9. Көмірсутекті шикізаттарды екіншілік өңдеу процесстері. Олардың жіктелуі. Термиялық деструктивті процесстер.

Заманауи мұнайөңдеуде термиялық процестердің келесі типтері қолданылады:

Термиялық крекинг – қайнауы жоғары мұнай шикізатын жоғары температура әсерінен газтәрізді және сұйық өнімге айналдыру. Қазіргі кезде термиялық крекингті сажа алу үшін шикізат – термогазойль өндірісі мен кокстену қондырғысы үшін шикізаттың дистилятты түрін термодайындау процесі ретінде қолдану артықшылығы бар. Ауыр мұнай қалдықтары үшін висбрекинг процесінің өнеркәсіптік маңызы зор. Висбрекинг – бұл жеңіл крекинг, оның термолиз тереңдігі шектеулі, төмен температура мен қысымда (1,5-3МПа) котелдік отын тұтқырлығын төмендету мақсатында.

Кокстену – жоғары емес қысымда және 470-540°С температурада ауыр қалдықтардың ұзақ термолиз процесі. Кокстенудің мақсатты белгіленуі – өңделетін шикізат сапасынан тәуелді әртүрлі өлшемді мұнай кокстерінің өндірісі. Қосымша өнімдер – құндылығы төмен газ, сапасы төмен бензин мен газойль.

Пиролиз – көмірсутек шикізатының жоғарытемпературалық (750-800°С) термолизі, төмен қысымда жүргізіледі және тек жеңіл өнеркәсіпте. Мақсаты белгіленуі - олефинқұрамды газдар өндірісі. Қосымша өнім – қанықпаған көмірсутектердің құрамы үлкен фракциялық құрамы кең жоғарыароматтанған сұйық.

Пектену (мұнай пектері – байланыстырушы, сіңдіруші, талшықтүзуші және т.б.) – мұнай пектерін алу процесі төмен қысымда, қалыпты температурада (360-420°С) және ұзақ мерзімде жүргізіледі. Қосымша өнімдер – газдар мен керосинді-газойльді фракциялар.

Мұнай битумдарын алу процесі – атмсофералық қысымда және 250-300°С температурада жүргізілген ауыр қылдықтардың (гудронов, асфальтитов) тотыға дегидроконденсациялануының (карбонизации) ұзаққа созылған процесі.

6- билет

10.Алифатты қатары спирттерінің химиялық қасиеттері. Біріншілік, екіншілік, және үшіншілік спирттердің химиялық ерекшеліктері..

Химиялық қасиеттері.Спирттердің химиялық қасиеттерін құрамындағы гидроксил тобы анықтайды. Бұлар өте активті химиялық заттар. Себебі көміртек - оттек - сутек байланысы химиялық реакцияның пәрменділігіне /С-О-Н/ қарай әр жерден үзіліп, реакцияға түсуі мүмкін.

А) Гидроксил тобының тек сутегі атомының қатысуымен жүретін реакциялар.

Б) Гидроксил тобының толық қатысуымен жүретін реакциялар

В) Гидроксил тобы және сол топтағы сутегі атомы мен бірге көміртегі атомының қатысуымен жүретін тотығу реакциялары.

А. Гидроксил тобындағы сутегі атомының қатысуымен жүретін реакциялар.

1. Сілтілік металдармен әрекеттесу реакциясы

2ROH+2Na→2R-ONa+H₂

спирт алкоголят

немесе

2CH₃OH+2Na→2CH₃Na+H₂

натрий алкоголяты

Су ерітіндісі үстіне Na салғанда оның қаншалықты жылдам қозғалып еритіндігін білеміз. Бірақ спирттермен Na суға қарағанда аз жылдамдықпен реакцияға түседі. Және де спирт құрамындағы радикалдар саны артқан сайын, бұл реакция жылдамдығы онан әрі төмендей түседі. Бұл реакцияда спирттер аздап та болса қышқылдық қасиет көрсетеді.

2. Спирттер мен органикалық қышқылдар қосылып күрделі эфирлер түзеді.

CH₃OH+OH-OC-CH₃←→CH₃ –CO-OCH₃+H₂O

сірке қышқылының метил эфирі

Бұлреакцияэфирленуреакциясыдепаталады. Бұлқайтымдыреакция, себебіпайда болған күрделі эфирсудаыдырапқайтаданқышқылменспирттібереді. Мұндайреакцияныгидролизреакциясыдепатайды.

Солсияқтыспирттерминералдықышқылдармендеәрекеттесіпкүрделіэфирлертүзеді.

Мысалы, этилспиртіменазотқышқылыныңарасындағыреакцияныжазыпкөрейік.

CH₃CH₂OH+HONO₂→CH₃CH₂-ONO₂+HOH

азот қышқылының этил эфирі(этилнитрат)

Б. Гидроксил тобы арқылы жүретін реакциялар:

1. Спирттерге галогентуындыларының әсері

CH₃ – CH₂ – OH + PCI₅→CH₃ – CH₂ – CI + POCI₃ + HCI

Бұл реакцияда қайтымды реакцияға қатарына жатады. Күкірт қышқылын катализатор есебінде қолдану арқылы реакция тепе-теңдігін оңға қарай жылжытуға болады.

2. Спиртті күкірт қышқылы мен немесе хлорлы мырышпен Al₂O₃ алюминий тотығының қатысында қыздырғанда 350⁰-500⁰ сусызданады.

Мысалы:

CH₃ – CH₂ –OH + AI₂O₃+ H₂SO₄→CH₂ = CH₂+ H₂O

Зайцев ережесі бойынша үшіншілік спирт, екіншілік немесе біріншілік спирттерге қарағанда оңай сусызданады.

екіншілік ацетон

пропилспирті

+3О→ +НОН?

үшіншілік спирт ацетонқышқыл

Үшіншілік спирт көміртегінде сутегі болмағандықтан олар екіншілік және біріншілік спирттерге қарағанда қиын тотығады.

В. Тотығу реакциясы

Біріншілік, екіншілік және үшіншілік спирттер тотыққанда әр түрлі заттар түзіледі. Мысалы, біріншілік спирттер тотыққанда, әруақытта альдегидтер пайда болады.

біріншілік альдегид

спирт

Этил спирті сірке альдегиді

екіншілік кетон

спирт