ИНФОРМАЦИОННЫЙ_РЕСУРС__АРТ-МЕНЕДЖМЕНТ_МАГИСТРАТУРА_2 / Я.Д.Григорович ПРИКЛАДНАЯ КУЛЬТУРОЛОГИЯ

10.4. Мультымедыйныя тэхналог³³ ¢ культуры Рэспубл³к³ Беларусь

Задачы мадэл³равання мастацк³х працэса¢ на базе метада¢ матэматык³ став³л³ся да¢но. Найбольшыя поспех³ ¢ руху камп’ютэрызацы³ культуры дасягнуты ¢ заходнее¢рапейск³х кра³на х ³ ЗША.

Першы этап камп’ютэрнай ³нфарматызацы³ грамадства, як³ шырока вядомы пад назвай “а¢таматызацыя”, бы¢ нак³раваны гало¢ным чынам на выкарыстанне камп’ютэра¢ для рашэння ¢нутраных задач арган³зацый, устано¢, прадпрыемства¢.

З шырок³м распа¢сюджаннем персанальных камп’ютэра¢ ³ з’я¢леннем шырокадаступных тэлекамун³кацыйных сетак змян³¢ся напрамак ³нфарматызацы³. Яе аб’ектам стала грамадства ¢ цэлым, пача¢ся пераход да прынцыпова новага ³нфармацыйнага грамадства. У сферы культуры тэлекамун³кацыйныя камп’ю- тэрныя сетк³ дазваляюць выйсц³ за межы ¢нутраных тэхналаг³чных задач ³ рэал³заваць сродкам³ ³нфарматык³ па сутнасц³ гало¢ны ланцуг, а ³менна стварэнне аб’екта культуры — культурнае абслуго¢ванне — выкарыстанне.

Значным³ з’я¢ляюцца ³ поспех³ ¢ камп’ютэрызацы³ б³бл³ятэчнай ³ музейнай справы. У кра³нах Захаду музе³ займаюць ³стотнае месца ¢ глабальных ³нфармацыйных структурах. Узн³каюць

³ажыцця¢ляюцца праекты электронных экспаз³цый, створаны базавыя праграмна-тэхн³чныя сродк³ а¢таматызацы³ ¢л³ку музейных рэча¢. У ЗША разгортваецца камп’ютэрызацыя парка¢

³³ншых месца¢ адпачынку. Камп’ютэрызацыя ³нтэнс³¢на пра н³кае

³¢ сферу культуралаг³чнай ³ мастацкай адукацы³. ²нтэнс³¢на разв³ваецца працэс камп’ютэрызацы³ музычнага мастацтва. Гэта звязана з тым, што само ¢зн³кненне музычнай с³стэмы (ладу) ажыцця¢лялася на базе матэматычных веда¢.

Мастацкая культура ва ¢с¸ большай ступен³ адлюстро¢ваецца ¢ глабальнай камп’ютэрнай сетцы Internet. У першую чаргу гэта датычыць масавых жанра¢ ³ в³да¢.

Разв³цц¸ мультымедыйных тэхналог³й адкрыла новыя ма- гчымасц³ для выхаду культуры Беларус³ ¢ сусветную культурную прастору. Мастацтва ³ культура ¢ цэлым — адз³н з гало¢ных сярод традыцыйных сродка¢ сувязей пам³ж людзьм³. ² на с¸ння асабл³вую актуальнасць набывае задача найбольш по¢нага выкарыстання мультымедыйных тэхналог³й у гэтай гал³не веда¢ .

Акты¢ная работа ¢ пазначаным напрамку пачалася ¢ 90-я гады м³нулага стагоддзя ³ паспяхова працягваецца. Першыя яе вын³к³ ¢жо знайшл³ практычнае прымяненне. На мову камп’ютэра пера-

кладзены ³ прадста¢лены ¢ выглядзе мультымедыйных кампактдыска¢ шэраг тэм з народнага ³ прафес³йнага мастацтва. Гаворка ³дзе аб беларускай арх³тэктуры ³ яе сувязях з прыродным асяроддзем, ландшафтам, кл³матычным³ фактарам³; аб беларуск³м ³канап³се на фоне г³сторы³ хрысц³янства; аб традыцыйным беларуск³м адзенн³ ³ яго рэг³янальнай спецыф³цы. У эксперымен- тальна-пошукавым плане падрыхтаваны ³ выдадзены мультымедыйны матэрыял “100 рарытэта¢ з музея¢ Беларус³”. Падрыхтаваны арыг³нал-макеты шэрага выпуска¢: “Выток³ майстэрств а”, “Народныя песн³ Цэнтральнай Беларус³”, “Музе³ Беларус³” (³люстраваны мультымедыйны даведн³к).

