ИНФОРМАЦИОННЫЙ_РЕСУРС__АРТ-МЕНЕДЖМЕНТ_МАГИСТРАТУРА_2 / Я.Д.Григорович ПРИКЛАДНАЯ КУЛЬТУРОЛОГИЯ

¢се катэгоры³ чытачо¢. Аднак у гэтым працэсе ¸сць свае аса бл³васц³. Вывучэнне тэрапе¢тычнага ¢здзеяння чытання паказ вае, што б³бл³ятэрапе¢ту вельм³ важна вызначыць эмацыянальны тып асобы, прадбачыць магчымую рэакцыю на кн³гу, пастаянна помн³ць, што гало¢ная задача б³бл³ятэрап³³ — фарм³раванне аптым³стычнага бачання акал³чнасцей. У той жа час неабходна ¢важл³ва сачыць, каб кн³га, дапамагаючы вырашыць унутраныя канфл³кты, не ператварылася ¢ свайго роду наркотык, як³ адводз³ць чытача ад рэча³снасц³.

Большасць сучасных б³бл³ятэрапе¢та¢ выдзяляюць тры к³рунк³ ¢ методыцы лячэння кн³гам³:

•б³бл³ятэказна¢чы, дзе кн³га выконвае ролю тольк³ заспакаяльнага фактару;

•б³бл³ятэрап³ю як частку пс³хатэрап³³;

•б³бл³ятэрап³ю як саста¢ны кампанент лячэбнага працэсу, што ажыцця¢ляецца ¢ цесным кантакце ¢рача ³ б³бл³ятэкара .

Ва ¢мовах масавага абслуго¢вання насельн³цтва ³ неразв³тасц³ б³бл³ятэрапе¢тычнага метаду ¢ нашай кра³не магчыма выкарыстанне б³бл³ятэрап³³ як б³бл³ятэказна¢чага аспекту. Мэтанак³раванае чытанне ¢ гэтым выпадку выконвае аздара¢ленчыя, выхава¢чыя, пс³халаг³чныя, сацыяльныя, этычныя ³ эстэтычныя задачы. Яно станов³цца адной з частак рэаб³л³тацы³, якая дапамагае дэзадаптаванаму чытачу перапрацаваць ³ асэнсавац ь узн³клыя праблемы, падтрымаць яго ¢ перыяд рэадаптацы³, пазбав³цца ад непатрэбнага самаанал³зу, назойл³вых думак.

Практыкам³ за¢важана, што кн³г³ не тольк³ могуць аказваць заспакаяльнае ¢здзеянне, але яны могуць быць ³ тан³зуючым сродкам, як³ стварае бадз¸ры ³ добры настрой. Мастацкая л³таратура можа выра¢но¢ваць эмацыянальны стан, садзейн³чаць выхаванню вол³, раб³ць характар больш устойл³вым.

Анал³з арган³зацы³ ³ зместу масавай работы б³бл³ятэк дае падставы сцвярджаць, што ³х дзейнасць уключае як элементы пс³х³ятры³, так ³ б³бл³ятэчныя метады ³ формы. Б³бл³ятэкары праводзяць групавыя ³ ³ндыв³дуальныя гутарк³ з чытачам³, высвятляюць ³х запатрабаванн³, рэкамендуюць тую ц³ ³ншую л³таратуру. Безумо¢на, гэта неад’емная частка тэрапе¢тычнага працэсу. Адна- часова выкарысто¢ваюцца так³я б³бл³ятэчныя формы работы, як правядзенне агляда¢ ³ выста¢ л³таратуры, дыспута¢ ³ канферэнцый чытачо¢, л³таратурных вечаро¢ ³ ³ншых мерапрыемства¢, мэтай як³х з’я¢ляецца найбольш по¢нае задавальненне духо¢ных патрэб розных катэгорый чытачо¢. На долю адной беларускай публ³чнай б³бл³ятэк³ прыпадае прыкладна 2100 патэнцыяльных чытачо¢. У

мэтах далучэння насельн³цтва да с³стэматычнага чытання ³ карыстання фондам³ б³бл³ятэк ³х супрацо¢н³к³ выкарысто¢ваюць розныя ³ндыв³дуальныя формы масавай работы. У практыку работы б³бл³ятэк увайшл³ сямейныя чытанн³, кал³ ¢ б³бл³ятэку прыходзяць сем’ям³, сем’ям³ ¢дзельн³чаюць у гульнях, конкурсах, святах. Цэнтральная дз³цячая б³бл³ятэка г.Гомеля с³стэматычна праводз³ць вячорк³, як³я ¢ асно¢ным прысвячаюцца народны м святам ³ абрадам. Пры Маг³л¸¢скай абласной б³бл³ятэцы створаны аб’яднанн³ пачынаючых паэта¢, мастако¢, вынаходн³ка¢. Пры многiх б³бл³ятэках створаны карц³нныя галерэ³, экспаз³цы³ выраба¢ дэкараты¢на-прыкладнога мастацтва, музе³ рознай нак³раванасц³, лялечныя тэатры. Нярэдка ладзяцца мерапры - емствы па-за сценам³ б³бл³ятэк, у парках адпачынку, ³нтэрнатах, клубах, на прадпрыемствах ³ ³нш. Новай ³ змясто¢най формай папулярызацы³ кн³г³ з’я¢ляюцца тэатры кн³г³, як³я дазвал яюць не традыцыйна, а ¢ форме ³нсцэн³раваных уры¢ка¢ з твора¢ зна¸- м³ць чытачо¢ з кн³гай.

Так³м чынам, б³бл³ятэк³ адыгрываюць важную ролю ¢ духо¢- ным фарм³раванн³ асобы, пэ¢ным чынам садзейн³чаюць рэаб³л³тацы³ насельн³цтва. Дзейнасць б³бл³ятэк для мног³х людзе й станов³цца фактарам, як³ адцягвае ³х ад па¢сядз¸нных думак, трывогi за будучыню, дапамагае перанос³ць душэ¢ныя ³ ф³з³чныя пакуты. Мног³я б³бл³ятэк³ працуюць з ул³кам узроставых, прафес³йных ³ ³ншых асабл³васцей чытачо¢, надаюць шмат уваг³ праблемам дз³цячага чытання. Разв³цц¸ электронных мас-медыя, як³я не патрабуюць так³х ³нтэлектуальных намагання¢ для ¢спрымання, як чытанне, паступова пачало выцясняць з жыцця дзяцей патрэбу чытаць кн³г³. Пад акты¢ным уплывам а¢ды¸-, в³дэасродка¢ ³нфармацы³ ³ масавай культуры паступова змяняецца субкультура дзяц³нства. Зыходзячы з вышэйпададзенага, намаганн³ б³бл³ятэчных работн³ка¢ канцэнтруюцца на дзейнасц³ па разв³цц³ дз³цячага чытання. У нашай кра³не створана шматлiкая разгал³наваная сетка б³бл³ятэк, як³я абслуго¢ваюць дзяцей ³ юнако¢. Асно¢ным³ карыстальн³кам³ б³бл³ятэк з’я¢ляюцца маладыя людз³ ва ¢зросце да 20 гадо¢ (65—70%) ³ пенс³янеры (10%). Дзейнасць дз³цячых ³ школьных б³бл³ятэк характарызуецца шматграннасцю, нестандартнасцю форма¢ папулярызацы³ кн³г³. З гэтай мэтай у БудаКашал¸¢скай, Добрушскай, Нара¢лянскай, Гомельскай дз³цячых б³бл³ятэках праводзяцца творчыя конкурсы, ствараюцца гу ртк³, дзе дзец³ набываюць навык³ ³ ¢менн³ малявання, саломапляцення, вышывання, ткацтва. Пры арган³зацы³ выставак, б³бл³яграф³чных агляда¢ ул³чваюцца запатрабаванн³ юных чытачо¢.

