Масъала[о доир ба мавзeъ.

Масъалаи 1.

Чунин маълумот[о оиди иrтисодиёт маълуманд (млрд. сомонb):

Маълумот[о

1 Пардохт[ои трансфертb 4,0

2 Инвеститсия[ои умумии дохолb 16,2

3 Андоз[ои uайримустаrим барои бизнес 7,0

4 Андоз[ои шахсb аз даромад 2,6

5 Содироти соф 1,1

6 Фоидаи таrсимнашудаи корпоратсия[о 2,8

7 Амортизатсия 7,9

8 Хароxот[ои истеъмолии шахсb 77,2

9 Андоз аз фоидаи корпоратсия[о 1,4

10 Пардохт[о барои суuуртаи ичтимоb 0,2

11 Харид[ои давлатии мол ва хизмат[о 8,5

а) Нишонди[андаи МУД ва даромади шахсии ихтиёриро [исоб кунед.

б) {аxми пасандоз[ои хусусb ба чb баробаранд?

в) Захираи капитал дар иrтисодиёт ба кадом бузургb афзоиш

ёфтааст?

(Масъала бо шарти баробарии МУД ва МУМ [ал карда мешавад).

Масъалаи 2.

Иrтисодиёт бо чунин маълумот[о тавсиф карда мешавад:

- хароxот[ои истеъмолb С = 2300;

- инвеститсия[о I = 700;

- харид[ои давлатb G = 800;

- трансферт[ои давлатb Tr = 100;

- пардохти фоиз[о барои rарзи давлатb N= 100;

- андоз[о Тх = 800.

Гумон карда мешавад, ки МУД бо МУМ баробар аст.

Чунин нишонди[анда[оро [исоб кунед:

а) пасандоз[ои хусусb;

б) пасандоз[ои давлатb;

в) арзиши облигатсия[ои давлатb ва миrдори иловагии пул[оро ёбед, ки барои рeйпeш намудани дефисити буxети давлатb эмиссия шудаанд. Маълум аст, ки 80% дефитсити буxет бо воситаи эмиссияи облигатсия[о рeйпeш карда мешаванд.

{афтаи чорум. Мавзўъ: Маxмуаи талабот (AD) ва маxмаи таклифот (AS)

Маxмeаи талабот ва омил[ои он. Каxхаттаи маxмeаи талабот.

Маф[ум[ои асосии макроиrтисод ин маxмeаи талабот ва пешни[од ба [исоб рафта, модели макроиrтисодии базавb бошад, модели «маxмeаи талабот – маxмeаи пешни[од» (AD – AS) мебошад. Ин модел имконият меди[ад, ки шарт[ои мувозинатии макроиrтисодb муайян карда шаванд; [аxми мувозинатии исте[солот ва сат[и мувозинатии нарх[о муайян карда шаванд; сабаб[ои таuйирёбии [аxми барориш ва сат[и нарх[оро дар иrтсодиёт ошкор мекунад; сабаб[о ва оrибат[ои таuйирёбии маxмeаи талабот ва пешни[одро нишон меди[ад; натиxа[ои сиёсат[ои иrтисодии гуногуни давлатро нишон меди[ад. Маxмeаи талабот AD (aggregate demand) – ин суммаи талабот[ои [амаи агент[ои макроиrтисодb ба мол[о ва хизмат[ои ни[оb мебошад:

AD = C + I + G + Xn,

ки дар ин xо, С- талаботи хоxаги[ои хонавода (талаботи истеъмолb); I – талаботи фирма[о (талаботи инвеститсионb); G – талабот аз тарафи давлат (харид[ои давлатии мол[о ва хизмат[о); Xn – талаботи сектори хориxb (содироти соф), мебошанд.