У лабараторы³ мультымедыйных тэхналог³й Беларускага дз яржа¢нага ³нстытута праблем культуры ствараецца серыя выдання¢ “Культура Беларус³: лепшыя старонк³”. У праект уключаны распрацо¢к³ па наступных напрамках:

•прафес³йнае мастацтва ³ мастацтвазна¢ства: л³таратура, тэатр, музыка, харэаграф³я, к³но, выя¢ленчае мастацтва, арх³тэктура, тэлебачанне, эстрада, цырк ³ ³нш.;

•народная творчасць ³ фалькларыстыка: песенная, ³нструментальная, танцавальная; мастацк³я промыслы ³ рам¸ствы, традыцы³ ³ рытуалы, святы, самадзейнае мастацтва ³ ³нш.;

•мастацкая адукацыя: пачатковая, сярэдняя, вышэйшая мастацкая адукацыя, навукова-метадычнае забеспячэнне адукацы³;

•матэрыяльная культура: помн³к³, г³старычныя пахаванн³, мемарыяльныя комплексы, манументальнае мастацтва, ландшафтныя помн³к³, парк³, фонды (арх³ва¢, музея¢, к³но, б³бл³ятэк

³³нш.), будынк³ ³ памяшканн³ (тэатра¢, канцэртных зала¢, салона¢, галерэй ³ ³нш.), электронныя сродк³ ³ ³нш.;

•культура нацыянальных меншасцей;

•творчыя саюзы Беларус³: Саюз мастако¢, Саюз тэатральных дзеяча¢, Саюз кампаз³тара¢, Саюз арх³тэктара¢ ³ ³нш.;

•музе³ Беларус³: прыродазна¢чыя, г³старычныя ³ ³нш.;

•культура ³ рэл³г³я: канфес³³ ¢ Беларус³, традыцы³, абрады

³рытуалы, мастацтва ³ рэл³г³я, адукацыя ³ выхаванне ³ ³нш.;

•культуралог³я: г³сторыя беларускай культуры, б³бл³яграф³я культуралог³³, персанал³³;

•культура ¢ м³жнародным аспекце: беларускае мастацтва за мяжой, сусветная мастацкая культура ¢ Беларус³, супрацо¢- н³цтва з замежным³ арган³зацыям³, узаемадзеянне культур .

Перал³чаныя напрамк³ могуць колькасна ³ якасна мяняцца ¢ залежнасц³ ад тэарэтычных падыхода¢, патрабавання¢ часу, ная¢- насц³ творчых калектыва¢, запатрабавання¢ насельн³цтва, рынач-

най кан’юнктуры ³ ³нш. Агульная ³дэя зводз³цца да таго, каб як мага шырэй паказаць беларускую культуру ¢ мультымедыйны м варыянце. Вопыт выкарыстання мультымедыйных выдання¢ св ед- чыць аб вял³кай перавазе мультымедыйнай прадукцы³ над ³н шым³ формам³ ф³ксацы³ дасягнення¢ культуры. Кампактнасць, комплекснасць, дынам³зм дазваляюць карыстальн³ку бачыць ³ анал³заваць вял³кую колькасць з’я¢ культуры. Мультымедыйныя выданн³ прызначаны спрыяць набыццю па¢нацэнных веда¢ аб г³сторы³ Беларус³. Яны замяняюць вял³кую колькасць кн³г, энцыклапедый, даведн³ка¢ ³ ³нш. Аб’¸м тэкставай, ³люстрацыйнай, а¢ды¸- ³ в³дэа³нфармацы³, размешчаны на адным кам- пакт-дыску, забяспечвае карыстальн³ку хутк³ пераход ад аднаго раздзела мультымедыйнага выдання да другога, ствараючы так³м чынам аптымальныя магчымасц³ для набыцця веда¢. Пераклад так³х выдання¢ на ³ншыя мовы будзе, безумо¢на, садзейн³чаць наладжванню ³ паглыбленню кантакта¢ пам³ж кра³нам³.

Óб³бл³ятэчнай справе Беларус³ ¢ межах разнастайных дзяржа¢ных ³ ведамасных навукова-тэхн³чных праграм вяду цца праектныя работы па ¢караненн³ тыпавых тэхн³чных рашэння¢, на базе як³х ствараецца б³бл³ятэчная камп’ютэрная сетка кра³ны.

