31.Стварэнне беларускай савецкай дзяржаўнасці (1918 – 1920 гг.). Савецка-польская вайна 1919 – 1920 гг. І яе вынікі для Беларусі.

Стварэнне беларускай дзяржаунасщ было звязана першапачаткова з абвяшчэннем на нацыянальна-дэмакратычнай аснове Беларускай Народнай Рэспублш (БНР), а затым з утварэннем на савецкай аснове Сацыялктычнай Савецкай Рэспублш Беларусь. Пытанне аб дзяржаунасщ Беларуа ускладнялася тым, што вышэйшы орган савецкай улады у Беларуси — Абласны выканаучы камитэт Саветау рабочых, салдацюх i сялянсшх дэпутатау Заходняй вобласщ i фронту (Аблвыкамзах) адмоуна ставился да яго вырашэння. Яго кираушцтва (А. Мясшкоу i шш.) не личыла беларусау самастойнай нацыяй. Прадстауна беларускага нацыянальнага руху распачали падрыхтоуку да скшкання Усебеларускага з'езда, яю адбыуся у снежш1917 г. у Минску. Яго удзельнш не прыйнш да адной думкь Ад на частка дэлегатау дабивалася абвяшчэння Беларускай Народнай РэспублМ, а другая частка прапанавала аутаномт у складзе Савецкай Pacii. З'езд прыняу рашэнне аб стварэнш органа краёвай улады у выглядзе Усебеларускага Савета ся- лянскЬс, рабочых i салдацк^х дэпутатау. Аднак падобны орган, яю узнж у вышку кастрычнщюх падзей 1917 г., ужо гснавау у Беларуси — гэта Аблвыкамзах. Стварыушы свой орган краёвай улады, удзельнш з'езда фактычна выказалюя супраць улады Аблвыкамзаха. Таму па рашэнш балылавщкага юраушцтва з'езд лры дапамозе вайсковай силы быу распушчаны. Удзелыпю Усебеларускага з'езда не прыпынш распа- чатай ирацы i утварьш Выкапаучы камхтэт (Выканком) з'езда. Выканком ва умовах нямецкага наступления, кали KipayniKi Аблвыкамзаха пакшуш Мшск, абвясшу сябе насован уладай на тэрыторьй Беларусь 9 сакавжа Выканком абвясшу Беларускую Народную Рэспублгку (ВНР). Ён быу ператвораны у Раду БНР, якая 25 сакавжа 1918 г. абвясщла незалежнасць ВНР. Дзсячы БНР (lean i Антон Луцкетчы, Вацлау Ластоускг, Аркадзъ Смолгч i iHUi.) апынулюя у цяжким становшчы, бо абвяшчэнне БНР адбылося ужо ва умовах нямецкай аку- нацьй. Па умовах Брэсцкага мхру, падшсанага 3 сакавжа 1918г. памиж Савецкай Рааяй i Гермашяй, частка Беларуа была занята германскими войскамь Нямецкае юраушцтва, нягледзячы на прывггальную тэлеграму частю дзеячау БНР, не прызнала гэтай рэспублжь

Утварэнне ССРБ и Литойска-Беларускай ССР. Пытанне аб стварэннд беларускай дзяржавы на савецкай аснове вырашалася у канцы 1918 г. на VIПауночна-Заходняй абласной канферэнцых Расшскай Камутстычнай партых (балыиавжоу) — РКП(б), якая праходзигау Смаленску. Яна 30 снежня 1918 г. абвясщла сябе Iз'ездам Камутстычнай партых (балыаавЫоу) Беларуа — КП(б)Б. и студзеня 1918г. было абнародавана рашэнне з'езда пра абвяшчэнне Сацыятпстычнай Савецкай Рэспублжи Беларусь (ССРБ). Старшынёй Часовага рабоча-сялянскага урада Беларуси стау Змщер Жылуновгч (.ЦШка Гартны). 2—3 лютага 1919 г. на I Усебеларуоам з'ездзе Саветау у MiH- ску была прынята першая Канстытуныя ССРБ. Таксама было прынята рашэнне пра аб'яднанне Беларуа i Литвы у Jlimoy- сха-Беларускую Савецкую Сацыялхстычщю Рэспублхку (Jlim- БелССР). Яна была утворана як буферная дзяржава, тэрыторыя якой выкарыстоувалася для адмежавання Савецкай Pacii ад Полынчы з мэтай прадухшення адкрытай вайны з ёю. ЛитБелССР пракнавала да жшуня 1919 г., кали яе тэрыторыя была захоплена польскими войскамх у час польска- савецкай вайны 1919—1920 гг. Пасля вызвалення войскалп Чырвонай Армй тэрыторьп Бeлapyci 31 лшеня 1920 г. была прынята Дэкларацыя аб незалежнасщ Савецкай Сацыячхапыч- иай Рэспублш Беларусь (ССРБ). Адбылося другое абвяшчэнне савецкай рэсяублМ на тэрыторьн Беларусь.

