МАСТАЦТВА БЕЛАРУСІ XVIII ст.
АРХІТЭКТУРА
в. Сноў Мінскай вобл. Палац. Класіцызм.
Магілёў. Губернатарская плошча (Савецкая): ратуша (17 ст., 1772–1773. Класіцызм), губернскае праўленне і губернатарскі дом; дом віцэ-губернатара, будынак земскага суда, урачэбнай управы і архіва (перабудаваны ў 1883, зараз краязнаўчы музей)
Магілёў. Саборная плошча: Іосіфаўскі сабор (1780–1798. М.Львоў. Класіцызм), брама таксама з двума флігелямі.
Мінск. Гарадскі парк (1805, зараз Цэнтр. дзіцячы парк імя М.Горкага), вул. Захар’еўская (зараз пр-т Незалежнасці, плошча (зараз Кастрычніцкая), раён Троіцкай гары.
Віцебск. Рыначная плошча: ратуша (1775, з 19 ст. – гарадская дума), гандлёвыя рады, Васкрасенская царква (1772), кляштар бернардзінцаў (1737–1755).
Віцебск. Саборная плошча: Мікалаеўскі сабор, дамы губернатара (1772) і віцэ-губернатара (на іх месцы зараз былы будынак акруговага суда 1882 г.
Віцебск. комплекс езуіцкага калегіума. 1716–1731. ???????
Гомель. Палац М.П. Румянцава з паркам. 1785. Класіцызм.
Гомель. Петрапаўлаўскі сабор (1809–1819).
Полацк. Ансамбль езуіцкага калегіума XVII –XIX стст.
Полацк. Езуіцкі касцёл 1733–1745
Полацк. Галоўная плошча (Парадгая, з 1830 г. – Корпусная, зараз – ??): дом губернатара, магістрат, будынкі верхняй і ніжняй упраў, дамы каменданта і віцэ-губернатара.
Полацк. Сафійскі сабор (перабудаваны ў 1738–1750).
Гродна. Дом віцэ-губернатара (вул. Раскоша, зараз вул. Э. Ажэшкі). Пач. 19 ст.
Слуцк. Будынак Дваранскага сходу (зараз краязнаўчы музей). Пач. 19 ст.
г.п. Антопаль (Драгічынскі р-н). Гандлёвыя рады. Сяр. 19 ст.
Навагрудак. Гандлёвыя рады. 1812.
г. Пружаны (Брэсцкая вобл.). Гандлёвыя рады. 1896.
Брэст.
Плошча за палацам: музычны флігель («Крывая афіцына») і дом віцэ-адміністратара.
Паставы (маёнтак А.Тызенгаўза). Гандлёвыя рады, два драўляныя храмы, будынак школы, шэсць дамоў рамеснікаў, будынак канцылярыі і суда, кафэ, дзве гасцініцы, аўстэрыя і тры дамы рамеснікаў. Архітэктар Дж. Сака. 60–80-я гады XVIII ст.
Гродна будынкі кляштараў — езуітаў, бернардзінцаў, брыгітак, палацы буйных магнатаў і мураваныя дамы заможных гараджан Верхні і Ніжні замкі гандлёвымі радамі А. Тызенгаўза
Па вуліцы Раскоша плошча: палац А. Тызенгаўза, будынкі медыцынскай школы і кадэцкага корпуса. Гродна.
палац адміністратара Гродна
касцёл Георгія (1767—1769), мястэчка Варняны
дамы аптэкара і ксяндза мястэчка Варняны 1770 г., па баках касцёла.
Па падоўжных баках плошчы пастаўлена па восем тыпавых аднапавярховых жылых дамоў, таксама накрытых высокімі вальмавымі да-хамі.
Насупраць касцёла плошчу замыкаў палацава-паркавы комплекс, створаны ў першай палове XIX ст. у стылі класіцызму.
Ансамблі цэнтра Пастаў і Варнян, якія часткова захаваліся да нашага часу, другой паловы XVIII ст.
ратуша і крамы ў Шклове (другая паловаXVIII ст.)
ратушы ў Чавусах (канец XVIII ст.)