Шмат зроблена на шляху ³нфарматызацы³ музейнай гал³ны. Вын³кам укаранення новых ³нфармацыйных тэхналог³й у музейную практыку, перш за ¢с¸ ¢ структуру музейных фонда¢, можна л³чыць новую верс³ю А²С “Фонды”, якая акты¢на ¢караняецца ¢ большасц³ музея¢. Праводз³цца праца па замене старой верс³³ на новую ³ адпаведна канвертацы³ даных у музеях рэспубл³канскага значэння. Для дадзенай с³стэмы ¢ рамках дзяржа¢най навукова-тэхн³чнай праграмы “Культура” был³ створаны стандарт навуковага ап³сання музейных прадмета¢, а таксама варыянт ун³версальнай клас³ф³кацыйнай схемы музейных калекцый; для шэрага ап³сальных катэгорый А²С распрацо¢ваюцца сло¢н³ к³ — дыскрыптары ³ гласары³. Акрамя таго, лабараторыяй музейнага праектавання Беларускага дзяржа¢нага ³нстытута праблем культуры разам з ф³рмай “²НЕАК” была прапанавана ³ зацверджана М³н³стэрствам культуры Рэспубл³к³ Беларусь канцэпцыя рэспубл³канскага Зводнага электроннага каталога музейн ых кашто¢насцей. Яго стварэнне дазвол³ць не тольк³ с³стэматызаваць усю ³нфармацыю аб музейным фондзе кра³ны, але ³ будзе спрыяць акты¢най ³дэнтыф³кацы³ спадчыны ³ яе захаванню.

ÓМ³нскай вобласц³ ¢се дзяржа¢ныя музе³ цэнтрал³заваны (за кошт абласнога бюджэту), забяспечаны не тольк³ камп’ютэрнай тэхн³кай, але ³ пакетам адпаведных праграм па навуковай ³нвента-

рызацы³ музейных фонда¢. У вын³ку ¢ 2002 г. музе³ М³нскай вобласц³ прадэманстравал³ самы высок³ паказчык навуковай апрацо¢к³ музейных фонда¢ — 93%. Тольк³ Любанск³ музей народнай славы ¢в¸¢ у музейную базу даных 6000 адз³нак асно¢нага фонду.

Пл¸нна працуюць у гал³не засваення новых ³нфармацыйных тэхналог³й Мазырск³ аб’яднаны краязна¢чы музей, Нацыянальны Полацк³ г³сторыка-культурны музей-запаведн³к, г³сторыка-куль- турны музей-запаведн³к “Засла¢е”, Гродзенск³ дзяржа¢ны г³с- торыка-археалаг³чны музей ³ шэраг ³ншых музея¢. Некаторыя з ³х маюць уласныя web-сайты. Так, 8 беларуск³х музея¢ прадста¢- лены на сайце Нацыянальнай б³бл³ятэк³ Беларус³ (www.natlibr. org.by), ¸сць таксама сайты Нацыянальнага Полацкага г³сторыкакультурнага музея-запаведн³ка (www.psu.unibel.by/museum), музея М.Шагала (www.Chagall.vitebsk.by) ³ музея во³на¢-³нтэрнацыя- нал³ста¢ у В³цебску (www.v3.vitebsk.by/afgan).

Узровень працэсу музейнага дакументавання, безумо¢на, уплывае ³ на якасць музейнай прэзентацы³, хаця ³ не з’я¢ля ецца вызначальным.

Адзначаючы пэ¢ныя дасягненн³ ¢ напрамку камп’ютэрызацы³ сацыяльна-культурнай сферы, трэба за¢важыць, што па шэрагу прычын мультымедыйныя тэхналог³³ ¢ гал³не культуры ¢ Беларус³ разв³ваюцца недастаткова ³нтэнс³¢на. Сярод ³х вызначальнай з’я¢ляецца невял³кая колькасць творчых калектыва¢, у склад як³х уваходзяць даследчык³ — мастацтвазна¢цы, культуролаг³ ³ спецыял³сты ¢ гал³не мультымедыйных тэхналог³й.

Да гэтага часу яшчэ дакладна не акрэслены гало¢ныя мэты ³нфарматызацы³. ²м³ з’я¢ляюцца:

•забеспячэнне магчымасц³ доступу да культурных кашто¢- насцей рэспубл³к³ шырокага кола спажы¢цо¢ ³ спецыял³ста¢ незалежна ад ³х дзяржа¢най прыналежнасц³ ³ тэрытарыяльнага размяшчэння;

•павышэнне “трываласц³” ¢стано¢ культуры за кошт ³х тэхн³чнага перааснашчэння ³ адаптацы³ да новых умо¢ ³нфармацыйнага грамадства;

•шырокая прапаганда беларускай культуры ¢ рэспубл³цы ³

свеце.