Важнай задачай б³бл³ятэк з’я¢ляецца абслуго¢ванне людз ей пенс³¸ннага ¢зросту. Б³бл³ятэк³ шырока ³нфармуюць ³х аб новых паступленнях л³таратуры, ³мкнуцца павыс³ць якасць ³х абслуго¢- вання, далучыць да грамадскай дзейнасц³. Надаецца шмат уваг³ ³ндывiдуальнаму к³раванню ³х чытаннем. Пры рабоце з пенс³янерам³ ¢л³чваюцца ³х пс³халаг³чныя асабл³васц³, надаецца ¢вага вывучэнню ³ анал³зу працэсу ³х сацыяльнай адаптацы³. З мэтай пераадолення замкн¸насц³ пажылых людзей, актыв³зацы³ ³х знос³н пры б³бл³ятэках ствараюцца клубы, у як³х абмярко¢ваюцца мастацк³я творы, праводзяцца розныя мерапрыемствы.

З фонду публ³чных б³бл³ятэк праз завочныя або нестацыянарныя формы абслуго¢вання атрымл³ваюць л³таратуру ³нвал³ды. Для ³х кн³га — часам адз³нае акно ¢ вял³к³ свет, сябра ³ дарадчык, суразмо¢ца ³ лекар. Абслуго¢ванне ³нвал³да¢ ³ людзей з ф³з³чным³ недахопам³ — вельм³ складаная справа, якая патрабуе сацыяльнарэаб³л³тацыйнай нак³раванасц³. Умела арган³заванае абс луго¢- ванне хворых людзей можа дапамагчы ³м весц³ акты¢нае жыцц¸, займацца прафес³йнай дзейнасцю.

Для б³бл³ятэкара важныя не тольк³ прафес³йныя веды, але ³ ¢менн³ кантактаваць з чытачом, у час размовы ствараць аптымальную для яго атмасферу цеплын³ ³ душэ¢насц³. Важную ролю адыгрывае жыцц¸вы вопыт б³бл³ятэрапе¢та, якi дапаможа знайсц³ выйсце з с³туацы³. У чытачу трэба бачыць сябра, што трап³¢ у бяду, але не хворага, як гэта прынята ¢ медыцыне.

Гало¢ным сродкам уздзеяння ¢ б³бл³ятэрап³³ з’я¢ляюцца тэксты. Б³бл³ятэкар рыхтуе iх для выкарыстання ¢ лячэбных мэтах. Па меркаваннi рас³йскага б³бл³язна¢цы В.С.Крэйдзенкi, у б³бл³ятэрап³³ выкарысто¢ваюцца тры асно¢ныя групы тэкста¢.

1. Мастацкая л³таратура: любыя л³таратурныя жанры (раманы, эп³чныя ³ драматычныя творы, апавяданн³, паэз³я, дз³цячая л³таратура, гумарэск³, казк³, м³фы, паданн³ ³ ³нш.). Шырока выкарысто¢ваюцца мемуары, а¢таб³яграф³чныя творы. Усе яны ¢спрымаюцца чытачам³ спакойна.

Шырока распа¢сюджана практыка складання б³бл³ятэрапе¢там³ так званых “лячэбных” сп³са¢ кн³г. Анал³з л³таратуры, якая найбольш выкарысто¢ваецца ¢ рабоце з дэзадаптаваным³ людзьм³, дае падставы вылучыць творы:

а) пра людзей, як³я перамагл³ ф³з³чныя немачы. Б³бл³ятэрапе¢тычным эфектам валодаюць кн³г³ пра вядомых людзей, як³я не скарыл³ся перад бядой, а цаной вел³зарнага напружання вол³, прая¢ляючы выключныя мужнасць ³ энерг³ю, стал³ карысным³

членам³ грамадства, атрымал³ прызнанне ³ вядомасць або з вял³к³м натхненнем працягвал³ або працягваюць творчую дзейнасц ь;

б) аптым³стычнай нак³раванасц³, якiя дазваляюць адцягнуць ад жудасных думак, звязаных са стратай родных, люб³мых;

в) якiя дапамагаюць пераадолець духо¢нае бязладдзе, цяжк³я ¢спам³ны аб м³нулым;

г) якiя адцягваюць ад складаных побытавых, прафес³йных ³ ³ншых праблем. Для гэтай мэты могуць выкарысто¢вацца ³ прыгодн³цк³я кнiгi, а таксама фантастыка.

2.Тэксты простыя, але адаптаваныя, а таксама ¢ры¢к³ з твора¢, як³я падрыхтаваны да тэрапе¢тычнай працы. Гало¢ны сэнс гэтых твора¢ у тым, што надзея абуджае волю да жыцця, дае с³лы для барацьбы з хваробам³, а адсутнасць надзе³, адз³нота, чалавечая абыякавасць асуджаюць на г³бель.

Але падрыхто¢ка так³х тэкста¢, асабл³ва ³х выкарыстанне, выкл³каюць пэ¢ныя цяжкасц³ ³ некаторы недавер чытачо¢. Таму вопытныя б³бл³ятэкары л³чаць, што выкарыстанне адаптава ных твора¢ пав³нна быць абмежаваным. Падб³раюцца па пэ¢ных тэрапе¢тычных тэмах ³ цытаты, прыма¢к³, уры¢к³ з твора¢ ³ г.д.

3.Тэксты, спецыяльна створаныя для тэрапе¢тычных мэт. Да так³х адносяцца мал³твы, замовы. Выток³ ³х знаходзяцца ¢ дал¸кай старажытнасц³, яны грунтуюцца на веры нашых продка¢

óмагiчную с³лу слова.

Пры рэкамендацы³ кн³г³ ¢ б³бл³ятэрапе¢тычных мэтах неаб - ходна ¢л³чваць наступныя прынцыпы:

а) ступень даступнасц³ выкладання; б) герой кн³г³ пав³нен знаходз³цца ¢ с³туацы³, макс³мальна

падобнай на тую, якая актуальная для чытача, каб па прыкладзе героя дзейн³чаць у пэ¢най с³туацы³ адэкватна.

Вын³к³ шэрага б³бл³ятэрапе¢тычных даследавання¢ сведча ць аб значнай рол³ м³жасобасных знос³н у чытацкай дзейнасц³ карыстальн³ка¢. Гэта тычыцца здаровых ³ хворых.

Пад м³жасобасным³ знос³нам³ чытачо¢, уключаных у сумесную пазнавальную дзейнасць ва ¢мовах б³бл³ятэк³, разумеюцца абмен ³нфармацыяй аб творах друку, расказ аб прачытаным, прамая або ¢скосная рэкамендацыя кн³г ³ часоп³са¢ для чытання. Менав³та таму б³бл³ятэкары надаюць увагу арган³зацы³ чытацк³х канферэнцый, л³таратурных вечаро¢, прэзентацый кн³г³, ³ндыв³дуальнай рабоце з чытачом. У час так³х сустрэч карыстальнiкi абменьваюцца творам³, абмярко¢ваюць змест, найбольш ярк³я эп³зоды, даюць ³м эмацыянальную ацэнку. Размова аб прачытанай кн³зе яднае

¢дзельн³ка¢, выкл³кае адэкватнасць узаемных рэакцый ³ нават пэ¢ную ³дэнтычнасць успрымання ³ ацэнак.

Асновай для м³жчытацк³х знос³н з’я¢ляецца эмацыянальны кантакт, як³ дазваляе знайсц³ спосаб больш по¢нага самавыя¢- лення, выкарыстаць жыцц¸вы вопыт у распрацо¢цы ³ фарм³раванн³ ³ндыв³дуальных ³ групавых прынцыпа¢, навыка¢ паводз³н, норма¢ марал³. Таму вопытныя б³бл³ятэрапе¢ты рэкамендуюць ажыцця¢ляць б³бл³ятэрап³ю ¢ ³ндыв³дуальнай ³ групавой ф ормах. Пры ³ндыв³дуальнай б³бл³ятэрап³³ чытанне адбываецца па складзеным б³бл³ятэрапе¢там плане з далейшым разборам прачытанага. Пры групавой б³бл³ятэрап³³, акрамя патрабавання¢, як³я ¢л³ч- ваюцца пры стварэнн³ любой групы, неабходны яшчэ падбор члена¢ групы па ступен³ начытанасц³ ³ чытацк³х ³нтарэсах. Падб³раецца невял³к³ па аб’¸ме твор, як³ калекты¢на чытаецца. У вын³ку дыскусii выя¢ляецца структура чытацкiх аднос³н у гр упе, высвятляюцца аднос³ны да чытання мастацкай л³таратуры; у тых, хто мала чытае, узн³кае цiкавасць да чытання.