жылы будынак маёнтка ў в. Вялікія Сяхновічы (Жабінкаўскі р-н Брэсцкай вобл.).
сядзібны дом і ў в. Мурачоўшчына (Івацэвіцкі р-н Брэсцкай вобл.).
дом у маёнтку в. Боркі Дзятлаўскага р-на
сядзібны дом у в. Варонча Карэліцкага р-на Гродзенскай вобл.
сядзібным дамам у вв. Хойнава і Яцкаўшчына на Гродзеншчыне, Дудзічы Мінскай вобласці, Навошчыцы на Піншчыне і шэрагу іншых.
дом у Копысі (Аршанскі р-н Віцебскай вобл.).
Камянецкім замку ў 1753 г.
замак у Рагачове — тыповы сядзібна-палацавы ансамбль.
палац Глускага замка ў 1756 г., узведзены з брусоў на падмурку.
замкі Ў Дуброўне, Чарнаўчыцах, Копысі і многіх іншых гарадах.
палацаў рэзідэнцыі буйных магнатаў Агінскіх у Слоніме (1768),
Чартарыйскіх у Воўчыне (Камянецкі р-н, 1732),
Радзівілаў у Дзятлаве (1751),
Тызенгаўза ў Гродна (60-я гады XVIII ст.),
Валовічаў у Свяцку (Гродзенскі р-н, 1779),
Храптовічаў у Шчорсах (Навагрудскі р-н, 1770— 1776),
Валынцах (Верхнядзвінскір-н, 1-я палова XVIII ст.),
у сядзібах Станіславова і Панямунь (каля Гродна),
Татары (Асіповіцкі р-н, сярэдзіна XVIII ст.),
Ганута (Вілейскі р-н, 1765)
і многіх іншых.
каралеўскай рэзідэнцыі ў Гродна — Новым замку (1737—1744), М. Д. Пёпельманам,
Я. К. Глаўбіц. Палац К. Каніскага ў Магілёве, 1762—1785;
Я. К. Глаўбіц. Палац мітрапаліта Ф. Грабніцкага ў Струнне каля Полацка, 1748—1749
Дж. Сака (1735-1798).
італьянскі архітэктар А. Гену. палацы ў Гануце і Леванполі (Міёрскі р-н, 1750)
Ю. Фантана (палац Сапегаў у Гродна, 1741 — 1744),
Т. Русэля
палацаў у Воўчыне, Слоніме, Валынцах.
Гродзенскага палаца,
магнацкіх рэзідэнцый у Слоніме, Шчорсах, Воўчыне, Ружанах
гарадскі палац у Нясвіжы (паводле інвентароў 1760-х гадоў).
сядзібы ў Гануце і Татарах.
забаўлівыя сядзібы: Станіславова, Аўгустава, Панямунь. прыгарадах Гродна.
А яго намеснік А. Тызенгаўз у прыгарадным фальварку Кульбакі будуе невялікі «палацік» з пацешным паркам для забаў і святкаванняў.
Цэльны ланцуг лёгкіх загарадных забаўлівых сядзіб «рассыпае» вакол Свіслачы В. Тышкевіч: «Мон Плезір», «Мон Капрыз» і інш.
палац у в. Шчорсы
палац А. Тызенгаўза ў Гродна
Новы замак у Гродна.
палаца ў Свяцку.
палацаў у Дзятлаве, Гануце і Альбе (пад Нясвіжам).
Дзятлаўскі палац.
палаца ў Чарнаўчыцах (Брэсцкі р-н).
сядзібе Татары
палаца ў Леванполі
палаца ў Скоках (Брэсцкі р-н).
палацы ў вв. Ганута і Чарнаўчыцы
Дзятлаўскага палаца
сядзібнага дома ў в. Станіславова.
Новым замку ў Гродна.
палаца Тызенгаўза ў Гродна і амбара ў в. Беніцы (Маладзечанскі р-н).
палацавай капліцы Новага замка ў Гродна Алтар і амбон капліцы Новага замка ў Гродна
Дзятлаўскага, Гродзенскага і Чарнаўчыцкага палацаў,
сядзібнага дома ў Станіславове
палаца ў Чарнаўчыцах, капліцы Новага замка ў Гродна.