Формулаи маxмeаи талабот ба формулаи [исоби МУД аз рeи хароxот монандb дорад. Фарrият дар он аст, ки формулаи МУД суммаи хароxот[ои амалигаштаи [амаи агент[ои макроиrтисодиро дар давоми як сол дар бар мегирад, формулаи маxмeаи талабот бошад, хароxт[оро дар бар мегирад, ки агент[ои макроиrтисодb пешбинb менамоянд. {аxми ин хароxот[ои умумb, яъне [аxми маxмeаи талабот пеш аз [ама аз сат[и нарх[о вобастагb дошта, бо худ арзиши шумораи мол[о ва хизмат[ои вопасинро ифода мекунад, ки ба он аз тарафи [амаи агент[ои макроиrтисодb дар [олати сат[и нарх[ои имконпазир талабот пешкаш карда шудааст. Чи rадаре ки сат[и умумии нарх[о баланд бошад, [амон rадар [аxми маxмeаи талабот кам мешавад, яъне хароxот[ои [амаи агент[ои макроиrтисодb барои хариди мол[о ва хизмат[ои вопасин кам мешавад. Каxхаттаи маxмeаи талабот. Азбаски вобастагии [аxми маxмeаи талабот Y (МУД аслb) аз сат[и умумии нарх[о P баръакс аст, бинобар [амин ба таври графикb маxмeаи талабот дар намуди каxхаттаи хамшавии баръакс дошта тасвир шуданаш мумкин аст (расми 3.1.1.). Дар сат[и нисбатан баланди нарх[о Р1 [аxми маxмeаи талабот (МУД аслb) Y1 кам мешавад (нуrтаи А). Агар сат[и нарх[о паст шавад Р2 ба он [аxми маxмeаи талаботи

нисбатан зиёдтар Y2 мувофиr аст (нуrтаи В).

.

Каxхаттаи маxмeаи талаботро (каxхаттаи AD) бо ро[и xамъ намудани каxхатта[ои талабот[ои инфиродb ва бозорb [осил кардан мумкин нест, зеро каxхаттаи маxмeаи талабот таносуби бузурги[ои маxмeавиро инъикос менамояд. Хамшавии баръакси каxхаттаи маxмeаи талабот низ бо самараи ивазшавb (замешение) ва самараи даромад фа[монида намешавад, ки хамшавии баръакси каxхатта[ои талаботи инфиродb ва бозориро ифода менамоянд. Масалан, ивазшавии мол[ои нисбатан rиммат бо мол[ои нисбатан арзон ба [аxми маxмeаи талабот таъсир намерасонад, чунки маxмeаи талабот, талаботро ба [амаи мол[о ва хизмат[ои вопасини дар иrтисодиёт исте[солшуда инъикос менамояд, ва камшавии талаботи ба як мол бо афзоиши талаботи моли дигар рeйпeш карда мешавад.

Хамшавии баръакси маxмeаи талабот бо чунин хусусият[о дарк карда мешавад:

 самараи боигарии аслb (захира[ои аслии пулb) ва ё самараи Пигу3. Боигарии аслb ва ё захира[ои аслии пулb – ин нисбияти боигарии молиявии номиналии индивид М, ки бо шакли пулb ифода ёфтааст ба сат[и умумии нарх[о Р мебошад. Захира[ои аслии пулb ба М/Р баробар буда, бо худ кобилияти аслии харидории боигарии молиявии инсонро нишон меди[ад, ки пул[ои наrд ва rоuаз[ои rимматнокро (са[мия[о ва облигатсия[о) бо арзиши номиналb дар бар мегирад. Самараи Пигу бо мисоли зерин фа[монида шуданаш мумкин аст: агар сат[и нарх[о Р баланд шавад, rобилияти харидории боигарии номиналb М/Р (яъне [аxми захира[ои аслии пулb) паст мешавад. Аз ин xо маълум мегардад, ки ба [амон суммаи захира[ои пулии номиналb шумораи ками мол[о ва хизмат[оро нисбат то баландшавии сат[и нарх[о, харидорb кардан мумкин аст. Дар чунин [олат одамон худро нисбатан камбизоат [ис мекунанд ва хароxот[ои истеъмолиро С кам мекунанд, азбаски талаботи истеъмоли rисми маxмeаи талабот аст, вобаста ба ин [аxми маxмeаи талабот AD низ кам мешавад:

(А. Пигу – иrтисодчии англис, [амкори X.М. Кейнс, профессори донишго[и Кембридж, шогирд ва давомди[андаи тадrиrот[ои А. Маршалл – ба илми иrтсодb маф[уми «захира[ои аслии пулиро» ворид намудааст, ки зери ин маф[ум боигарии аслии молиявии инсон фа[мида мешавад. )

 самараи мизони фоиз ва ё самараи Кейнс: агар сат[и нарх[о Р баланд шавад, талабот ба пул[о MD зиёд мешавад, зеро барои хариди мол[ои rимматгашта ба одамон пул[ои нисбатан зиёд лозим мешавад. Одамон аз сурат[исоб[ои бонкb пул[оро мегиранд, ки ин чорабинb имконият[ои rарзди[ии бонк[оро ма[дуд гардонида, нархи rарз[о (мизони фоиз R) баланд мешаванд. Баландшавии нархи rарз[о, ки онро асосан фирма[о барои хариди мол[ои инвеститсионb мегиранд, ба камшавии талаботи инвеститсионb I, ки rисми маxмeаи талабот мебошад оварда мерасонад ва бинобар [амин [аxми маxмeаи талабот AD низ кам мешавад4:

P => MD => R => I => AD ;

 самараи содироти соф (харид[ои воридотb) ва ё самараи Манделла – Флеминг: агар сат[и нарх[о Р дар мамлакат баланд шавад, он го[ мол[ои мамлакати мазкур барои харидорони хориxb нисбатан rиммат мешаванд, дар натиxа содирот Ex кам мешавад. Мол[ои воридотb барои ша[рвандони мамлакати мазкур нисбатан арзон шуда, воридот Im афзоиш меёбад. Дар натиxа содироти соф Xn кам мешавад ва аз сабаби rисми маxмeаи талабот буданаш, [аxми маxмeаи талабот AD низ кам мешавад:

P => Ex ; Im => Xn => AD .

Аз ин xо маълум мегардад, ки байни сат[и нарх[о ва [аxми маxмeаи талабот алоrаи чаппа вуxуд дорад, мувофиrан каxхаттаи маxмeаи талабот бояд хамшавии баръакс доштанаш лозим аст. Се самараи баёншуда, таъсири омил[ои нархиро (таuйирёбии сат[и умумии нарх[оро) нишон меди[анд, ки он[о дар шароит[ои муайян (бетаuйирии омил[ои uайринархb) ба [аxми маxмeаи талабот таъсир расонида, [аракатро дар каxхаттаи маxмeаи талабот AD ба вуxуд меоваранд (аз нуrтаи А ба нуrтаи В, расми 3.1.1.).

Омил[ои uайринархии маxмeаи талабот. Омил[ои uайринархb ба худи маxмeаи талабот таъсир мерасонанд. Ин маънои онро дорад, ки [аxми маxмeаи талабот дар [ар сат[и нарх[о таuйир меёбад, ки [аракати каxхаттаи маxмeаи талаботро AD ба миён меоварад. Агар зери таъсири омил[ои uайринархb маxмeаи талабот афзоиш ёбад, дар чунин [олат каxхаттаи AD ба тарафи рост [аракат мекунад (расми 3.1.2. а)), агар кам шавад – ба тарафи чап [аракат мекунад (расми 3.1.2. б)).

Расми 3.1.2. Таъсири омил[ои uайринархb ба маxмeаи талабот – а) таъсири мусбb (афзоишёбии маxмeаи талабот); б) таъсири манфb (камшавии маxмeаи талабот).

Ба омил[ои uайринархии таuйирёбии маxмeаи талабот [амаи омил[ои ба [ар як rисми таркибии маxмeаи талабот таъсиррасонанда дохил мешаванд. Омил[ое, ки ба маxмeаи хароxот[ои истеъмолb таъсир мерасонанд:

 сат[и некeа[волb Ω, ки афзоиши он маxмeаи талаботро зиёд намуда, каxхаттаи AD – ро ба тарафи рост [аракат меди[ад;

 сат[и даромади xорb Y, ки [ангоми афзоиши он маxмeаи талабот афзоиш меёбад, зеро бо афзоишёбии даромад даромади ихтиёрb Yd низ зиёд шуда, хароxот[ои истеъмолb низ афзоиш меёбанд;

 пешбини[о, ки чунин омил[оро дар бар мегирад:

 якум, пешбинии таuйирёби даромад[о дар оянда Ye(агар одамон зиёдшавии даромадро дар оянда пешбинb кунанд, он[о истеъмолотро дар давраи xорb низ зиёд мекунанд, ки ин чорабинb ба афзоишёбии маxмeаи талабот оварда

мерасонад);

 дуюм, пешбинии таuйирёбии сат[и нарх[о πе (агар одамон баланшавии сат[и нарх[оро пешбинb кунанд, он[о талаботи худро ба мол[о ва хизмат[о зиёд мекунанд, то ки бисёртар ин молу хизмат[оро харидорb намоянд)5;

 андоз[о Tx – афзоиши андоз[о ба камшавии даромади ихтиёрb, ки rисми он барои истеъмолот равона карда мешавад сабаб шуда, ба камшавии маxмeаи талабот оварда мерасонад, яъне каxхаттаи AD ба тарафи чап [аракат мекунад;

 трансферт[о Tr – афзоиши трансферт[о маънои зиёдшавии даромади шахсиро ва дар [олати андоз[ои бетаuйир зиёдшавии даромади ихтиёриро дорад, бинобар [амин хароxот[ои истеъмолb зиёд шуда, маxмeаи талабот низ афзоиш меёбад;

 [аxми rарз[ои хоxаги[ои хонавода D, чи rадаре ки он зиёд бошад, [амон rадар хоxаги[ои хонавода rисми даромадро зиёдтар барои рeйпeш намудани он равона месозанд ва ё дар намуди пасандоз[о rисми зиёди даромадро ниго[ медоранд, ки чунин [олат ба камшавии истеъмолот сабаб мешавад ва дар натиxа маxмeаи талабот низ кам мешавад;

 мизони фоиз R, чи rадаре ки мизони фоиз барои rарзи истеъмолb зиёд бошад, [амон rадар хароxот[ои истеъмолb кам мешаванд.