Нярэдка пры абмеркаванн³ канкрэтнай кн³г³ ва ¢дзельн³ка¢ знос³н актыв³зуецца асацыяты¢ная памяць, узн³кае жаданне расказаць пра кн³гу, незна¸мую ³ншым. Да гутарк³ далучаюцца ¢спам³ны аб розных кн³гах, адбываецца абмен ³нфармацыяй аб прачытаным. Пры гэтым можа ¢зн³кнуць больш ц³ менш працяглая ц³кавасць да акрэсленай тэмы або а¢тара.

У спецыяльных ³ публ³чных б³бл³ятэках кра³ны каардынуюцца арган³зацыя ³ к³раванне м³жчытацк³м³ знос³нам³, вывучаюцца чытацкая структура групы, узро¢н³ чытацкага разв³цця калектыву, абмярко¢ваюцца канкрэтныя меры па пераадоленн³ негаты¢ных з’я¢, даследуецца далейшая перспектыва разв³цця калекты¢ных чытацк³х кантакта¢. Вывучэнне м³жчытацк³х знос³н — вельм³ неабходны к³рунак б³бл³ятэрап³³. Праз разв³цц¸ чытацкай культуры б³бл³ятэкары ³мкнуцца дапамагчы кожнаму чалавеку знайсц³ душэ¢нае супакаенне.

Даследаванне в³да¢ ³ метада¢ б³бл³ятэрапе¢тычнай дзейн асц³ дазваляе выдзел³ць так³ в³д самавыя¢лення, як творчае п³санне (creative writing). Пры чытаннi ³ п³саннi выкарысто¢ваюцца вобразы, асацыяцы³ для ажы¢лення пагаслых пачуцця¢ чытача, для натхнення яго творчасцю.

Асабл³васць л³таратуры ¢ тым, што яна тым мацней уздзейн³чае на чалавека, чым больш выкл³кае ¢ яго асацыяцый. Вобраз нараджае новыя вобразы, часам адно слова здольнае прымус³ць асобу перажыць з’яву, якая мела месца ¢ жыцц³, ³ напо¢н³ць яе новым сэнсам. Таму б³бл³ятэкары шырока выкарысто¢ваюць

разнастайныя творчыя конкурсы: “Я малюю казку”, “Я расказваю казку”, “Творчасць нашых чытачо¢” ³ ³нш. За¢важана, што праз сва¸ творчае л³таратурнае сачыненне чытач узбагачаецца, у яго ¢змацняецца пачуцц¸ задавальнення. Сва¸й л³таратурнай работай карыстальн³к, па сутнасц³, выказвае рашучасць больш акты¢на ³самастойна працаваць над сабой, трымацца больш упэ¢нена ¢ аднос³нах да знешняга асяроддзя, супрацьстаяць неспрыяльнай с³туа цы³.

Даказана ¢заемасувязь чытання, л³таратурнай творчасц³ ³ стана¢- лення пэ¢ных тыпа¢ паводз³н чытача. Пры гэтым чытач адзначае непасрэдна наз³раемыя ¢зоры рэагавання, мовы, дзейнасц³, а потым сам пераймае ³х ад л³таратурных героя¢. Узоры для пераймання можна знаходз³ць ³ ¢ працэсе чытання мастацкай л³таратур ы.

Вобраз стано¢чага чалавека, яго прыклад патрэбны чытачам не меней, чым лек³ ³ свежае паветра. Анал³зуючы паводз³ны персанажа¢, ³х характары, карыстальнiк нярэдка ³дэнтыф³куе ³х з жывым³ людзьм³. Адны пс³холаг³ называюць гэта падстано¢кай, друг³я — пераносам (пс³халаг³чныя рысы персанажа цалкам ц³ часткова пераносяцца на чалавека, як³ зна¸мы чытачу ¢ жыццi ц³ па ³ншых творах). Ц³кавай падаецца ³ другая з’ява, кал³ жывыя людз³ “¢ста¢ляюцца” чытачом у мастацк³ твор, правяраюцца меркаю персанажа¢.

Для чытача асабл³ва характэрная пастано¢ка на месца перс а- нажа самога сябе. Тут здзяйсняецца эфект самапазнання, як³ цесна звязаны з самарэфлекс³яй ³ самавыхаваннем. Неасэнсаванае ³мкненне атаясамл³ваць сябе з моцным³, добрым³ героям³ на фоне аднамернага, плоскаснага ¢спрымання характару ³ фабульнага падыходу да твора тлумачыць, чаму чытачы часта аддаюць перавагу маламастацкай лiтаратуры, у якой фабула захопл³вае. У працэсе абслуго¢вання чытачо¢ за¢важана, што карыстальн³кам падабаюцца аднагеройныя апавяданн³, г³пербал³зацыя жыц ц¸вых з’я¢ ³ чалавечых якасцей. Яны захапляюцца кн³гам³, дзе ап³сваюцца неверагодныя прыгоды непераможных л³таратурных пе рсанажа¢. Як заканамернасць гэтага этапу л³таратурнага разв ³цця можна разглядаць цiкавасць да ком³кса¢.

Рэфлекс³я, выкл³каная мастацк³м творам, часам станов³цца крын³цай абуджэння сумлення, фарм³равання новага светаадчування, новых крытэрыя¢ для ацэнак з’я¢ ³ ¢чынка¢ людзей. Па¢ната адчування¢, адкрыцц³, зробленыя ¢ працэсе чытання ³ л³таратурнай творчасц³, выкл³каюць радасць, якую можна назваць мастацкай асалодай. Натхненне, адухо¢ленасць, напо¢ненасць выкл³каюць жаданне падзял³цца ¸ю з друг³м³, даюць ³мпульс асаб³стай творчасц³.

Так³м чынам, б³бл³ятэка мае шырок³я магчымасц³ ¢плыву на людзей, як³я ¢ вын³ку сацыяльных узрушэння¢ атрымал³ значныя пс³хапаталаг³чныя расстройствы. З дапамогай нав уковай, навукова-папулярнай ³ мастацкай л³таратуры б³бл³ятэрапе¢т можа дапамагчы асобе пазнаць сябе, свой стан, пазбав³цца ад трывожных сумнення¢, навучыць разумець моцныя ³ слабыя бак³ свайго характару, пашырыць сферу ³нтарэса¢, сфарм³раваць уя¢ленне аб агульнапрынятых сацыяльных ³ культурных узорах ³ тым самым пазбав³цца ад антысацыяльных установак.

Даследаванне тэоры³ ³ практык³ б³бл³ятэрапе¢тычнай дзейнасц³ ¢ нашай рэспубл³цы, кра³нах СНД ³ Е¢ропы пераконвае, што мэтанак³раванае чытанне могуць ажыцця¢ляць як лекары, так ³ б³бл³ятэкары, як³я прайшл³ спецыяльную падрыхто¢ку з ул³кам спецыф³к³ работы з дэзадаптаваным³ людзьм³.