Для рэал³зацы³ гэтых мэт неабходна вырашыць наступныя

задачы:

•стварыць ва ¢становах ³ арган³зацыях культуры ³нфармацыйныя тэхналог³³ ³ базы даных па культуры;

•стварыць ³нфармацыйныя схов³шчы ³ базы даных электронных коп³й аб’екта¢ культуры;

•забяспечыць шырок³ тэлекамун³кацыйны доступ да аб’екта¢ культуры;

•забяспечыць стварэнне ³ разв³цц¸ новых в³да¢ твора¢ культуры ³ мастацтва на аснове ³нфармацыйнай тэхн³к³ ³ ³нфармацыйных тэхналог³й;

•стварыць шырокадаступныя ³нфармацыйныя культуралаг³чныя с³стэмы для аматара¢ ³ прафес³янала¢;

•прадугледзець выдавецкую дзейнасць на аснове беспаперных тэхналог³й;

•стварыць тэматычныя ³ рэг³янальныя цэнтры культуры ¢ сетцы Internet ³ шырока абслуго¢ваць на ³х базе кола спажы¢цо¢.

Для вырашэння практычных задач ³нфарматызацы³ культуры неабходна:

•стварыць а¢таматызаваны рэестр устано¢ культуры, як³ з’яв³цца асновай для разв³цця а¢таматызацы³ к³равання к ультурай

óðý㳸íàõ;

•мадэрн³заваць тэхналаг³чныя а¢таматызаваныя с³стэмы ³ сетк³ ¢ с³стэме публ³чных б³бл³ятэк на базе найно¢шых сродка¢ ³нфарматык³;

•стварыць зводны электронны каталог б³бл³ятэк рэспубл³к³;

•распрацаваць ³ ¢каран³ць а¢таматызаваныя тэхналаг³чн ыя с³стэмы ¢ музеях рэспубл³к³;

•стварыць ³нфармацыйнае схов³шча электронных коп³й музейнага фонду ³ музейных электронных экспаз³цый у Internеt;

•стварыць на базе Нацыянальнай б³бл³ятэк³ электроннае кн³жнае схов³шча ³ электронную б³бл³ятэку з ахопам фонда¢ вяду- чых публ³чных б³бл³ятэк.

Камп’ютэрызацыя культурнага працэсу — гэта надз¸нная неабходнасць. Эфекты¢ны рух да карыстальн³ка мультымедыйнай прадукцы³ культурнага проф³лю мае вял³кае значэнне пры пераходзе да сучаснага ³нфармацыйнага грамадства.

Пытанн³ ³ заданн³

1.Як вы разумееце паняцце “³нфарматызацыя культуры”.

2.Дайце азначэнне паняцця “³нфармацыйная патрэбнасць”.

3.Перал³чыце асно¢ныя рысы ³нфармацыйнага грамадства.

4.Чым вы растлумачыце асабл³васц³ ³нфарматызацы³ культуры?

5.Праанал³зуйце асно¢ныя к³рунк³ разв³цця ³нфарматызацы³ беларускай культуры.

6.Як³я задачы неабходна вырашыць для рэал³зацы³ гало¢ных мэт ³нфарматызацы³ культуры?

Л³таратура

Аб ³нфарматызацы³: Закон Рэспубл³к³ Беларусь: Прыняты 6 вер. 1995 г. // Ведамасц³ Вярхо¢нага Савета Рэспубл³к³ Беларусь.— 1995.— ¹33.— Арт.428.— С.3—15.

Бура¢к³н, А.Г. ²нфармацыйныя тэхналог³³ ¢ мастацтве / навук. рэд. М.А.Ярмаш.— Мн.: Бел. ун-т культуры, 1999.— 250 с.

Зарипов, Р.Х. Кибернетика и музыка.— М.: Наука, 1971.— 235 с. Кузьм³н³ч, Т.В. ²нфармацыйная культура асобы: вучэб. дапам.— Мн.: Бел.

дзярж. ун-т культуры, 2002.— 168 с.

11.КАДРЫ КУЛЬТУРЫ

11.1.Супярэчнасц³ кадравай пал³тык³ ³ ³х пераадоленне

Сучасны спецыял³ст сацыяльна-культурнай сферы ³мкнецца асэнсаваць падзе³, як³я адбываюцца ¢ грамадстве, далучыцца да пошуку сацыяльнах рашэння¢, што ¢плываюць на грамадскае ³ асаб³стае жыцц¸. ¨н жадае быць акты¢ным удзельн³кам кожнай падзе³, у якую ¢цягваецца па сва³х службовых абавязках, закл³ку сэрца, вол³ л¸су. Асабл³ва высок³я патрабаванн³ прад’я¢ляюцца да асобы к³ра¢н³ка, яго функцыянальных, дзелавых, камун³каты¢ных ³ этычных якасцей.

