшін стандарттау анықталған функцияларды орындайды:

1. Реттелу функциясы- берексіз әралуан объектілерді болдырмау (өнімнің үлкен номенклатурасы, қажет емес әралуан құжаттар). Ол жеңілдетуге және шектеуге әкеледі. Объек не ғұрлым жеңілдетілген болса, соғұрлым қоршаған затқа және қоршаған ортаға, талапқа және заңға сіңісіп кетуі оңай болады.

2. қорғаулық (әлеуметтік) функциясы - өнім (қызмет) тұтынушыларды, дайындаушы және мемлекеттің қауіпсіздігін, барлық адамзаттың табиғаты цивилизацииялық техногендік әсерден қоғаумен қамтамасыз етуге көрсетеді, бұл функция алға қойылған мақсатты іске асыруға мүмкіндік береді (1,6,7).

3. Қор сақтау функциясы – материалдық энергетикалық, еңбектік және табиғи ресурстар НД негізінде шығынын шектеулігін келістіреді.

4. Коммуникативті функция – адамдар арасындағы байланыс пен араласуды қамтамасыз етеді, дәлірек айқанда мамандардың құжаттың құрамдар, аппараттық (компьютерлік, спутниктік және т.б.) қолдану немесе ауыстыру жолдарын жүйелер мен хабарласу каналдарын анықтайды. Бұл саула- саттық барьерлерін болдырмауға және ғылыми-техникалық және экономикалық достастықтың нығайуына көмектеседі.

5. Цивилизациялық функциясы - өнімнің сапасын жоғарылатуды және өмірдегі қызмет сапасынның құрамын жақсарту жолы болып табылады. Мысалы: азық-түлік, ауыз суда, темекі құрамында зиянды заттар болуы, мемлекттік стандарттадың талабының қатаңдығы мемлекетхалқының өмірінің ұзақтығы осы стандарт арқылы көрінеді. Бұл жағынан стандарт мемлекеттің қоғамдық өркедеу дәрежесін көрсетеді, яғни цивилация дәрежесін.

6. Ақпараттық функция – стандарттау өндірістік материалмен, ғылымммен, техниканы және нормативтік құжаттың сфераны, эталон өнімлерімен, өнім өлшегіштер, үлгі-эталон өнімдерімен, өнім каталогтарынбағалы техникалық тасмалдаушы және басқару ақпараттарымен қамтамасыз етеді. Келісім шарт (контракт) берілетін сілтемелер стандарт тауар сапасының ақпаратын беретін келісім- шарттың негізгі шарты болып табылады.

7. Құқықты қолдану және творчествалық нормалар функциясы стандарттау объектілерінің талаптарын заңдандыру міндетті стандарт формасында (немесе басқа нормативті құжат) және құжатқа заңды күші берілгенде оның нәтижесінқолдану болып табылады. Нормативтік құжаттар міндетті талабын қадағалауды қамтамсыз ету ережеге сәйкес экономикалық, административті және қылмыстық сипаттағы шаралармен орындалады.