Функсияи истеъмолот чунин намуд дорад6:

C = C (Y, Ω, Ye, πе, Tx, Tr, D, R).

+ + + + - + - -

5 Бо ифодаи πе дар макроиrтисод сат[и пешбинишавандаи (expected) таваррум ишора карда мешавад.

6 Ишораи «+» ва ё «-», мувофиrан вобастагии рост ва ё чаппаи хароxот[ои истеъмолиро аз [ар як омил нишон меди[ад.

Омил[ои ба маxмeаи хароxот[ои инвеститсионb таъсир расонанда:

 пешбини[ои инвесторон (фирма[о), ки пеш аз [ама бо меъёри дохилии бозде[ аз инвеститсия[о IRR алоrаманд аст. Агар инвесторон меъёри баланди бозде[ро аз инвеститсия[о пешбинb кунанд, он[о лои[а[ои инвеститсиониро молиягузорb

мекунанд. Талаботи инвеститсионb зиёд мешаванд ва каxхаттаи AD ба тарафи рост [аракат мекунад. Меъёри пешбинишавандаи дохилии бозде[ аз инвеститсия[о агар паст бошад, хароxот[ои инвеститсионb кам мешаванд;

 мизони фоиз R, чи rадаре ки мизони фоиз баланд бошад, [Амон rадар захира[ои rарзb rиммат мешаванд ва фирма[о камтар rарз мегиранд. Дар натиxа хароxот[ои инвеститсионb кам шуда, каxхаттаи AD ба тарафи чап [аракат меди[ад;

 [аxми даромад Y, чи rадаре ки сат[и даромади фирма[о баланд бошад, [амон rадар хароxот[ои инвеститсионb зиёд мешаванд, зеро rисми даромади фирма[о барои хариди мол[ои инвеститсионb равона карда мешавад;

 андоз[о Tx– афзоиши андоз[о фоидаи фирма[оро кам мекунад, ки ин [олат хароxот[ои инвеститсиониро кам мекунад, чунки фоидаи фирма[о сарчашмаи дохилии молиягузории инвеститсия[ои соф мебошад;

 трансферт[о барои фирма[о Tr – он[о дар намуди субсидия[о, субвенсия[о ва имтиёз[ои rарзи андозb баромад мекунанд ва талаботи инвеститсиониро [авасманд мекунанд;

 технология[о τ – пайдоиши технология[ои нави [осилнокиро баланд кунанда, ки хароxоти миёнаро барои [ар як во[ид ма[сулот дар асоси самараи масштаб паст мекунад, фоидаи фирма[оро зиёд менамояд ва ба афзоиши хароxот[ои инвеститсионb мусоидат намуда, каxхаттаи AD– ро ба тарафи рост [аракат меди[ад;

 иrтидори баризофагии исте[солb Kexcess– мавxудияти иrтидори исте[соли баризофагb талаботи инвеститсионии фирма[оро кам мекунад, зеро зиёд намудани захираи капитал дар [олати истифода нашудани иrтидори мавxуд буда маъно надорад;

 сат[и захираи капитал K0– агар фирма[о захираи оптималии капиталро дошта бошанду фоидаи он[о максималb бошад, дар ин [олат он[о хароxот[ои инвеститсиониро амалb намекунанд. Чи rадаре ки захираи капитали фирма[о аз оптималb кам бошад, [амон rадар талаботи инвеститсионb зиёд мешавад.

Функсияи инвеститсионb чунин намуд дорад:

I = I (IRR, R, Y, Tx, Tr, τ, Kexcess, K0 ).

+ - + - + + - -

Омил[ои ба харид[ои давлатии мол[о ва хизмат[о таъсиррасонанда:

 [аxми харид[ои давлатии мол[о ва хизмат[о G таuйирёбандаи экзогении сиёсb мебошад, чунки бо орган[ои rонунгузории давлатb [ангоми тартибди[ии баxети давлатb барои соли минбаъдаи молиявb муайян карда мешавад. Афзоиши хароxот[ои давлатb маxмeаи талаботро зиёд мекунад ([аракати каxхаттаи AD ба тарафи рост), камшавии хароxот[ои давлатb бошад маxмeаи талаботро кам мекунад

([аракати каxхаттаи AD ба тарафи чап).

