14. Растлумачце значэнні фразеалагізмаў. Выдзеліце ў складзе фразеалагізмаў устарэлыя словы.

Як піліп з канапель, аршын з шапкаю, біць тылылы, голы як бізун, лускаць як арэшкі, цэлы сажань у плячах, даць волю рукам, цяляты язык аджавалі, хоць іголкі збірай, хоць да раны прылажы, як мокрае гарыць, як мыла з’еўшы, як карова языком злізала, мераць на свой аршын, не фунт ізюму, пуд солі з’есці, ні за грош прапасці, уваткнуць свае тры грошы, уставіць тры капейкі, грош цана яму.

Ііі. Развіццёвая частка

Прачытайце ўрывак артыкула Т. Тамашэвіча “З любоўю да слова. Пра некаторыя адхіленні ад нормаў у мастацкіх тэкстах” (Роднае слова. – 2002. – № 1. – С. 50). Выкажыце ўласнае меркаванне наконт адзначанай аўтарам праблемы.

…Засмечваюць мову твораў устойлівыя звароты на “рускі лад”, яны не гучаць па-беларуску, таму “вытыркаюцца” з кантэксту, рэжуць зрок і слых. Напрыклад, Калі пажадае з кім сусутрэцца, абдурыць мужа, як няма чаго рабіць (І. Штальманаў. Цагельня; параўн. у рускай: как нечего делать); Тупацеў вакол ды каля клуба (П. Ткачоў. Адзіны сын; параўн.: вокруг да около); Яшчэ Нінка ад яго далёка адышла. Зусім два боты пара (В. Супрунчук. Трэці сын; параўн.: два сапога пара).

Гэтых выслоўяў няма ні ў “Тлумачальным слоўніку беларускай мовы”, ні ў “Беларуска-рускім слоўніку” (БРС-88).

…Стылістычнай памылкай лічацца плеаназмы – лішнія моўныя элементы, значэнне якіх само праз сябе выводзіцца з кантэксту. Асабліва часта сустракаюцца выпадкі няўмелага выкарыстання фразеалагізмаў побач са словамі свабоднага ўжывання, якія, фактычна, з’яўляюцца мінідэфініцыямі ўстойлівых словазлучэнняў. Параўнаем: Апрануты быў у новенькі, толькі што з-пад іголачкі салдацкі бушлат (І. Штальманаў. Цагельня); А потым ён убачыў Пятра. Не маленькага Пятра, а ўжо сталага, У ГАДАХ. (М. Даніленка. Апанаска Лугавы); Коля ўвесь час быў пад цяжкім уражаннем бачанага, яму не верылася, што гэта ён бачыў сам НА СВАЕ ВОЧЫ (А. Ставер. Пад канвоем); Адных любашаўцаў колькі ходзіць сюды, а яшчэ ж і прыходзяць і прыязджаюць гараджане з Ганцавіч: блізка, ПАД БОКАМ (І. Кірэйчык. Лес, падбелены снегам); Два маладыя рабочыя… атрымалі першае БАЯВОЕ рэвалюцыйнае ХРЫШЧЭННЕ (А. Кучар. Аблічча часу).

Іv. Эксперыментальная частка

Які фразеалагізм абыгрываецца ў эпіграме К. Крапівы на раман Ц. Гартнага?

– Якой ты мухам даў “отравы”,

Што ўраз падохлі ўсе яны?

– А тут такая, браце, справа,

Я прачытаў ім “Сокі цаліны”.

V. Творчая частка

1. Выпішыце з беларускіх газет і часопісаў не менш за 15 прыкладаў фразеалагізмаў, прыказак і прымавак. Вызначце мэту іх выкарыстання.

2. Падрыхтуйце кароткі тэрміналагічны слоўнік з улікам вашай спецыялізацыі.

VI. Удасканаленне арфаграфічных уменняў і навыкаў

1. Спішыце, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары.

Смец…е, калон…ы, асярод…е, дыс…ертацыя, веліч…у, Палес…е, паўгод…е, збож…а, багац…е, тэлеграм…а, супраціўлен…е, прамен…е, сён…я, камен…е, камен…ы (чалавек), праграм…а, Філіп…іны, ван…а, Жан…а, груп…а, бярвен…е, чул…івасць, капэл…а, інтэл…ігентны, лісц…е.