Сярод сацыяльна-культурных ³нстытута¢ нашай кра³ны б³бл³ятэк³ адносяцца да самых шматл³к³х устано¢. У 2002 г. у Беларус³ нал³чвалася 11,5 тыс. публ³чных ³ спецыяльных б³бл³ятэк, як³я ¢ваходз³л³ ¢ розныя дзяржа¢ныя ³ недзяржа¢ныя структурныя фарм³раванн³. 5,6 тыс. б³бл³ятэк падпарадко¢вал³ся М³н³стэрству адукацы³, 4,8 тыс. — М³н³стэрству культуры. На ф³нансаванн³ прафсаюзных арган³зацый знаходз³л³ся 0,4 тыс.; 0,3 тыс. — утрымл³вал³ся прадпрыемствам³ ³ 0,2 тыс. — медыцынск³м³ ¢становам³.

Для арган³зацы³ ³ правядзення эфекты¢най б³бл³ятэрапе¢тычнай дзейнасц³ патрэбныя высокаквал³ф³каваныя кадры. Б³бл³ятэкару, як³ працуе з дэзадаптаванай асобай, неабходна мець шырокую падрыхто¢ку ¢ гал³не сан³тарнай асветы, валодаць праблемам³, звязаным³ з пс³халог³яй унушэння. Асабл³ва гэта тычыцца б³бл³ятэкара¢ лячэбных устано¢.

Аднак зна¸мства са структурай вучэбных плана¢ факультэт а б³бл³ятэчна-³нфармацыйных с³стэм Беларускага дзяржа¢нага ун³верс³тэта культуры ³ мастацтва¢ ³ Маг³л¸¢скага б³бл³ятэчнага тэхн³кума дае падставы сцвярджаць, што навучэнцы гэтых устано¢ не вывучаюць курсы па прынцыпах арган³зацы³ ³ к³равання спецыяльным³ б³бл³ятэкам³, па методыцы адбору кн³г для пс³х³чна хворых людзей, работы з людзьм³, як³я знаходзяцца ¢ рэакты¢ным стане. Сацыялаг³чныя апытанн³, праведзеныя ¢ х одзе даследавання, паказал³, што б³бл³ятэкары не атрымл³ваюць так³х веда¢ у перыяд павышэння квал³ф³кацы³ ¢ Беларуск³м ³нстытуце праблем культуры. Але, на жаль, супрацо¢н³к³ публ³чных б³бл³ятэк не маюць неабходных веда¢, умення¢ ³ навыка¢ для вядзення прафес³янальнай рэаб³л³тацыйнай работы метадам мэтанак³-

раванага чытання. Такая дзейнасць вядзецца ¢ асно¢ным на iнту³ты¢ным узро¢н³.

Óсувяз³ з гэтым у шэрагу кра³н свету надаецца значная ¢вага падрыхто¢цы кадра¢. Так, у ЗША б³бл³ятэрапе¢ты рыхтуюцца ¢ б³бл³ятэчнай школе пры ун³верс³тэце штата М³несота. Студэнты там атрымл³ваюць веды аб прынцыпах ³ практыцы адбору кн³г для пс³х³чна хворых людзей.

ÓФранцы³, напрыклад, ³снуюць 246 спецыял³заваных б³бл³ятэк, укамплектаваных старанна адабранай л³таратурай з ул ³кам магчымай рэакцы³ розных груп хворых. З ³х фонда¢ выключана л³таратура, што аказвае прыгнятальнае ¢здзеянне на асобу.

Óнашай кра³не, на жаль, не за¢с¸ды фарм³руюцца фонды з ул³кам тэрапе¢тычнага ¢здзеяння кн³г³. У публ³чных б³бл³ ятэках пав³нны стварацца спецыяльныя б³бл³ятэрапе¢тычныя фонды, а л³таратура для чытання клас³ф³кавацца ¢ залежнасц³ ад захворвання¢. Б³бл³¸графам³ ³ б³бл³ятэказна¢цам³ ¢ мног³х кра³нах свету вызначаны прынцыпы адбору ³ клас³ф³кацы³ л³таратуры ¢ мэтах рэаб³л³тацы³. Так, польск³я ³ чэшск³я б³бл³ятэрапе¢ты клас³ф³куюць лячэбную л³таратуру па наступных групах:

1) кн³г³ заспакаяльныя (седаты¢ныя);

2) кн³г³, як³я дзейн³чаюць узбуджальна (стымулюючыя);

3) кн³г³, як³я дзейн³чаюць змешаным спосабам, але з перавагай элемента¢ ³нтэлектуальнай рэфлекс³³.

Першая група, да якой адносяцца заспакаяльныя кн³г³, у тым л³ку казк³, пав³нна складаць прыкладна палову кн³жнага фонду; у другую групу ¢ваходзяць л³таратура аб вандро¢ках, прыгодах, дэтэктывы, навуковая фантастыка; у апошнюю — уклю- чаецца л³таратура, у якой утрымл³ваюцца разважанн³ на тэму жыцця, аднос³н чалавека да сябе ³ ³ншых, да рэча³снасц³.

Нельга сказаць, што такая л³таратура ¢ фондах публ³чных б³бл³ятэк не ³снуе, але колькасць яе не адпавядае патрэбнасцям, мног³я выданн³ ¢старэл³, у iх не ¢лiчваюцца сацыяльна-эканам³ч- ныя ³ маральна-духо¢ныя ¢стано¢кi сучаснага грамадства.

Карэннай перабудовы працы патрабуюць б³бл³ятэк³ медыцынск³х устано¢. У фондах адсутн³чаюць спецыяльна адабраныя кн³г³ для хворых ³ медыцынск³х работн³ка¢ па пытаннях выкарыстання б³бл³ятэрап³³ ¢ лячэбных мэтах.

Так³м чынам, анал³з дзейнасц³ публ³чных ³ спецыяльных б³бл³ятэк Рэспубл³к³ Беларусь паказвае, што б³бл³ятэрап³я як метад к³равання чытаннем людзей з посттра¢матычным стрэ сам знаходз³цца на этапе стана¢лення ³ патрабуе сур’¸зных намагання¢ сацыяльных ³нстытута¢ нашага грамадства.

Пытанн³ ³ заданн³

1.Пад уплывам як³х фактара¢ узн³каюць стрэсавыя парушэнн³ ¢ людзей?

2.Дайце азначэнне адаптаты¢най ³ кампенсатарнай функцый культуры.

3.Як³я в³ды мастацтва акты¢на выкарысто¢ваюцца спецыял³стам³ для карэкцы³ пс³хафункцыянальнага стану?

4.Перал³чыце асно¢ныя к³рунк³ сучаснай арттэрап³³.

5.Як³я в³ды ³ метады б³бл³ятэрапе¢тычнай дзейнасц³ выкарысто¢ваюцца пс³хатэрапе¢там³ ³ б³бл³ятэкарам³?

Л³таратура

Арттерапия в эпоху постмодерна / под ред. А.И.Копытина.— СПб.: Изд-во “Речь” совместно с изд-вом “Семантика-С”, 2002.— 224 с.

Бурно, М.Е. Терапия творческим самовыражением: метод. рек. Мин-ва здравоохранения СССР.— М.: Медицина, 1989.— 303 с.

Матейова, З., Машура, С. Музыкотерапия при заикании / пер. с чеш.— Киев: Вища шк., 1984.— 304 с.

Психотерапевтическая энциклопедия / под ред. Б.Д.Карвасарского.— СПб.: ПитерКом, 1998.— 752 с.

Сацыяльна-пс³халаг³чная рэаб³л³тацыя насельн³цтва мастацтвам: практ. дапам. для работн³ка¢ культуры / пад рэд. А.².Смол³ка.— Мн.: Бел. ун-т культуры, 1998.— 82 с.

Селье, Г. Стресс без дистресса / пер. с англ.— М.: Прогресс, 1979.— 124 с.

10.²НФАРМАЦЫЙНЫЯ

²КАМУН²КАТЫ¡НЫЯ ТЭХНАЛОГ²²

¡КУЛЬТУРЫ

10.1.Сутнасць ³нфарматызацы³ культуры

Новыя в³ды вытворчасц³: электрон³ка ³ ³нфарматыка, б³ятэхналог³я, касм³чная вытворчасць ³ ³ндустрыя культуры — набыл³ ¢ ХХ² ст. глабальны характар. Яны стал³ найбольш дынам³чным кампанентам як матэрыяльнай, так ³ духо¢най вытвор- часц³.