До¢г³ час дзяржа¢ныя ³ грамадск³я ³нстытуты культурнаасветнай адукацы³ выпускал³ спецыял³ста¢ б³бл³ятэчнай справы, ³нструктара¢ ³ метадыста¢ клубнай работы, к³ра¢н³ко¢ самадзейнай мастацкай ³ навукова-тэхн³чнай творчасц³, супрац о¢н³ка¢ музея¢, лектара¢, арган³затара¢ культасветнай работы ¢ дзяржа¢ных ³ прафсаюзных органах, у працо¢ных калектывах ³ па месцы жыхарства. Гэтыя спецыял³сты далучал³ людзей да розных форма¢ самадзейнай творчасц³, ажыцця¢лял³ эстэтычную адукацыю дзяцей, займал³ся арган³зацыяй адпачынку розных гр уп насельн³цтва.

У аснову падрыхто¢к³ культасветработн³ка¢ было пакладзена празмерна шырокае разуменне культурна-асветн³цкай дзей насц³, якая прадугледжвала ³ пал³тычную асвету, ³ эканам³чную адукацыю, ³ працо¢нае выхаванне, ³ разв³цц¸ разнастайных в³да¢ ³ форма¢ самадзейнай творчасц³, ³ многае ³ншае. Безумо¢на, у так³х умовах выпускн³к³ ³нстытута¢ культуры ³ культурна-асветных вучыл³шча¢ не магл³ дасканала ведаць работу ¢с³х азначаных сфер, у тым л³ку ³ работу культурна-адпачынкавай сферы. Спецыял³ст апошняй пав³нен ведаць духо¢ныя кашто¢насц³ асобы,

асабл³васц³ яе ф³з³ялог³³, пс³халог³³, этык³, эстэтык³ ³ ³нш. Вельм³ важнае значэнне для такога работн³ка мае веданне педагог³к³ сацыякультурнай дзейнасц³.

У перыяд с³стэмнай трансфармацы³ беларускага грамадств а вызначылiся новыя гранi кадравай праблемы. Яе сацыялагiчныя даследаванн³ фiксавал³ стрыманыя ацэнкi сiтуацыi ¢ гэтай галiне. Даследаваннi сярэдзiны i другой паловы 90-х гадо¢ ХХ ст. сведчаць аб тым, што вялiкая частка рэспандэнта¢ — прадста¢нiко¢ розных сацыяльна-прафесiйных груп — выказвал³ тую цi iншую ступень незадаволенасцi кадравай сiтуацыяй у сферы культуры. Фiксавалася змяненне складальн³ка¢ гэтай незадаволенасцi i фактара¢, якiя яе абумо¢лiваюць. Так, калi ¢ даследаваннях перыяду, ахарактарызаванага як пачатак акты¢ных сацыяльных пера¢тварэння¢, пераважалi такiя паказчыкi, як дрэнная запа¢няльнасць штата¢ устано¢ культуры (ная¢насць вакансiй), цякучасць кадра¢, дык пазней на першы план выходзiць такi паказчык, як недахоп менавiта патрэбных спецыялiста¢. Гэта значыць, што сацыяльна-эканамiчныя абстав³ны стварыл³ ва ¢становах культуры сiтуацыю, калi работн³к пав³нен не проста займаць працо¢нае месца, а быць прафесiяналам. Сярод iншых прычын, якiя далi падставы работнiкам культуры ацанiць кадравую сiтуацыю як не зусiм здавальняючую (74% рэспандэнта¢) або як зусiм нездавальняючую (26% рэспандэнта¢), названы такiя: “Штаты запо¢нены, але ¢зровень падрыхто¢кi некаторых спецыялiста¢ не адпавядае функцыянальным абавязкам”, “Многiя работнiкi не выя¢ляюць належнай iнiцыятывы”, “Частка спецыялiста¢ адстае ад патрабавання¢ часу”, “Кадра¢ не хапае, ¸сць вакансii”, “Слабы прыток свежых сiл, мала моладзi”.

Аналiз паказа¢, што першыя дзве прычыны звязаны з недастатковым узро¢нем прафесiйнай падрыхто¢кi работнiка¢ культуры. Адукацыйны патэнцыял работнiка — гэта сiнтэз агульнаадукацыйных, агульнакультурных i спецыяльных веда¢, атрыманых у сярэдн³х спецыяльных i вышэйшых навучальных установах, на курсах павышэння квалiфiкацыi, перападрыхто¢кi i шляхам самаадукацыi. Даследаваннi сведчаць аб тым, што работнiкi культуры ¢сiх катэгорый адчуваюць патрэбнасць не тольк³ ¢ пастаянным папа¢неннi сваiх веда¢, асновы якiх яны набылi ¢ навучальных установах, але i ¢ атрыманнi якасна новай iнфармацыi, неабходнасць у якой узнiкла па прычыне змены зместу i форма¢ iх дзейнасцi.