Новы замак у Гродна.
палацы Тызенгаўза ў Гродна, Валовічаў у Свяцку
авальная зала гродзенскім Новым замку, ў Пінску і Свяцку, Крычаве і Станіславова.
капліца Новага замка ў Гродна.
палаца ў Воўчыне.
У форме пагады ўзводзіцца шэраг паркавых павільёнаў у Варнянах (Астравецкі р-н) і пад Магілёвам (палацава-паркавы ансамбль «Пагадэнбург»). Апрацоўку інтэр'ераў з усходняй мастацкай арыентацыяй практыкаваў Ян Пілемент — першы прыдворны мастак караля, які працаваў і ў Беларусі.
Прадстаўнік ракако ў Беларусі П. Гіжэцкі праектаваў архітэктурныя збудаванні.
Я. К. Глаўбіц праектаваў не толькі палацы, але з'яўляўся і аўтарам іх інтэр'ернага дэкору, ляпніны, мэблі, скульптуры.
парк в. Бачэйкава Бешанковіцкага р-на.
Альбінскага парка, павільёнам «Эрмітаж»
Рэгулярны кулісны парк пры палацы Агінскага ў Слоніме. створаны па праекту французскага паркабудаўніка Лерака і крапаснога садоўніка Васіля.
сядзібным парку ў Свіслачы "(Гродзенская вобл.)
Парк пры палацы А. Тызенгаўза ў Гродна стварылі батанік з Ліёна Жан Эмануіл Жыльбер і паркабудаўнік Я. Раўтнерт.
Знакамітаму французскаму майстру А. Ленотру прыпісваецца стварэнне парка у в. Бачэйкава.
Рэгулярную планіровачную схему мелі паркі ў Воўчыне, Караліне (Пінскі р-н), Дзярэчыне (Зэльвенскі р-н).
Я. С. Бекер. Цэнтрычна-веерная планіроўка была асновай парка ў Ружанах. Перспектыва кожнай алеі завяршалася паркавым павільёнам (эрмітаж, тэатр, павільён Венеры і інш.).
Архітэктары Л. Лутніцкі, К. Спампані і М. Педэці ствараюць рэгулярны парк у Альбе каля Нясвіжа, спланаваны ў выглядзе сяміканцовай зоркі, прамяні-алеі якой таксама завяршаліся павільёнамі.
Тэрасныя рэгулярныя паркі (тыпу — італьянскага) ўзніклі ў Альбе, Бяльмонтах (Браслаўскі р-н), Бачэйкаве, Панямуні (каля Гродна), Ружанах, Свіслачы. Воўчынскага
Добра захаваўся парк сіметрычна-восевай рэгулярнай планіроўкі ў в. Вялікае Мажэйкава (Шчучынскі р-н).
Парк французскага стылю — парк у сядзібе Дубае (Пінскі р-н).
Рэгулярныя паркі-сады, высаджаныя ліпамі, былі вельмі распаўсюджаны ў XVIII ст. у гарадах і мястэчках: у Гродна пры палацы Тызенгаўза, Бешанковічах, Дуброўне, Паставах, Рагачове, Слоніме. Да іх набліжаліся сады ў Анопалі (Мінскі р-н), Друі, Залессі (Смаргонскі р-н), Свіслачы, Станіславове, Хоцімску і інш.
паркавых павільёнаў - касцёл-пахавальня палацава-паркавага ансамбля ў Воўчыне. 1733 г. у барочна-ракайльным стылі па ўзору рымскай царквы Санта Марыя Маджыорэ.
капліца ў парку сядзібы Гародна (Воранаўскі р-н)
альтанка в. Вялікае Мажэйкава
Барочная паркавая скульптура да нашага часу не захавалася. Вядома, што скульптурная група з Нептунам была пастаўлена каля сажалкі ў Воўчыне, выявы Адама і Евы — у Дзярэчыне1.
манастырскі комплекс езуітаў у Юравічах Калінкавіцкага раёна.