Для гуман³тарных сфер разгортванне ³нфарматызацы³ з’я¢ляецца задачай надзвычайнай актуальнасц³. Трэба ¢л³чваць, што сучаснае грамадства ¢ некаторай ступен³ станов³цца ³ “постэканам³чным”, таму што ¢ ³м побач з сектарам вытворчасц³ матэрыяльных даброт ³ паслуг у значнай меры пашыраецца сектар “духо¢най вытворчасц³ чалавека”. Духо¢ная вытворчасць станов³цца ¢с¸ больш вызначаным пачаткам у сукупнай вытворчасц³, падначальвае яе структуру, змест ³ дынам³ку. Культура, як адзна- чае амерыканск³ футуролаг Д.Бел, з’я¢ляецца найбольш дынам³чным, нават у пара¢нанн³ з тэхн³кай, кампанентам цыв³л³зацы³.

У пост³ндустрыяльным грамадстве складваецца ³ прынцыпо ва ³ншы тып вытворчасц³, распа¢сюджвання ³ захавання веда¢. Камп’ютэрызацыя асно¢ных сфер чалавечай дзейнасц³ апошняй чвэрц³ ХХ ст. разам з выключна важк³м³ дасягненням³ ¢ сферы стварэння, распа¢сюджвання, пошуку ³нфармацы³ прывяла да пран³кнення ³нфармацыйных тэхналог³й практычна ва ¢се в ³ды культурнай дзейнасц³. Дзякуючы дасягненням у гал³не штучнага ³нтэлекту пашырыл³ся магчымасц³ ³нтэлектуальных с³стэм ³нфармацыйнай падтрымк³ разнастайных творчых працэса¢. У вын³ку

³нфармацыйныя тэхналог³³ атрымал³ значнае разв³цц¸ ¢ сферах творчай дзейнасц³ чалавека. Мадэл³раванне культурных працэса¢ з’я¢ляецца складанай праблемай, таму што культура як сфера чалавечай дзейнасц³ характарызуецца макс³мальнай (адносна ³ншых сфер) доляй творчасц³. Гэта азначае высокую ступень уплыву ³нтэлектуальных фактара¢.

Стана¢ленне ³нфармацыйнага грамадства ¢нос³ць ³стотныя змены ¢ формы ³ спосабы яго ¢заемадзеяння з культурай. Асабл³вае месца культуры ¢ агульнай структуры ³нфармацыйнага грамадства вызначаецца тым, што, з аднаго боку, ³нфармацыя аб культуры мае самы шырок³ арэал спажывання, з другога боку, гэта ³нфармацыя прызначана для любой асобы без абмежавання¢. Таму месца ³нфармацы³ аб культуры ¢ глабальных ³нфармацыйных структурах пав³нна быць вельм³ значным. Ступень гэтай значнасц³ ³стотна ¢плывае на ацэнку культурнага ³ творчага ¢зро¢ню асоб ³ ¢сяго грамадства ¢ цэлым. Значыць, для культуры важна вызначыць яе месца ¢ будучай структуры ³нфармацыйнага грамадства.

Пад ³нфарматызацыяй культуры неабходна разумець працэс распрацо¢к³ ³ с³стэмнай арган³зацы³ сукупнасц³ т эхналаг³чна разнастайных фармал³заваных спосаба¢ атрымання, захавання ³ перадачы ³нфармацы³ аб культуры з мэтай павышэння яе якасц³ ³ хуткасц³ даста¢к³. Сучасны стан ³нфарматызацы³ характарызуецца ¢ першую чаргу апорай на ³нтэлектуальныя ³ к³бернетычныя тэхналог³³, узаемадзеянне ³ ¢заемапран³кненне веда¢ разнастайных гал³н чалавечай дзейнасц³.

²нфарматызацыя як глабальны працэс садзейн³чае з’я¢ленню не тольк³ новых ³нфармацыйных тэхналог³й ³ ³х пран³кненню ¢ разнастайныя сферы дзейнасц³ чалавека, але патрабуе ³ змен у сацыяльных ³ культурных формах ³ працэсах у грамадстве. ²нфарматызацыя змяняе спосабы стварэння мастацк³х твора¢ ³, больш таго, абумо¢л³вае ¢зн³кненне зус³м новых (в³ртуальных) мастацк³х форма¢.

Так³м чынам, неабходнасць ³нфарматызацы³ культуры абгрунтавана задавальненнем узрастаючых ³нфармацыйных па трэб грамадства ¢ цэлым ³ кожнага чалавека за кошт паляпшэння якасц³ ³ надзейнасц³ захавання вял³к³х аб’¸ма¢ назапашанай разнастайнай ³нфармацы³ аб культуры, павышэння хуткасц³ ³нфармацыйнага абмену. ²нфармацыя, якую атрымл³вае чалавек у працэсе сва¸й жыццядзейнасц³, веды, як³м³ ¸н валодае, з’я¢ляюцца асновай фарм³равання ³нфармацыйных патрэбнасцей а собы. ²нфармацыйная патрэбнасць — гэта асэнсаваная або не асэн са-

ваная суб’ектам неабходнасць у атрыманн³ пэ¢ных звестак аб рэча³снасц³. Яна фарм³руецца на аснове патрэбнаснага ста ну суб’екта, як³ ¢ працэсе дзейнасц³ стварае ³дэальную мадэль гэтай дзейнасц³, сутыкаецца з недахопам ³нфармацы³. Немагчымасць стварэння закончанай мадэл³ прыводз³ць да стварэння патрэбнаснага стану. Вызначэнне характару неабходнай ³нфармацы³ прыводз³ць да напа¢нення патрэбнаснага стану канкрэтным зместам ³ пера¢тварэння яго ¢ ³нфармацыйную патрэбнасць.

Фарм³раванне ³нфармацыйных патрэбнасцей грамадства адбываецца ¢ асно¢ным пад уплывам канкрэтна-г³старычнай с³туацы³ ³ назапашанага сукупнага сацыяльнага вопыту. ²нфармацыйныя патрэбнасц³ пэ¢най сацыяльнай групы абумо¢лены перш за ¢с¸ агульнай нак³раванасцю дзейнасц³, месцам гэтай групы ¢ сацыяльнай структуры грамадства, а таксама канкрэтна-г³ста- рычным³ ¢мовам³. Фарм³раванне ³нфармацыйных патрэбнасцей асобы адбываецца пад уплывам ус³х вышэйперал³чаных фактара¢.

Адз³нства б³ялаг³чнага ³ сацыяльнага ¢ чалавеку абумо¢л³вае асабл³васц³ яго ³нфармацыйных патрэбнасцей, як³я адпаведна ³снуюць на двух узро¢нях: б³ялаг³чным ³ сацыяльным.

Б³ялаг³чныя ³нфармацыйныя патрэбнасц³ — гэта арган³чныя (б³ягенныя) патрэбы любых жывых ³стот у паступленн³ сенсорнай ³нфармацы³. Каб захаваць сябе як в³д, чалавеку неабходна мець ³ задавальняць патрэбнасць у кантакце з сабе падобным³, з навакольным асяроддзем. Гэта забяспечвае паступленне ¢ мозг раздражняльн³ка¢, як³я стымулююць ³ забяспечваюць па¢нацэнную яго работу. На б³ялаг³чным узро¢н³ ¢зн³кае таксама патрэбнасць арыентацы³ ¢ навакольным асяроддз³. Задавальняючы яе, чалавек, будучы ³стотай б³ялаг³чнай, выб³рае пэ¢ны тып паводз³н, як³ забяспечвае яго паспяховую жыццядзейнасць, зберагае яго як в³д. У чалавека ¢зн³кае таксама патрэбнасць у перайманн³, ³м³таванн³ паводз³н ³ншай, сабе падобнай асобы. Гэта спрыяе перадачы назапашанага вопыту, выпрацо¢цы эканам³чнага рэжыму жыццядзейнасц³.

