33.Две асновы дзеяслова.Утварэнне деяслоуных форм ад асновы инфинитыва и асновы цяперашняга часу.Класы деяслоу.

Дзеяслоуныя формы утвараюцца пры дапамозе формаутваральных суффиксау и канчаткау,якия далучаюцца да асновы. Вызначаюцца две асновы-инфинитыва и цяперашняга часу.

Инфинитыу мае суффиксы ць(далучаецца да асновы, якая канчаецца на галосны гук-жаць,виць), ци(аснова канчаецца зычным гукам-лезци, плесци), чы(аснова на заднеязычны г-легчы, бегчы).

Ад асновы инфинитыва утвараюцца формы прошлага часу,умоунага ладу,дзеепрыметники прошлага часу,дзеепрыслоуи закончанага трывання(памыць-памыу).

Аснова цяперашняга часу вызначаецца шляхам аддзялення канчаткау 3-й асобы множнага лику у форме цяперашняга часу(пишуць,нясуць).Ад асновы цяп.часу утвараюцца асабовыя формы цяп.часу,формы загаднага ладу,дзеепрыметники цяп.часу и дзеепрыслоуи незачончанага трывання(рухай,рухайуть, рухайучы,рухайу).

Аснова инфинитыва и цяп.часу могуць супадаць(берагчы,берагуць).

У зваротных дзеясловах постфикс –ся уваходзиць у склад асновы слова(купацца-аснова инфинитыва-капа-…-ца, аснова цяп.часу купай-… ца).

34.Инфинитив як пачатковая форма деяслова.Грамматычныя катэгорыи инфинитива.Суфиксы инфинитива.Синтаксическая роль инфинитива.

Инфинитив-нязменная форма дзеяслова,якая абазначае дзеянне ци стан,не звязанны з асобай и часам.Разглядаецца як пачатковая форма дзеяслова.Инфинитыу мае катэгорыю трывання(писаць-списаць), стану(вывучаць-вывучацца).Инфинитыу мае суффиксы ць(далучаецца да асновы, якая канчаецца на галосны гук-жаць,виць), ци(аснова канчаецца зычным гукам-лезци, плесци), чы(аснова на заднеязычны г-легчы, бегчы).

Инфинитыу можа ужывацца у роли любога члена сказа - галоных яго членау(век зжыць);азначэння(прага тварыць);дапаунення(прынесци книги);акаличнасци(усе рынулися на поле-капаць картоплю).Инфинитыу можа быть часткай выказника(пачали будаваць горад).

35.Переходные и непереходные деясловы, их лексичныя и марфалагичныя асабливасци.

Усе дзеясловы у залежнасци ад характару накираванасци,пераходу абазначанага ими дзеяння на абъект падзяляюцца на пераходныя и непераходныя.

Пераходныя абазначаюць дзеянне,якое накиравана,пераходзиць на абъект-дапауненне у форме В.скл. без прыназоуника(араць поле,жаць жыта).

Такое дапауненне называюць прамым абъектам.Кали прамым абъектам выступае не увесь прадмет, а тольки частка(астковы абъект), то назоуник ужываецца у Р.скл(прынесци вады).Абъект мае форму Р.скл. и тады,кали пры пераходным дзеяслове есть адмоуе(не сдавау экзаменау).Форма Р.скл. ужываецца таксама як прамы абъект пры дзеясловах браць, даць, прасиць и падобных, кали “бярэцца, даецца на час”(дай ручки, вазьми нажа).

Пры перахлдных дзеясловах можа и не быць прамога абъекта,але ён лёгка падразумеваецца(то жыць, то касиць, то прыбираць снапы).

Абъекты моуць быць разнастайныя пры перах. Дзеясловах.Яны могуць абазначаць назвы асобы ци жывёлы(сустракаць брата);канкрэтных неадушаулённых прадметау, што вазникаюць у вынику дзеяння(пабудавацьмост) або иснавали на пачатку дзеняя((малациць жыта).Прамым абъектам можа выступаць и назва абстрактных паняццяу(падаць каманду).Кали яны ужываюцца без прамога абъекта, то можа аслабляцца абъектнае значэнне, а увага сканцытроуваецца на самим дзеянне(спявае песню).Яны пачынаюць зближацца значэннем з непераходными, характарызуючы стан,навыки, уласцивыя утваральнику дзеяння.

Непераходными называюцца дзеясловы,якия моуць мець пры сябе прамога дапаунення у форме В.скл без прыназоуникау(дзеянне не пераходзиць на абъект):сохнуць, плакаць,расци.

Сярод их есть такия, якия абазначаюць пераход дзеяння на абъект, яки зъяуляецца ускосным дапауненнем(перашкаджаць брату,сумаваць па радзиме).Такия дзеяловы называюцца ускосна пераходными.Пер. и непер. не маюць спецыяльных марфалагичных паказчыкау.Выключэнне складаюць выпадки, кали да дзеяслова далучаецца постфикс –ся.Кожны пераходны дзеяслоу пры далучюнни –ся становяцца непераходными(мыць-мыцца).Часам далучэнне прыстауки да неперах. Дзеяслова робяць яго пераходным(дымиць-задымиць).

Перах/неперах. Звязанна з яго лексичным значэннем и словаутваральнай структурай.Напрыклад, адыменныя дзеясловы з суф. –ича-ць, -ница-ць,ствава-ць,е- ць, э-ць непераходныя(важничаць,днець, рыжэць,синець).Дзеясловы утвораныя ад выкличникау и гукапераймальных слоу,таксама непераходныя(ойкаць,нукаць,булькаць).Адыменныя дзеясловы з суф. и-ць, ы-ць належаць да пераходных(сушыць, синиць, бялиць).