Так, загадчыкi аддзела¢ культуры вылучылi ¢ якасцi прыярытэтных веды:

• па эканамiчных i юрыдычных пытаннях — 59,7%;

•у галiне кiравання, арганiзацыi дзейнасцi i эканомiкi ¢стано¢ культуры — 58,3%;

•па методыцы i арганiзацыi культурна-асветнай работы — 51,4%;

•у канкрэтных галiнах мастацтва i культуры — 44,4%;

•па менеджменце — 43,1%;

•па сацыялогii кiравання — 31,9%;

•па псiхалогii i педагогiцы — 30,6%;

•грамадска-палiтычныя — 15,3%.

Дырэктары Дамо¢ культуры i загадчыкi клуба¢, паводле апытання¢, маюць патрэбу ¢ ведах па такiх дысцыплiнах, як тэорыя i гiсторыя культуры, гiсторыя мастацтва, этналогiя i фалькларыстыка, педагогiка, клубная работа, арганiзацыя клубнай справы, а таксама ¢ галiнах кiравання, у культуры i культурнай палiтыцы за мяжой. Што тычыцца набыцця веда¢ у гал³не культуры ³ культурнай пал³тык³ за мяжой, то цiкавасць да гэтага ¢знiкла ¢ апошнiя гады, верагодна, у сувязi з пашырэннем кантакта¢ з замежнымi ¢становамi культуры i мастацкiмi калектывамi.

Для радавых спецыялiста¢ характэрна свая шкала пераваг, хаця ¢ цэлым яна ¢ключае прыблiзна той жа набор дысцыплiн, што i ¢ дырэктара¢ Дамо¢ культуры. Пра¢да, на першы план тут выходзяць такiя дысцыплiны, як псiхалогiя, асно¢ная спецыяльнасць, педагогiка, гiсторыя мастацтва i iнш.

Захаваны практычна нязменным на працягу многiх гадо¢ пералiк дысцыплiн, па якiх работнiкi культуры хацелi б пастаянна атрымлiваць новыя веды (дакладней, у якiх яны адчуваюць недахоп), сведчыць не толькi аб тым, што гэтыя навукi iмклiва развiваюцца, але i аб тым, што ¢ навучальных установах, якiя закончылi рэспандэнты, ¸сць праблемы з выкладаннем названых прадмета¢. Сказанае датычыць не толькi навучальных устано¢ культуры i мастацтва, але ¢ большай ступенi iншых ССНУ i ВНУ, выпускнiкi якiх працуюць у сферы культуры.

Так³м чынам, дзейнасць ва ¢мовах змены сацыяльна-эканамiч- най сiтуацыi патрабуе ¢дасканалення кадравай палiтыкi ¢ сацыякультурнай сферы, накiраванай на павышэнне матэрыял ь- най зацiка¢ленасцi кожнага работнiка, яго агульнаадукацыйнага i прафесiйнага ¢зро¢ня¢; новых форма¢ работы па падборы, расстано¢цы i навучаннi кадра¢; паляпшэння ¢мо¢ працы i быту работнiка¢; умацавання працо¢най i выкана¢чай дысцыплiны; укаранення дасягнення¢ навукова-тэхнiчнага прагрэсу.

У цяперашнiх умовах менавiта кадравая служба павiнна стаць тым механiзмам, якi заклiканы забяспечыць стабiльны якасны ¢зровень як калектыву ¢ цэлым, так i асобнага работнiка. Сукуп-

насць гэтых метада¢ уплывае на канчатковыя вынiк³ працы ¢стано¢ культуры.

Разам з тым неабходна адзначыць, што да нашага часу структура кадравых служба¢ i сiстэма iх работы ¢ некаторых установах сферы культуры застаюцца ранейшымi, што з’я¢ляецца гало¢ным тормазам у справе ¢дасканалення форма¢ i метада¢ працы. Паранейшаму гало¢ным³ функцыям³ кадравых служба¢ застаюц ца ¢лiк, справаздачнасць i дакументальнае афармленне пры¸му, перамяшчэння i звальнення супрацо¢нiка¢. Падбор, навучанне i выхаванне кадра¢, высвятленне прычын парушэння працо¢най i выкана¢чай дысцыплiны, прафадбор i адаптацыя, атэстацыя кiра¢нiко¢ i спецыялiста¢, вывучэнне, падагульненне i ¢караненне ¢ практыку перадавога айчыннага i замежнага вопыту i многiя iншыя пытаннi вырашаюцца недастаткова канструкты¢на.