Сацыяльная прыналежнасць чалавека абумо¢л³вае сацыял³зацыю ¢с³х вышэйперал³чаных ³нфармацыйных патрэбнасцей ³ ³х прая¢ленне ¢ наступных аспектах: патрэбнасць быць ³нфармаваным; патрэбнасць у сацыяльнай арыентацы³; патрэбнасць у сацыяльнай ³дэнтыф³кацы³. Задавальненне ³х спрыяе пс³халаг³чнаму камфорту асобы, упэ¢ненасц³, выпрацо¢цы адпаведных, прынятых у грамадстве паводз³н, вызначэнню сябе як асобы, знаходжанню свайго асаб³стага месца ¢ соцыуме, пэ¢най прафес³йнай, дэмаграф³чнай, грамадскай, пал³тычнай ³ ³ншых групах.

²нфармацыйныя патрэбнасц³ асобы дынам³чныя ³ бязмежныя. Яны фарм³руюцца ³ мяняюцца разам з ³нфармацыйным³ працэсам³

¢грамадстве, змяненнем ³нфармацыйнага патэнцыялу соцыуму ³ ¢зро¢нем асаб³стага ³нфармацыйнага вопыту.

На фарм³раванне ³нфармацыйных патрэбнасцей чалавека, безумо¢на, уплываюць спецыф³ка яго прафес³йнай дзейнасц³, месца, якое ¸н займае ¢ грамадск³м раздзяленн³ працы, сацыяльная роля, якую ¸н выконвае, назапашаны ¢ласны вопыт у той або ³ншай сферы грамадскай практык³. Прычым на пэ¢ных этапах жыцця чалавека гэтыя фактары становяцца дам³нуючым³.

Óсучасным грамадстве ¢зрастае попыт на ³нфармацыю аб культуры. Каб задавол³ць патрэбнасц³ людзей у ³нфармацы³, неабходна выкарысто¢ваць новыя ³нфармацыйныя тэхналог³³, заснаваныя на шырок³м ужыванн³ камп’ютэрнай тэхн³к³. Асно¢ным³

рысам³ ³нфармацыйнага грамадства з’я¢ляюцца:

• пера¢тварэнне дзейнасц³ сродка¢ масавай ³нфармацы³ на аснове тэхналаг³чнага спалучэння з камп’ютэрным³ сетка м³;

• ро¢ныя магчымасц³ доступу ³ хуткага атрымання по¢най ³ дакладнай ³нфармацы³ любога в³ду ³ прызначэння;

• ро¢ныя магчымасц³ аператы¢най камун³кацы³ пам³ж асобам³, установам³ незалежна ад ³х дзяржа¢най прыналежнасц³ ³ тэрытарыяльнага месцазнаходжання;

• стварэнне ³ разв³цц¸ новых форма¢ дзейнасц³ на аснове ³нфармацыйных тэхналог³й, у тым л³ку ¢ сферы творчасц³, выхавання, адукацы³.

Óкультурнай сферы шырок³ ³ хутк³ абмен ³нфармацыяй садзейн³чае фарм³раванню норма¢ ³ кашто¢насцей, як³я адпавядаюць патрэбнасцям пэ¢нага грамадства.

Тэрм³н “³нфармацыйнае грамадства” замацава¢ся ¢ сацыялог³³

¢пачатку 80-х гадо¢ ХХ ст. Гэтаму садзейн³чал³ “бум” ³нфарматык³ ³ камерцыйная рэклама, якая характарызавала камп’ютэр як свайго роду кантроль у будучым. ²нфармацыйнае грамадст ва неабходна разумець як такое грамадства, дзе ³нфармацыя ³ ¢зровень яе выкарыстання карэнным чынам уплываюць на эканам³чнае разв³цц¸ ³ сацыяльна-культурныя змены. У грамадств е ³снуе с³стэма сацыяльных ³нстытута¢, у межах як³х здзяйсняецца стана¢ленне ³нфармацыйнай культуры асобы: сям’я, вучэбнавыхава¢чыя ¢становы, рэл³г³йныя цэнтры, музе³, б³бл³ятэк³ , арх³вы, органы навуковай ³нфармацы³, выдавецтвы, кн³гагандл¸выя прадпрыемствы ³ ³нш. Пастаянны рост аб’¸му сацыяльнай ³нфармацы³, ускладненне камун³кацыйных працэса¢ выкл³кал³ ¢зн³кненне новых праблем: тэхнакратызацы³ мыслення,

магчымасц³ н³вел³равання духо¢ных кашто¢насцей, пагрозы дэгуман³зацы³ грамадскага жыцця, ман³пул³равання свядомасцю асобы ³ ³нш. У так³х умовах узрасла патрэба ¢ павышэнн³ культуры выкарыстання ³нфармацыйных рэсурса¢ грамадства, узмацненн³ спосаба¢ абароны ³нфармацы³, фарм³раванн³ маральных прынцыпа¢, адэкватных новай ³нфармацыйнай с³туацы³, пашырэнн³ камп’ютэрнай ³ б³бл³ятэчна-б³бл³яграф³чнай адукаванасц³. ²ншым³ словам³, у кожнага чалавека пав³нен быць сфарм³раваны высок³ ¢зровень ³нфармацыйнай культуры, як³ дазвол³ць яму не тольк³ адаптавацца ³ камфортна адчуваць сябе ¢ сучаснай ³нфарма цыйнай с³туацы³, але ³ акты¢на ¢дзельн³чаць у пера¢тварэнн³ рэча³снасц³.

10.2. Асабл³васц³ ³нфарматызацы³ духо¢най культуры

Маг³стральным шляхам стана¢лення ³нфармацыйнага грамад - ства з’я¢ляецца працэс ³нфарматызацы³. Асабл³васц³ працэсу ³нфарматызацы³ ¢ сферы культуры вызначаюцца перш за ¢с¸ спецыф³кай самой ³нфармацы³ аб культуры. Слова “³нфармацыя” паходз³ць ад лац. informatio — тлумачэнне, выкладанне, паведамленне. ²снуе мноства азначэння¢ паняцця “³нфармацыя”. Адны пад ³м разумеюць звестк³, як³я з’я¢ляюцца аб’ектам захавання, пера¢тварэння ³ распа¢сюджвання ¢ с³стэме камун³кацый. ²ншыя ³нфармацыю разглядаюць як звестк³ аб навакольным свеце, як³я ¢спрымаюцца чалавекам. Нярэдка ³нфармацыя ¢я¢ляецца як даныя, як³я належаць уводу ¢ ЭВМ, захо¢ваюцца ¢ яе памяц³, апрацо¢ваюцца на ЭВМ ³ выдаюцца карыстальн³кам.

Утварэнне ³нфармацы³ прадугледжвае абавязковую ная¢насць крын³цы ³нфармацы³ (аб’екта, як³ перадае), паведамлення (упарадкаванай пэ¢ным чынам сукупнасц³ с³гнала¢), асяроддзя, якое перадае, сродка¢ перадачы паведамлення, карыстальн³ка ³н фармацы³ (суб’екта, што ¢спрымае).

У любой натуральнай або штучнай с³стэме ³нфармацыя выконвае наступныя функцы³:

•нам³нацы³ (забяспечвае ³ндыв³дуал³зацыю аб’екта¢, ³х аднос³н, якасцей ³ ³ншае, што дазваляе ¢ далейшым ³х успрымаць, адрозн³ваць, ф³ксаваць, перадаваць, ³нтэрпрэтаваць);

•камун³кацы³ (забяспечвае абмен сукупнасцю ¢парадкаваных с³гнала¢ пам³ж адрасантам ³ адрасатам);

•к³равання (забяспечвае рэгуляванне паводз³н асобы, выбар аптымальнага рэжыму жыццядзейнасц³);

—адаптацы³ (забяспечвае магчымасць прыстасавання асобы да навакольнага асяроддзя, соцыуму, спрыяе камфортнаму самаад- чуванню);

—кумуляцы³ (забяспечвае назапашванне прыроднага, сацыяльнага вопыту, захаванне сацыяльнай памяц³ грамадства).

