38.Корань слова и аффиксы.Свабодныя и связаныя карани.Словаутваральныя и формаутваральныя аффиксы.Постфикс. Интерфикс.

Корань-агульная непадзельная частка роднасных слоу,якая выражае их агульнае лексичнае значэнне(дарога-дарожны-падарожжа-падарожник).Непадзельная частка дарог(дарож) паказвае на агульнае лексичнае значэнне слоу6усё звязанна з першым паняццем дарога.Канкрэтнае лексичнае значэнне кожнага з слоу выражае аснова.Каб вызначыць корань трэба падабраць родасныя словы(лес-лясны-лясник-пралеска-узлессе).

Бываюць карани свободныя(ужываюцца у спалучэнни з розными прыстауками и суфиксами,а такспма у спалучэнни тольки з канчаткам(рады-радасць;вясна-вясновы) и звязаныя(карани,якия асобна у мове не ужываюцца, атольки у спалучэнни з афиксами(прывыкнуць-адвыкнуць-прывычка-звычка-звычай).

Афикс-марфема,якая служыць для утварэння новых слоу ци новых граматычных формау(мора-прыморски,будаваць-збудаваць).

Прыстаука(прэфикс)-частка асновы,якая стаиць перад каранём и надае слову новае лексичнае або грамматычнае значэнне(зацвисци,адцвисци,нарваць).Таксама млжа быць и две прыстауки(пазаписваць,пазавязваць).

Суфикс-частка асновы, якая стаиць пасля кораня и утварае новую форму або новае слова(САД-САДОК-САДОВЫ).Таксама можа быць два суффикса(сард-эч-н-ы).

Нулявыя суфиксы(багацц-нулявы суф-е).Яны вызначаюцца шляхам супастаулення из з суадносными словами,дзе неадбылося падаужэнне и захавауся суффикс й(узморйэ,перйе).

Словаутваральныя суффиксы утвараюць словы з новым лексичным значэннем(песня-песены,зима-зимовы).

Формаутваральныя служаць для утварэння новай формы слова,суффиксы вышэйшай ступени параунання прыметникау(ейш,эйш,ш).

Постфикс-афикс,яки знаходзицца у слове пасля канчатка ци формаутваральнага суффикса(-ся,ца,цца,це,сьци(сь),небудзь-сутрэуся,мыешься,мыецца,чытайце,хтосьци,хто-небудзь.Як и прыстауки и суффиксы яны таксама могуць быць словаутваральными и формаутваральными.

Интэрфикс-службовая марфема,якая стаиць памиж асновами у складаным слове и паказвае на сувязь гэтых асноу и их значэнняу.У складаных словах выкарыстоуваюцца интэрфиксы а,о,е,я,у,ух,ох,и(сен-а-кос,дв- у- косе).Яны не выражаюць ниякага значэння а служаць тольки для сувязи марфем у складаных словах.

Таксама яны бываюць и и у простых словах(ен(ан)-узда-уздз-ен-ск-и; оу(ау)-ветка-веткауски;ан(ян)-Рудня-руднянски;ин-Ясельда-ясельдински).

39.Змены у марфемнай структуры слова, прычыны.Апрошчанне, пераскладанне.

Марфемная структура слова з часам можа змяняцца.Прычыны бываюць розныя:

- страта сэнсавай сувязи памиж роднасными словами и фанетычныя змены у их(вока- окно,канец-дасканалы).

- выпадзенне з мовы асобных устарэлых слоу,ад яких утварылися иншыя словы(пакаленне-калена).

- страта прадуктыунасци асобных суфиксау и прыставак, напрыклад суффикса –р-(стары,добры,востры).

Апрошчанне-зменна марфемнай будовы слова, пры якой былая падзельная,вытворная аснова успрымаецца як непадзельная,невытворная.У вынику структура слова становицца больш простай.(дар,да-корань,р-суфикс(даць)-но да злиуся з р,адбылося апрошчанне; жыдзялицца на марфемы та, жы-корань,т-суфикс(жыць),адбылося апрошчанне).

Перараскладанне-змена у будове слова,пры якой гук сбо некальки гукау адрываюцца ад адной марфемы и далучаюцца да другой.Аснова слова застаецца вытворнай,аднак пачынае дзялицца на марфемы иншага гуковага складу(унутры-раней выглядала так вънутри,вън-прыстаука,утр-корань,и-суфикс;прыстаука вън-пераутварылася у вн,потом у прыстауку у,корань нутр,ы-суфикс).Пры перараскладанни,таким чынам,змяняецца гукавы склад марфем(колькасць марфем павяличваецца ци змяншаецца за кошт суседних марфем),аба колькасць марфем у слове(дзе суффиксы абъядняюцца у адзин,ци прыстауки у адну).

Часта разам са зменай структуры словы адбываецца яго дээтамалагизацыя-страта першапачатковага значэння и енатычнай сувязи з аднакаранёвыми словами.Значэнне слоу становицца нематываванае.(крыуда(ад слова крывы)- крыу-корань,д-суф,канчатак а.Цяпер значэнне крыуда не звязанна са значэннем крывы).