У лiстападзе 1918г. адрадзiлася Польская дзяржава. Яе Пiлсудскi аб'явiу аб аднауленнi Рэчы Паспалiтай у межах 1772г.А ужо у снежнi 1918г.польскi урад стау на шлях ажыццяулення сваiх памерау далучыць землi Украiны,Беларусi i Лiтвы да Польшчы.Улiчваючы небяспеку з боку Польшчы, 21 снежняна нарадзе у Гродна Рада БНР,якой у той час падпарадкоувалася Гродзеншчы-на,стварыла Савет Дзяржаунай абароны.Яго узначалiлi В.Ластоускi i генералВ.Кандратовiч.Силы народа не роуныя, Таму было вырашана далучыцьь Гродзеншчыну да Лiтоускай рэспублiкi на правах аутаномii. Лiтоуская рэспублiка у той час была прызнана шэрагам дзяржау у тым лiку i краiнамi Антанты.З мэтай адстойвання iнтарэсау беларускага народа i кiравання беларускiмiземлямi пры Лiтоускiм урадзе было створа на Мiнiстэрства беларускiх спрау,якое узначалiу I.Варонка.Да пачатку 1919г. польскiя войскi захапiлi знач-ную частку Гродзенскай губернii,а потым працягвалi наступленне у трох напрамках: 1)Вiльня-Лiда-Маладзечна, 2)Баранавiчы-Мiнск, 3)Кобрын-Пiнск. Дасярэдзiны сакавiка iм удалося захапiць Брэст, Пiнск, Баранавiчы. Бальшавiцкая улада не змагла арганiзаваць значнага супрацiулення польскiм вайскам.Справа у тым, што вялiкiя сiлы Чырво-най Армii у гэты перыяд канцэнтравалiся на Усходнiм фронце,якi бальшавiц-кi урад лiчыу галоуным. Нават у час наступлення палякау мабiлiзаваныя уЧырвоную Армiю накiроувалiся на Усход. Вясной 1919г. польскiя войскi захапiлi Лiду i Вiльню. Урад ЛiтБел пераехау у Мiнск.У мэтах канцэнтрацыi сiлi узмацнення абароны 1 чэрвеня 1919г. у Маскве было прынята рашэнне аб перадачы паунамоцтвау бальшавiцкiх урадау Украiны, ЛiтБел i Латвii урадуРСФСР. Лiтоуска-беларуская армiя была перайменавана у 16 армiю. Але поль-скае наступленне працягвалася. Савецкiя войскi пакiнулi Мiнск, Слуцк,Жло-бiн, Рагачоу i iнш. Пагроза навiсла над Гомелем. I толькi на лiнii р.Бярэзiныфронт стабiлiзавауся да вясны 1920г.У сакавiку 1920г. польскiя войскi пачалi новае наступленне. Пры дапамозе Антанты яны захапiлi Мазыр, Калiнкавiчы, Рэчыцу.25 красавiка палякi сумесназ пятлюрауцамi разгарнулi наступленне на працягу усяго польска-савецкага фронту ад р.ПРыпяць да р.Днестр.Дзякуючы перакiдванню войск з Усходняга фронту, Чырвоная Армiя 14 мая1920г. здолела перайсцi у контрнаступленне. Але з-за недахопу сiл наступ0-ленне не дала вынiкау.Новае наступленне Чырвонай Армii распачалося у лiпенi 1920г.Яно было старанна падрыхтавана i дало плён. 7 лiпеня быу вызвалены Мiнск, а 1 жнiуня - Брэст.Пад нацiскам А.Чарвякова,З.Жылуновiча, Д.Чарнушэвiча ЦК КП(б)Б прызнаунеабходным выступiць з дэкларацыяй аб прызнаннi самавызначэння беларуска-га народа. 31 лiпеня 1920г. у Мiнску была прынята Дэкларацыя незалежнасцiБССР у межах адной (Мiнскай) губернii. Гэта было не столькi аднауленне беларускай дзяржавы, колькi супакойванне народных мас. Супраць гэтага актавыступiлi беларускiя эсеры, якiя жадалi бачыць Беларусь сапрауды цэласнайi незалежнай дзяржавай.