Ста¢шы на шлях самастойнага развiцця, беларускае грамадства, па сутнасцi, аказалася не падрыхтаваным у кадравых адносiнах да правядзення радыкальных пера¢тварэння¢, звязаных з пераходам да сацыяльна арыентаванай рынкавай эканомiкi. Г эта перш за ¢с¸ датычыць кiра¢нiцкага персаналу i спецыялiста¢, у тым лiку занятых у сацыякультурнай сферы. Да цяпершняга часу яшчэ не выйшла з ужытку заганная форма фiнансавання сферы культуры па рэшткавым прынцыпе, гэта значыць, што ¢ культуру прынята ¢кладаць толькi тое, што застаецца пасля ф³нансавання матэрыяльнай вытворчасцi. Адсюль уся сфера пераважна iнтэлектуальнай працы (адукацыя, культура, навука, кадры якой не ствараюць рэчы¢ных даброт, а аперыруюць iнфармацыйнымi кашто¢насцямi i закладваюць фундамент усякага працо¢нага працэсу) па-ранейшаму лiчыцца другараднай. Ва ¢мовах крызiсу эканомiць на гэтай сферы стала звыклым.

На мяжы стагоддзя¢ вельмi востра па¢стала праблема змяняльнасцi кадра¢. Аб яе складанасцi красамо¢на сведчыць той факт, што значная колькасць работнiка¢ сферы культуры — пенсi- ¸ннага i перадпенсi¸ннага ¢зросту. Прычына гэтага — адсутнасць матэрыяльных i маральных стымула¢, якiя маглi б прыцягнуць у галiну моладзь, утрымаць спецыялiста¢ са стажам i практычным вопытам работы. Меры па сацыяльнай падтрымцы маладых спецыялiста¢ дзяржавай дэклараваны, але не гарантаваны. Не дзi¢на, што пры сучаснай тэндэнцыi адтоку прафесiянала¢ са сферы культуры адсутнiчае сiстэма ра¢нацэннага iх замяшчэння ма ладымi спецыялiстамi з адпаведнай культуралагiчнай адукацыяй. Даследаваннi паказваюць прамую залежнасць памiж працягласцю стажу працы i вынiкамi працы работнiка: па меры павелiчэння

стану вынiкi, як правiла, паляпшаюцца пры ¢мове, калi работнiк сiстэматычна павыша¢ квалiфiкацыю ¢ вучэбных цэнтрах i займа¢ся самаадукацыяй. Акрамя таго, чым вышэйшая ¢ работнiка матывацыя да працы менав³та ¢ дадзенай установе, тым вышэйшыя яго працо¢ная i творчая акты¢насць, аддача, канчатковы вынiк.

Уваходжанне ¢ сацыяльна арыентаваную рынкавую эканомiку патрабуе карэннага пераасэнсавання ¢ справе арганiзацыi працы i кiравання ¢ сферы культуры. Пры гэтым неабходна мець на ¢вазе, што задача гэтая — адна са складанейшых i шматаспектных у сваiм практычным вырашэннi.

Работн³ку культуры абавязкова трэба мець спецыяльную базавую адукацыю, а яе адсутнасць можа тольк³ часткова кампенсавацца вопытам працы.

Так³м чынам, пераход ад адной с³стэмы кашто¢насцей да другой вымагае фарм³равання новых патрэбнасцей у кадрав ым аспекце ³х ³нстытуял³зацы³.

11.2. Статус сучаснага спецыял³ста сацыяльна-культурнай сферы

Навуковае асэнсаванне сутнасц³, прыроды ³ спецыф³к³ сацы- яльна-культурнай дзейнасц³ вымагае ад культуролага¢ тэарэтычнага абгрунтавання прафес³яграмы яе арган³затара, вызна- чэння патрабавання¢ да яго, а таксама аб’екты¢ных магчымасцей ³ ¢мо¢ падрыхто¢к³ спецыял³ста¢, як³я магл³ б квал³ф³кавана ³ эфекты¢на прапагандаваць дасягненн³ культуры ³ ¢цягваць розныя групы насельн³цтва ¢ сацыякультурную творчасць.

Гало¢ным³ праваднiкамi працэса¢ стварэння, пашырэння i спажывання нацыянальна прыярытэтных культурных кашто¢- насцей i даброт выступаюць установы культуры грамадска-дзяр- жа¢нага сектара. Сярод iх вылучаюцца музеi, бiблiятэкi, клубныя ¢становы, як³я з’я¢ляюцца асно¢ным³ ¢ далучэнн³ насельн³цтва да традыцыйных i класiчных кашто¢насцей нацыянальнай i сусветнай культур.