Мураваныя касцёл і калегіум, у 1746 г.,
манастырскім комплексам езуіцкі калегіум у Полацку (захаваўся часткова) будаўніцтва касцёла св. Стэфана было распачата ў канцы XVII ст., а завершана ў 1746 г., калегіум пачалі будаваць у 1750 г. трохпавярховы корпус, пабудаваны ў 1785 г. архітэктарам Г. Груберам.
віленскага барока
Я. К. Глаўбіц, касцёл у Сталавічах (1740-1746),
Я. К. Глаўбіц праваслаўная Спаская царква ў Магілёве (1756 — 1762)
Я. К. Глаўбіц уніяцкая царква св. Сафіі ў Полацку (1738—1750, разам з Б. Касінскім).
уніяцкая царква ў Беразвеччы пад Глыбокім (1756— 1763).
уніяцкай царквы ў в. Вольна Баранавіцкага раёна, пабудаванай у 1768 г.
касцёла св. Андрэя ў Слоніме (1775)
уніяцкай царквы ў Барунах (Ашмянскі р-н), 1747—1757 гг, праект А. Асікевіча, завершана у 1760—1770 гг.
Міхайлаўскі касцёл у в. Лужкі Шаркоўшчынскага раёна, 1744—1756 гг. пры кляштары піяраў.
касцёл у в. Германавічы Шаркоўшчынскага раёна (1787).
уніяцкай царквы ў Талачыне (1769).
касцёл езуітаў у в. Лучай (1766—1776) ў Пастаўскім раёне,
касцёл дамініканцаў у в. Дунілавічы (1769—1773). ў Пастаўскім раёне,
касцёл бернардзінцаў у Будславе Мядзельскага раёна (1783).
цэнтрычны храм Касцёл кармелітаў у Мядзелі (1754),
Крыжаўзвіжанская царква ў Жыровіцкім манастыры базыльян (храм-кальварыя— спецыфічны тып храма-кальварыі, прысвечаны пашыранаму ў XVIII ст. абраду, які імітаваў паломніцтва ў Іерусалім) (1769),
касцёл Карла Барамея ў Пінску (1770—1832),
касцёл місіянераў у в. Лыскава Пружанскага раёна (1763—1785)
касцёл трынітарыяў у в. Крывічы Мядзельскага раёна (1776).
У 1772 г. чатырох'ярусная вежа тыповыя для позняга беларускага барока, дабудавана да галоўнага фасада касцёла бернардзінцаў у Друі (XVII ст.).
Мастацкай цэласнасцю і багаццем пластычнай аздобы вызначаліся інтэр'еры касцёлаў дамініканцаў у Стоўбцах, езуітаў і бернардзінцаў у Гродна, езуітаў у Юравічах, францысканцаў у Пінску і інш.
Культавае драўлянае будаўніцтва
развівалася ў асноўным па дзвюх лініях. Першая прадстаўлена помнікамі з выразна выяўленымі мясцовымі традыцыямі, што ідуць ад народнага жылля.
Для другой характэрна больш цесная сувязь з афіцыйнай мураванай архітэктурай стылю барока. У XVIII ст. гэты стыль у значнай меры захапіў і народнае драўлянае дойлідства.
У прасцейшых адназрубных будынках падоўжна-восевай кампазіцыі складваюцца два тыпы пабудоў: сіметрычны і асіметрычны.
Да сіметрычнага можна аднесці царкву Міхаіла ў в. Хатынічы (Ганцавіцкі р-н Брэсцкай вобл.), збудаваную ў другой палове XVIII ст.
Далейшае развіццё гэты прыём сіметрыі атрымаў пры будаўніцтве ў в. Лелікава (Кобрынскі р-н Брэсцкай вобл., XVIII ст.).
асіметрычнай кампазіцыі — царква Мікалая ў в. Рухча (Столінскі р-н Брэсцкай вобл., 1730).
вылучэнне галоўнага фасада вялікай навіссю пярэдняй вальмы: царква ў в. Ялова Пружанскага р-на Брэсцкай вобл.),
перанос галавы наперад, утварэнне шчыта з вежкай-званіцай у завяршэнні
адназрубныя будынкі са званіцамі (звычайна двух'яруснымі) на галоўным фасадзе (царква ў в. Боркі Пінскага р-на Брэсцкай вобл.).
