3. Өлшегіш түрлендіргіштер және олардың тағайындалуы.

Өлшем (физикалық шаманың өлшемі, ҚР СТ 2.1-2000) деп берілген мөлшердегі физикалық шаманы жаңғырту (сақтау) үшін қолданылатын өлшем құралы. Өлшемнің бұл құралдарына кірлер, ұзындықтық ұштың өлшемдері, т.б. жатады.

Өлшемдік түрлендіргіш - өлшеуіш ақпараттың сигналын өңдеу немесе сақтау үшін, сондай-ақ көрсеткіш құрылғыға беру үшін қолайлы күйге түрлендіру қызметін атқаратын өлшем құралы. Өлшемдік түрлендіргіштерге өлшеуіш аспаптардың конструкторлың сұлбасына (сызбасына) кіреді, не онымен бірге қолданылады, бірақ түрлендіргіштің сигналдары бақылаушыға тікелей сезілмейді. Мысалы, түрлендіргіш кернеуді күшейту үшін, компьютер жадысына ақпаратты жіберу үшін қажет болуы мүмкін. Түрленетін шаманы кіруші, ал түрлендіру нәтижесін - шығушы шама деп атайды. Өлшеуіш түрлендіргіштің негізгі метрологиялық сипаты болып, түрлену функциясы деп аталатын кіруші және шығушы шамалар қатынасы саналады.

Түрлендіргіштер мынадай болып бөлінеді: алғашқы (өлшенетін шаманы тікелей қабылдайтын), шығысында шама тіркеу немесе арақашықтықта тасымалдау үшін ыңғайлы түрге ауысатын - тасымалдаушы; алғашқылармен бірге жұмыс істейтін және физикалық шаманың тегін өзгертуге әсер етпейтін - аралық түрлендіргіштер.

БИЛЕТ №13

1. Өқ типтерін Мемлекеттік сынау және бекіту.

Қазақстан Республикасында сериялық өндірісте шығарылатын, немесе сырт елден әкелінетін, метрологиялық бақылауға жататын өлшеу құралдары сынақтан өткізіліп, осы ӨҚ типтері бекітуден өтуі тиіс. ӨҚ сынақтан өтуі дегеніміз, қойылған талаптарға сынақтан өтетін объектілерге әртүрлі сын жүргізгенде (пайдаланғанда, тасымалдағанда) ӨҚ сәйкестігінің дәрежесін анықтау. Сынақтар жүргізіледі: а) ӨҚ типін бекіту үшін; б) ӨҚ бекітілген типке сәйкестігін анықтау үшін. Бірінші жағдайда барлық ӨҚ өндірушілер, мүдделі заңды және жеке тұлғалар стандарттау, метрология және сертификаттау өкілетті органына (СМжС) тағайындалған пішімде өтінім береді, бірге беретін құжаттар: сынақ жүргізу бағдарламасының жобасы; типтік бағдарламаға қосылатын өзгерістер мен толықтырулар жобасы; техникалық тапсырма; ҚР өндірілетін ӨҚ техникалық шарттары; қолдану құжаттары; сенімділікке сынаудың әдістемесі мен бағдарламасы (ТШ мұндай жоқ болса); ӨҚ сынақ үлгісіне алдын-ала сынақ жүргізу хаттамасы; ӨҚ жөндейтін және қызмет көрсететін өндіріс пен кәсіпорындары туралы, олардың ӨҚ салыстыру жүргізетін құралдары мен әдістемелерімен қамтылғаны туралы мәліметтер. Сырт елде өндірілген ӨҚ құжаттары мемлекеттік және орыс тілдерінде берілуі қажет. СМжС өкілетті органы сынақ жүргізетін орталықты анықтайды. ӨҚ сынағын мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталық, немесе СМжС органында осындай орталық ретінде аккредиттелген заңды тұлға жүргізеді. Сынақ – белгіленген процедураға сәйкес осы өнім, процесс немесе қызметтің бір немесе бірнеше сипаттамаларын белгілеуден тұратын техникалық операция. ӨҚ сынау СМжС тағайындаған органымен, өтінім берушінің келісімімен арнайы сынақ бағдарламасы бойынша жүргізіледі. Сынақ нәтижесі СМжС тағайындаған органына беріледі, ол ӨҚ тұрпатының тағайындалуы туралы шешім қабылдап, тұрпатының тағайындалуы туралы сертификат жасайды. ӨҚ тұрпаты ҚР МӨЖ реестірінде тіркеліп, салыстыру әдістемесі мен тұрпаттың сипаты келісіледі.