Омил[ои ба содироти соф таъсиркунанда:

 [ачми ма[сулоти умумии дохилb ва даромади милли дар дигар мамлакат[о YF. Афзоиши МУД ва ДМ дар сектори хориxb ба зиёдшавии талабот ба мол[о ва хизмат[ои мамлакати мазкур ва афзоиши содирот (мувофиrан содироти соф) ва маxмeаи талабот оварда мерасонад;

 [ачми ма[сулоти умумии дохилb ва даромади миллb дар мамлакати мазкур Y. Агар МУД ва ДМ дар мамлакати мазкур афзоиш ёбад, агент[ои иrтисодии он талаботро ба молу хизмат[ои мамлакат[ои дигар зиёд мекунанд, ки ба афзоиши воридот, камшавии содироти соф ва маxмeаи талабот дар мамлакати мазкур оварда мерасонад. Каxхаттаи AD ба тарафи чап [аракат мекунад;

 миrёси асъори во[иди пули милли е . Миrёси асъор ин нархи во[иди пули милли бо ифодаёбb бо во[иди пули мамлакати дигар (масалан, 1долл = 3,4 сомонb). Афзоиши миrёси асъор (1долл = 4 сомонb) маънои онро дорад, ки ша[рвандони Тоxикистон бояд бисёртар сомониро ба доллар иваз намоянд, то ки [амон rадар мол[ои америкоиро чун пештара харидорb намоянд, бинобар [амин мол[ои америкои барои Тоxикистон нисбатан rиммат мешаванд ва содирот аз Америка кам

мешавад. Мувофиrан мол[ои Тоxикистон барои америкои[о нисбатан арзон мешаванд. Воридоти Америка афзоиш ёфта, содироти софи он кам мешавад. Аз ин xо хулоса мебарояд, ки чи rадаре ки миrёси асъори миллb баланд шавад, [амон rадар содироти соф ва маxмeаи талабот кам мешавад.

Функсияи содироти соф чунин намуд дорад:

Xn = Xn (YF, Y, е).

+ - -

Омил[ои пулии маxмeаи талабот. Омили uайринархии ба маxмeаи талабот таъсиррасонанда, ки каxхаттаи AD [аракат меди[ад, омил[ои пулb низ баромад мекунад. Каxхаттаи AD аз баробарии назарияи шуморавии пул[о [осил шуданаш мумкин аст:

MV = PY,

ки дар ин xо М – массаи (шумораи) пул[о дар муомилот; V – суръати гардиши пул[о (шумораи гардиш[ое, ки як во[иди пулb ба [исоби миёна дар як сол мегузарад); P - сат[и умумии нарх[о; Y- МУД-и аслb мебошад.

Дар натиxаи дигаргунсозии алгебравb вобастагии чапи байни [аxми МУД ва сат[и нарх[оро [осил мекунем:

Y = (M*V)/ P.

Аз ин xо маълум мегардад, ки омили нархb (таuйирёбии сат[и нарх[о) ба [аxми маxмeъаи талабот таъсир расонида, каxхаттаи AD [аракат меди[ад:

 массаи пул[о дар муомилот (пешни[оди пул[о). Зиёдшавии массаи пул[о дар иrтисодиёт мизони фоизро (нархи пул[оро) паст мекунад, ки дар натиxа rарз[о арзонтар шуда, хароxот[ои инвеститсионb ва истеъмолиро ва мувофиrан маxмeаи талаботро зиёд мекунад. Ва баръакс, камшавии пешни[оди пул[о маxмeаи талаботро кам намуда, каxхаттаи AD ба тарафи чап [аракат меди[ад;

 суръати гардиши пул[о. Агар суръати гардиши пул[о баланд шавад, маxмeаи талабот афзоиш меёбад. Зеро, агар [ар як во[иди пулb [ангоми таuйир наёфтани миrдори он[о, дар муомилот гардиши зиёдтарро иxро кунад, ин чора баробари

зиёдшавии массаи пул[о мебошад.

Дар намуди умуми финксияи маxмeаи талаботро чунин тасвир кардан мумкин аст:

AD = AD (P, Y, Ω, Ye, πе, R, IRR, Tx, Tr, τ, Kexcess , K0, G, YF, е, M, V ).

- + + + + - + - + + - - + + - + +