²нфармацыя з’я¢ляецца вын³кам б³ялаг³чнай ³ сацыяльнай жыццядзейнасц³ чалавека, асно¢най крын³цай яго веда¢ аб рэча³снасц³. ²нфармацыя, ствараемая, захо¢ваемая ³ распа¢- сюджваемая ¢ соцыуме, надзвычай разнастайная па знакавай прыродзе, спосабах успрымання, сродках ф³ксацы³ ³ ¢зна¢лення. Яна мае форму ³ змест. Змест адлюстро¢вае асабл³васц³ фрагмента¢ рэча³снасц³, на як³я нак³равана пазнавальная дзейнасць суб’екта. Форма адпавядае пс³хаф³з³чным асабл³васцям яе трансляцы³ ³ ¢спрымання. Змясто¢ныя ³ фармальныя характарыстык³ ³нфармацы³ вельм³ разнастайныя.

²нфармацыя аб духо¢най культуры аднос³цца да сацыяльнай ³нфармацы³ ³ падзяляецца на наступныя в³ды:

• масавыя, прызначаныя для грамадства ¢ цэлым, незалежна ад дзялення яго на розныя сацыяльныя групы. Гэта ³нфармац ыя ¢я¢ляе сукупнасць звестак, даступных кожнаму члену грамадства, зб³раецца ³ распа¢сюджваецца па аф³цыйных каналах, сродках масавай ³нфармацы³;

• групавыя, арыентаваныя на пэ¢ную мэтавую сацыяльную (узроставую, прафес³йную, пал³тычную ³ ³нш.) групу з аднародным³ ³нфармацыйным³ патрэбнасцям³;

• асобасныя, разл³чаныя на канкрэтнага чалавека ³ перадаваемыя пры м³жасобасных знос³нах.

Духо¢ная культура выкарысто¢вае разнастайную ³нфармацыю, якая адрозн³ваецца асабл³васцям³ ¢спрымання яе ³ндыв³дам³. Вылучаюць гукавую, в³зуальную, а¢дыяльную, а¢ды¸в³зуальн ую, тактыльную, смакавую ³ ³нш.

У залежнасц³ ад выкарыстання выразных сродка¢ вылучаецца ³нфармацыя, выражаная пры дапамозе м³м³к³, руху, жэста¢; гука¢ (членараздзельных ³ нечленараздзельных); у ф³ксаванай зн акавай форме (п³сьмо, малюнк³, граф³к³, чарцяжы); у рэчавай форме (будынк³, прылады працы, прадметы спажывання).

Па спосабе адлюстравання ¢ свядомасц³ чалавека ³нфармацыя бывае: лаг³чнай (вын³к аб’ектыв³заванага, паслядо¢нага ³ заканамернага адлюстравання рэча³снасц³); эстэтычнай (вын³к суб’екты¢нага, вобразна-асацыяты¢нага адлюстравання рэча³снасц³).

Так³м чынам, можна канстатаваць, што ³нфармацыя аб культуры мае складаную, слаба фармал³заваную ³ амаль не абмежа-

Мэтам³ ³нфармацыйнага мадэл³равання культуры з’я¢ляюцца стварэнне ³ ¢дасканаленне навукова-метадычнага забес пячэння с³стэм ³нфармацыйнай падтрымк³, навучання ³ канструяван ня ¢ культуры для павышэння хуткасц³ стварэння, атрымання ³ дакладнасц³ ³нфармацы³ аб культуры на базе ³нфармацыйных тэхналог³й. Гэтыя мэты можна сфармуляваць як вызначэнне, ап³санне ³ ¢дасканаленне структуры ³ функцый духо¢най культуры з ул³кам яе ¢ласных ³ глабальных ³нфармацыйных працэса¢.

Асабл³васц³ ³нфармацыйнага мадэл³равання духо¢най культуры вын³каюць са спецыф³к³ ³нфармацы³ аб культуры. Група праблем тычыцца як уласных, так ³ тэхналаг³чных цяжкасцей мадэл³равання, разглядаемага ¢ якасц³ працэсу.

Да значных праблем аднос³цца адсутнасць адз³най “с³стэмы знос³н” пам³ж дакладным³ ³ гуман³тарным³ навукам³, якая б дазваляла ап³сваць аб’екты культуры дакладным³ метадам³ на базе агульнапрынятых тэрм³на¢.

Складанасць заключаецца ¢ розных падыходах да азначэння сутнасц³ творчых працэса¢ паводле ³х фармал³зацы³ (спецыял³сты па мадэл³раванн³), з аднаго боку, ³ паводле ¢ласна творчасц³ (творцы ³ гуман³тарныя даследчык³), з другога. Узн³кае яна таму, што працэс мадэл³равання прадугледжвае сумесную ¢згодн еную дзейнасць абодвух названых бако¢, без якой немагчыма разл³чваць на поспех.

Мадэл³раванне ¸сць фармал³зацыя. Творчы працэс не можа быць цалкам фармал³заваным, таму што ³накш ¸н губляе творчую сутнасць. Аднак некаторыя частк³, прыдатныя для фармал³зацы³, ³снуюць ³ ¢ творчых працэсах. Пры гэтым трэба ¢л³чваць, што сама творчасць таксама разв³ваецца. Адна з задач мадэл³равання

— забяспечыць умовы для паскарэння гэтага разв³цця. Пры асваенн³ мадэл³раваннем пэ¢ных частак творчага працэсу твор- часць ус¸ ро¢на рухаецца, знаходзячыся наперадзе, выступаючы ¢ якасц³ л³м³ту фармал³зацы³.

Нягледзячы на перал³чаныя складанасц³ ³нфарматызацы³ сацыякультурнай сферы, у гэтым к³рунку ¢жо дасягнуты значныя поспех³. Камп’ютэрызацыя як глабальны працэс з’яв³лася магутным катал³затарам распрацовак ³нфармацыйных мадэля¢ узора¢ мастацкай культуры. Праблемы ¢каранення камп’ютэрнай тэ хн³к³ ¢ культуру паказал³ неабходнасць праектавання ³ стварэння метадычнага забеспячэння з ул³кам спецыф³к³ прадметнай гал³ ны.

10.3. ²нфармацыйная культура спецыял³ста сацыякультурнай сферы

²нфармацыйная культура — новы навуковы к³рунак у с³стэме навук сацыягуман³тарнага комплексу. ¨н аформ³¢ся ³ ста¢ акты¢- на разв³вацца ¢ канцы 80—90-х гадо¢ ХХ ст., што абумо¢лена паступальным разв³цц¸м чалавечай супольнасц³, выключна й важнасцю ³нфармацы³ ¢ гэтым працэсе. Разглядаемае паняцце фарм³руецца на стыку адукацы³ ³ культуры ³ ¢жываецца для характарыстык³ шырын³ веда¢ спецыял³ста. Рас³йск³ даследчык гэтай праблемы Н.Б.З³но¢ева л³чыць, што пад ³нфармацыйнай культурай неабходна разумець сацыяльна-прагрэс³¢ную дзейнасць чалавека па фарм³раванн³ веда¢, умення¢ ³ навыка¢ ствараць ³ выкарысто¢ваць ³нфармацыю ¢ мэтах гарман³зацы³ асобы, пе раадолення недахопа¢ дысфункцыянальнага спажывання ³нфар мацы³, распазнавання ³нфармацыйных ман³пуляцый ³ ¢мення¢ с у- працьстаяць ³м.