2. Нормативтік құжаттарды нормабақылау.

Техникалық құжаттаманы нормабақылау нормативтік-техникалық құжаттардың сапасын жоғарылату жəне кəсіпорынға стандарттар талаптарын енгізуді қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі. Нормабақылауға тыс жерде жəне сол кəсіпорында жасалған, негізгі жəне көмекші өндірістердің бұйымдарына арналған кешенді нормтивтік-техникалық құжаттар жатады. Нормабақылау осы салада тəжірибелі мамандар-нормабақылаушылармен жүргізіледі.Нормабақылаудың мақсаты – бұйымға әзірленетін техникалық құжаттамаларда мемлекеттік, салалақы, республикалық стандарттарда және кәсіпорын стандарттарында белгіленген нормалар мен талаптарды қамтамасыз ету.

Нормабақылаудың мəселелері:

- бақылауға жіберілген құжаттардың комплектілігін;

- конструктивтік жəне технологиялық орын басушылықтың сақталуын;

- арнайы сызулар мен технологиялардың жобалану қажеттілігін;

- жобаланған құжаттың конструкторлық құжаттаманың бірыңғай

жүйесі(КҚБЖ), технологиялық құжаттаманың бірыңғай жүйесі(ТҚБЖ),

құрылыс үшін жоба құжаттамаларының жүйесінің (ҚЖҚЖ) талаптарына сəйкестігін;

- мамандандырылған зауыттармен дайындалған стандартты жəне бірыңғайланған конструкциялық элементтердің қолдануын;

- мемлекеттік, сала, кəсіпорын стандарттарымен жəне басқа да нормативті-

техникалық құжаттармен (НТҚ) бекітілген нормалар мен ережелердің бұйым жасауда сақталуын;

- техникалық құжаттарды стандарттармен бекітілген талаптарға сай əзірленуін;

- стандартталған бұйымдардың (қатайту бөлшектері, винттер, болттар, гайкалар, шайбалар, бұрандалар, шлицті қосылыстар, шақтамалар мен отырғызулар), материалдар таңбасының, прокат профилінің, көмекші материалдарының бекітілген шектеуші номенклатурасын қолдануын;

- класификациялау мен кодтау жүйесінің сақталуын тексеру боп табылады.

Нормабақылау – өте жауапты жəне қиындығы көп жұмыс. Онымен кəсіпорынның стандарттау қызметіндегі барлық жұмысшыларының 30 % жуығы айналысады. Сондықтан нормабақылауды əрқашан жетілдіру жəне он жүргізуге кететін шығындарды стандарттар талаптарынан ауытқудың алдын алу жұмыстарын кең ауқымды жүргізу есебінен азайту керек.

3. Сертификаттау кезінде инспекциялық бақылау тапсырмасы неге негізделеді.

Сертификаттау - дайындаушы (сатушы, атқарушы) мен тұтынушыға (сатып алушыға) тәуелсіз органның өнімнің, процестің, жұмыстың, қызмет көрсетудің нормативтік құжаттарда белгіленген талаптарға сәйкестігін жазбаша растауы;

Инспекциялық бақылау тексеру объектісі жөнінде ақпараттың талдауын және өнімнің, қызмет көрсетудің немесе сапа жүйесі элементінің таңдаулы үлгі тексерісін жүргізуді қамтиды. Тексеру нәтижесі бойынша акт жасалады, оның ішінде сертификат ісін сақтау мүмкіндігі немесе тоқтату туралы қорытынды шығарылады. Сертификат жұмысын тоқтату туралы ақпаратты тапсырыс берушіге, тұтынушыларға, Мемлекеттік стандарттың өкілдеріне және басқа да мүдделі тұлғалар мен мекемелерге беріледі.

Сертификат жұмысын оны қолдануында бұзушылық болған жағдайда тоқтатылады, бұзушылықты қысқа мерзімде қалыпқа келтіруге болады. Бұл жағдайда тапсырыс берушіге түзету шаралары мен оны іске асыру мерзімі бекітіледі.

Сәйкестік сертификатының жұмысын жою және сәйкестік белгісін қолдану құқығынан айыру өнім мен қызмет көрсетудің нормативті құжаттар талаптарына сәйкессіздікке іске асады, сонымен қатар нормативті құжатты сертификаттау объектісіне өзгерткенде.

БИЛЕТ №14