двухзрубных храмаў без вярхоў склаліся два прысмы. Пры адным абодва аб'ёмы завяршаліся агульным вальмавым дахам, як у царкве Міхаіла ў в. Рамель (Столінскі р-н Брэсцкай вобл.). у пачатку XX ст. простая і ясная структура помніка была парушана прыбудовай
Другі прыём пабудовы двухзрубных цэркваў прадугледжваў шчыты на галоўным фасадзе. У гэтым выпадку кампазіцыя яўна асіметрычная. У больш архаічных помніках (цэрквы ў вв. Вялец Глыбоцкага р-на, Мірацічы Карэліцкага, Юшэвічы Нясвіжскага, Корчыцы Кобрынскага р-на)
Далейшае развіццё форм аздаблення галоўнага фасада назіраецца ў царкве в. Вавулічы (Драгічынскі р-н, 1737).
царква маці боскай у в. Дзеткавічы (Драгічынскі р-н, 1740),
Вылучэнне галоўнага фасада шчытом з вежай над ім характэрна для шэрагу помнікаў XVIII ст. Да іх можна аднесці цэрквы ў вв. Камайск (Докшыцкі р-н) і Латыголь (Вілейскі р-н).
касцёл ў п. Струбніцы (Мастоўскі р-н)
трохзрубных храмаў падоўжна-восевай кампазіцыі ў XVIII ст. ілюструюць цэрквы ў вв. Дабраслаўка і Ахова Пінскага, у в. Войская Камянецкага раёнаў.
неразвіты бабінец прысутнічае і ў Крыжаўзвіжанскай царкве ў в. Ахова (1758, пабудавана як касцёл, перабудоўвалася ў сярэдзіне XIX ст. пад праваслаўную царкву).
Царква маці боскай у в. Войская (1751)
Юр'еўская царква ў в. Яглевічы (Івацэвіцкі р-н, 1760).
трохзрубная Петрапаўлаўская царква ў в. Вялікія Жухавічы (Карэліцкі р-н, 1745) г.)
Адначасова існавалі цэрквы, у якіх як мінімум адзін са зрубаў увенчваўся вянковым верхам.
Захаваліся помнікі, якія сінтэзуюць прыкметы першай і другой тыпалагічных груп. Напрыклад, у двухзрубнай Троіцкай царкве в. Гарадная (Столінскі р-н Брэсцкай вобл.)
Будаўніцтва цэркваў з вярхамі мае надзвычай старадаўнія традыцыі. Царкву ў в. Баравое (Лельчыцкі р-н Гомельскай вобл.) безумоўна можна аднесці да рэдкага тыпу цэркваў-хат.
Ярусныя завяршэнні мелі нават невялікія культавыя будынкі — капліцы, асабліва цэнтрычныя ў плане. Так, капліца ў в. Дунайчыцы (Нясвіжскі р-н, 1760)
У XVIII ст. працягвалі развівацца трохзрубныя храмы з трыма вярхамі. Царква ў в. Збароў (Рагачоўскі р-н Гомельскай вобл., 1749)
Спаса-Праабражэнская царква ў в. Барань (Аршанскі р-н, 1740) складаецца з двух зрубаў — неф'а і алтара.
царква Параскевы Пятніцы ў Дзівіне (Кобрынскі р-н)
касцёлы ў Слуцку і в. Хоўхлава (Маладзечанскі р-н).
царкве Юр'я ў в. Валовель (Драгічынскі р-н, 1766
касцёл у г. п. Іванава, 1764
касцёл у в. Палачаны Маладзечанскага р-на
касцёл у в. Воўпа Ваўкавыскага р-на, 1773
Базіліка ў Драгічыне (Брэсцкая вобл.)
царква Ляшчынскага манастыра пад Пінскам (1742).
Праабражэнская царква ў в. Хмелева (Жабінкаўскі р-н, 1-я палова XVIII ст.).
Троіцкай царквы ў Віцебску (1761).
царквы Куцеінскага манастыра пад Оршай
Ільінскую царкву ў Віцебску (1746)
Троіцкай царквой Маркава мапастыра (1691).