13А. Культурная и духовная жизнь бсср в 1920-1930-е гг. Политика белорусизации.

Политическим результатом хозяйственного строительства 20 – 30-х гг. явилось установление тоталитарного режима не только в экономике, но и во всех сферах общественной жизни. Характерными чертами его являлась: концентрация власти в руках одной партии, слияние государственных и партийной структур и право властей не отвечать за свою политику, замена выборов назначением и формализация законов, отсутствие свободы информации и изоляция общества, утверждение государственной идеологии.

Для утверждения своих позиций тоталитарная система использовала административно-карательный и пропагандистско-идеологический механизмы.

Начиная с 20-х гг., как в целом по СССР, так и в Беларуси сформировался своеобразный репрессивный механизм, который включал в себя как законодательную базу, так и систему судебных и несудебных органов и исправительно-трудовых лагерей (ГУЛАГ). С 1929 г. «дела» классовых врагов стали рассматривать так называемые «тройки» (первый секретарь райкома, председатель райисполкома и начальник местного отделения ГПУ). Дела рассматривались без прокурора и адвоката. Обжалование приговоров и помилование не допускалось. Начиная с 20-х гг., как в целом по СССР, так и в Беларуси сформировался своеобразный репрессивный механизм, который включал в себя как законодательную базу, так и систему судебных и несудебных органов и исправительно-трудовых лагерей (ГУЛАГ). С 1929 г. «дела» классовых врагов стали рассматривать так называемые «тройки» (первый секретарь райкома, председатель райисполкома и начальник местного отделения ГПУ). Дела рассматривались без прокурора и адвоката. Обжалование приговоров и помилование не допускалось.

1)Были репрессированы 826 человек, проживавших на территории БССР, которые проходили по списку участников белорусского национального движения 1917-1924 гг. Более половины своего состава в 30-е гг. лишился в результате репрессий Союз писателей Беларуси.Разгромлена Академия наук.

2) В конце 30-х гг. началась «чистка» и среди исполнителей массового террора – работников ОГПУ – НКВД.

3) Репрессии коснулись и партийной организации Беларуси. Во время партийной чистки 1933г. численность ее уменьшилась на 9,7 тыс. членов.

Всего с 1917 к началу 50-х годов жертвами политических репрессий стали около 600 тыс. граждан Беларуси. Из них свыше 240 тыс. осуждены судебными органами или наказаны решениями несудебных органов. С ноября 1917 г. по апрель 1953 г. за «контрреволюционные преступления» к высшей мере наказания было приговорено более 35 тыс. человек. На начало 2001 г. в Республике Беларусь было реабилитировано свыше 200 тыс. репрессированных граждан.

Разглядаючы перадумовы палiтыкi беларусiзацыi, неабходна мець на ўвазе асаблiвасцi нацыянальных адносiн на Беларусi на пачатку 20-х гадоў.

Па-першае, iшоў працэс тэрытарэяльнага самавызначэння беларускага народа, беларускай нацыi. (У 1924 г. адбылося вяртанне, перадача БССР 16 паветаў i ў 1926 г. -- 2-х паветаў).

Па-дургое, паводле перапiсу 1926 г. беларусы складалi 80,6 %, яўрэi – 8,2 %, рускiя – 7,7 %, палякi – 2 %, украiнцы – 0,7 %, латышы – 0,3 %, лiтоўцы, немцы i татары – па 0,1 % (шматнацыянальныя меншасцi складалi амаль пятую частку насельнiцтва).

Па-трэцяе, палiтыка беларускага адраджэння ва ўмовах савецкай улады пачала ўжыццяўляцца раней афiцыйна абвешчанай беларусiзацыi перш за ўсе намаганнямi дзеячаў нацыянальна-дэмакратычнага руху.

Намаганнямi вядомых дзеячаў беларускага нацыянальнага адраджэння закладвалiся асновы нацыянальнай палiтыкi, якая пазней была аформлена як дзяржаўная палiтыка беларусiзацыi.

З сярэдзiны 1923 г. да сярэдзiны 1924 г. працыс беларусiзацыi прайшоў першую фазу, на працягу якой вялася ў асноўным яе палiтычная i iдэалагiчная падрыхтоўка.

Лета 1924 г. i прыкладна да 1928 г. – час актыўнай практычнай рэалiзацыi вызначаных напрамкаў дзейнасцi ў палiтыкi беларусiзацыi.

1) Адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльная рэформа праведзена ў 1926—1929 гг. пасля таго, як адбылося вяртанне БССР значнай часткi этнiцна беларускiх зямель. У складзе БССР губернi, паветы, вобласцi былi лiквiдаваны i замест iх утвораны акругi, раены i сельсаветы. У аснову новаўтварэнняў пакладзены нацыянальны прынцып.

2) Адным за напрамкаў нацыянальнай палiтыкi з`яўлялася беларусiзацыя дзяржаўных устаноў, грамадскiх арганiзацый, якая мела на мэце вывучэнне супрацоўнiкамi беларускай мовы i перавод на яе справаводства.

3) У ходзе бларусiзацыi вырашалася задача больш актыўнага вылучэння на кiруючыя пасады прадстаўнiкоў карэннага (не толькi беларускага) насельнiцтва.

4) Палiтыка беларусiзацыi закранула i войска. У 1923—1925 гг. праводзiлася ваенная рэформа.

5) Важны напрамак беларусiзацыi – нацыянальна-культурнае будаўнiцтва. Значныя змены адбылiся ў агульнаадукацыйнай школе: калi ў 1921 г. беларускiя школы складалi 21,5 % ад агульнага лiку школ на беларусi, то ў 1931 г. – 83,5 %.

У 1930 г. 76,6 % студэнтаў вышэйшай школы рэспублiкi былi беларусамi, выкладанне больш за 80 % вучэбных дысцыплiн вялося на беларускай мове.

6) У беларускай акадэмii навук працавалi нацыянальныя сектары – яўрэйскi, польскi, латышскi, а таксама камiсiя па вывучэннi Заходняй Беларусi, сектар масавай работы i краязнаўства. Сярод навуковых супрацоўнiкаў акадэмii ў пачатку 30-х гадоў колькасць беларусаў складала 45 %.

7) У 1924 г. заснавана Дзяржаўнае выдавецтва Беларусi.

8) Значных поспехаў у гады правядзення палiтыкi беларусiзацыi дасягнулi беларуская лiтаратура, нацыянальны беларускi тэатр, музыка, жывапiс.