Аб’¸м зместу паняцця “³нфармацыйная культура асобы” мае светапоглядны, культуралаг³чны, маральна-этычны, пс³халаг³чны, сацыяльны, тэхналаг³чны аспекты (схема 10.2) ³ ¢ключае:

•усведамленне сутнасц³, закона¢ ³ заканамернасцей функц ы- янавання ³нфармацы³ ¢ грамадстве, тэарэтычнае асэнсаванне рол³ ³нфармацы³ ¢ кантэксце культуры ³ ¢здзеяння яе на асобу;

•выхаванне асаб³стай адказнасц³, прынцыпа¢ ³ пераканання¢, як³я б супярэчыл³ ¢спрыманню сацыяльна-дэструкты¢най ³нфармацы³ ³ дэз³нфармацы³ ³ ман³пул³раванню ³м³;

•выпрацо¢ку аптымальнай рэакцы³ на ³нфармацыю, якая паступае, яе адэкватнае ¢спрыманне;

•набыцц¸ неабходнага ¢зро¢ню ³нфармаванасц³ як абавязковай умовы сацыял³зацы³ асобы, паспяховай вучэбнай ³ прафес³йнай дзейнасц³;

•валоданне сучасным³ ³нфармацыйным³ тэхналог³ям³, зна¸м- ства з ³нфармацыйным³ рэсурсам³ грамадства, выпрацо¢ку навыка¢ пошуку неабходнай ³нфармацы³, яе захаванне, перапрацо¢ку, выкарыстанне.

²нфармацыйная культура — комплексны навуковы к³рунак, таму што ¸н цесна ¢заемазвязаны з шэрагам навуковых дысцыпл³н:

•гнасеалог³яй, тэорыяй ³нфармацы³ ³ сацыяльных камун³кацый, тэорыяй культуры (у яе межах ³нфармацыя разглядаецца як феномен матэрыяльнага ³ ³дэальнага свету ¢ кантэксце с усветнай культуры);

•пс³халог³яй, сацыялог³яй, ф³з³ялог³яй (у межах ³нфармацыйнай культуры асоба разглядаецца як суб’ект ³нфармацыйнай дзейнасц³, вывучаюцца яе ³нфармацыйныя патрэбнасц³ на сацыяльным ³ б³ялаг³чным узро¢нях);

•педагог³кай, ³нфарматыкай, б³бл³яграфазна¢ствам, б³бл³ятэказна¢ствам, арх³вазна¢ствам, музеязна¢ствам (функцыянаванне ³нфармацы³ разглядаецца ¢ межах сацыяльных ³нстытута¢: сям’я, вучэбна-выхава¢чыя ¢становы, масавыя камун³кацы³).

Тым не менш ³нфармацыйная культура з’я¢ляецца самастойным навуковым к³рункам прыкладной культуралог³³. ¨н мае свой аб’ект ³ прадмет вывучэння. Аб’ектам ³нфармацыйнай культуры з’я¢ляецца с³стэма ³нфармацыйных узаемааднос³н грамадс тва ³ асобы, прадметам — працэс гарман³зацы³ ¢нутранага свету чалавека ¢ працэсе стварэння ³ спажывання ³нфармацы³.

Курс “²нфармацыйная культура асобы” ¢ведзены ¢ вучэбныя планы вышэйшых навучальных устано¢ культуры ³ мастацтва. ¨н займае важнае месца ¢ структуры падрыхто¢к³ спецыял³ста¢

óсферы культуры ³ мастацтва. Гэта абумо¢лена асабл³васцям³ сучаснай грамадскай практык³: паскарэннем ³ ¢складненнем ³нфармацыйных працэса¢, акты¢ным пран³кненнем камп’ютэрных тэхналог³й ва ¢се сферы жыццядзейнасц³ чалавека. Значнае павел³чэнне аб’¸му ³ ¢складненне зместу ствараемай ³нфа рмацы³ абвастрыл³ праблемы арыентацы³ ¢ назапашаных грамадствам ³нфармацыйных мас³вах, узмацн³л³ патрабаванн³ да ¢зро¢ню вытворчасц³ ³ прадста¢лення новых веда¢, захавання право¢ а¢тара на створаную ³м або ³ншым³ асобам³ ³нфармацыю. Перад кожным спецыял³стам, асабл³ва кал³ ¸н займаецца навуковай дзейнасцю, узн³каюць праблемы выпрацо¢к³ аптымальнага алгарытму пошуку ³нфармацы³, адбору найбольш кашто¢ных дакумента¢ з ус¸й сукупнасц³ знойдзеных, якаснай працы з дакументна ф³ксаванай ³нфармацыяй, прав³льнага афармлення спасылачнага апарату да прадукта¢ уласнай навуковай дзейнасц³.

Схема 10.2

Структура аспекта¢ ³нфармацыйнай культуры

АСНО¡НЫЯ АСПЕКТЫ ²НФАРМАЦЫЙНАЙ КУЛЬТУРЫ АСОБЫ

Спецыял³сты ¢ гал³не культуры ³ мастацтва за час вучобы пав³нны засво³ць шырок³ спектр агульнагуман³тарных, агульнанавуковых ³ прафес³йных веда¢, у тым л³ку прынцыпы ³ пры¸мы пошуку, зб³рання, с³стэматызацы³, абагульнення, стварэння ³ прадста¢лення ³нфармацы³, правядзення навуковых даслед а- вання¢, адпаведных проф³лю ³х будучай прафес³³. Таму практыка падрыхто¢к³ спецыял³ста¢ вышэйназванай катэгоры³ патрабуе вывучэння курса “²нфармацыйная культура асобы”. Зразумела, арыентацыя ¢ ³нфармацыйных рэсурсах грамадства, валоданне камп’ютэрным³ тэхналог³ям³, уменне весц³ эфекты¢ны пошук ³нфармацы³, рацыянальна працаваць з тэкставым матэрыяла м не з’я¢ляюцца асно¢ным³ патрабаванням³ да спецыял³ста¢ у гал³не культуры ³ мастацтва ³ адпаведна маг³стральным к³рункам вучэбнага працэсу па ³х падрыхто¢цы. Аднак ва ¢мовах ³нфарматызацы³ асно¢ных сфер жыцця грамадства, актыв³зацы³ навуковадаследчай дзейнасц³ менав³та гэты аспект падрыхто¢к³ пав³нен забяспечыць ³нфармацыйна-камфортную с³туацыю вучэбнай, навуковай, а ¢ будучым прафес³йнай ³ навукова-даследчай д зейнасц³. У спецыял³ста пав³нны быць сфарм³раваны культура спажывання ³нфармацы³, культура выбару ³нфармацы³, культура пошуку ³нфармацы³, яе анал³зу ³ перапрацо¢к³, культура засваення, стварэння, перадачы ³ абмену ³нфармацыяй.

Асно¢ная мэта курса “²нфармацыйная культура асобы” — фарм³раванне ¢ будучых спецыял³ста¢ у гал³не культуры ³ мастацтва цэласнага ¢я¢лення аб заканамернасцях функцыяна вання ³нфармацы³ ¢ грамадстве ³ асабл³васцях ³нфармацыйнай дз ейнасц³ спецыял³ста падчас выканання сва³х прафес³йных абавязк а¢ ³ правядзення навуковых даследавання¢. Курс уключае як агульнатэарэтычную частку, так ³ аперацыйна-тэхналаг³чную. Агульнатэарэтычная частка дае ¢я¢ленне аб сутнасц³ ³нфармацы³, яе рассейванн³ ³ канцэнтрацы³, асно¢ных разнав³днасцях, заканамернасцях яе стварэння ³ распа¢сюджавання, змяшчае агульную характарыстыку ³нфармацыйных рэсурса¢ грамадства. Аперацый натэхналаг³чная частка змяшчае матэрыял аб асабл³васцях выкарыстання ³нфармацыйных рэсурса¢ пэ¢най групай карыстальн³ка¢, выпрацо¢цы стратэг³³ пошуку неабходнай ³нфармацы³, стварэнн³ ³ афармленн³ першасных ³ другасных дакумента¢ .