Агульны агляд сацыякультурных працэса¢, характэрных с¸н- ня для кра³ны ³ ¢стано¢ сферы культуры, кадравых змен, якiя ¢ iх адбываюцца, паказвае, што спецыялiста¢ трэба рыхтаваць да практычнай бiблiятэчна-iнфармацыйнай, камерцыйнай, арганi- зацыйна-кiра¢нiцкай дзейнасцi ¢ розных галiнах народнай гаспадаркi, на ¢нутраным i знешнiм рынках Рэспублiкi Беларусь. Так³я

спецыялiсты прызначаны для працы ¢ бiблiятэках усiх тыпа¢, бiблiятэчна-iнфармацыйных службах i рэкламных офiсах, аддзелах маркетынгу, навукова-тэхнiчнай i камерцыйнай iнфармацыi, канцэрнах, холдынгах, акцыянерных аб’яднаннях, Дамах гандлю, бiржах, дызайнавых кампанiях, вытворчых кааператывах, а таксама ¢ агенцтвах па зборы дзелавой iнфармацыi.

Спецыялiст можа быць выкарыстаны ¢ якасцi камплектатара кнiжных фонда¢, каталагiзатара i класiфiкатара, сакратара-рэфе- рэнта, перакладчыка, маркетолага, работн³ка па праблемах попыту, арганiзацыi грамадскай думкi, праца¢н³ка ¢ галiне арганiзацыi камерцыйнай i дзелавой iнфармацыi, а таксама на iншых пасадах, якiя маюць дачыненне да бiблiятэчнай, iнфармацыйнай i камерцыйнай дзейнасцi, да менеджменту, маркетынгавых даследавання¢ i iнфармацыi бiзнесу.

Вялiкае значэнне мае падрыхто¢ка спецыял³ста¢ розных спецыялiзацый для работы ¢ сацыякультурнай сферы: па сацыяльнаправавой абароне грамадзян, сацыяльнай рабоце з сям’¸й i дзецьмi, для школьных i пазашкольных ¢стано¢ вольнага часу, фонда¢ дабрачыннасцi, санаторна-курортнага абслуго¢вання i iнш.

Адным са значных напрамка¢ у падрыхто¢цы сацыяльных работнiка¢ з’я¢ляецца падрыхто¢ка бiблiятэкара¢-бiблiятэр а- пе¢та¢. Для людзей з абмежаванымi магчымасцямi фiзiчнага развiцця сур’¸знай праблемай становiцца пошук форма¢ сама - рэалiзацыi. Звужэнне поля дзейнасцi чалавека вядзе да занiжэння самаацэнкi, адмо¢на адбiваецца на сацыяльнай акты¢насцi.

Праведзенае ¢ Мiнску даследаванне паказала, што 90% людзей з абмежаванымi магчымасцямi пры дастатковым iнтэлекце знiжаюць сваю жыцц¸вую акты¢насць з-за дэпрэсi¢ных стана¢, якiя выя¢ляюцца пры перажываннi ¢ласнай непатрэбнасцi, цяжару для блiзкiх людзей. Выйсце бачыцца ¢ падрыхто¢цы спецыялiста¢, якiя маглi б аказваць адпаведную псiхалагiчную дапамогу iнвалiдам пры карыстаннi бiблiятэкамi. З дапамогай кнiг чалавек можа набыць звесткi па любой галiне веда¢, у тым лiку i па медыцыне. Кн³г³ дапамагаюць запо¢нiць вольны час, знайсцi выйсце з крызiснай сiтуацыi, а бiблiятэка часам з’я¢ляецца адзiным месцам яго зносiн з людзьм³.

Улiчваючы даволi шырокi спектр i вялiкi аб’¸м падрыхто¢кi ¢ рэспублiцы кадра¢ па музычнай спецыяльнасцi праз сiстэму музычных школ, школ з эстэтычным ухiлам, вучылiшча¢ культуры i мастацтва, каледжа¢, мэтазгодна прадугледзець шырокi спектр спецыялiзацый у галiне культуры на базе музычнага мастацтва, гэта значыць разнастайнага менеджменту, розных форма¢

тэрапii: сацыяльнай, арттэрапii, псiхатэрапii — сродкамi культурнай дзейнасцi i мастацтва.

Вялiкi рэзерв для падрыхто¢кi спецыялiста¢ утрымлiваецца

¢пашырэннi факультэта iнфармацыйна-дакументных камун³кацый БДУ культуры ³ мастацтва¢. Спецыялiсты дадзенага профiлю арыентаваны на новую глабальную мiжнародную палiтыку, на працу ¢ вiртуальнай рэальнасцi, якая ¢ блiжэйшы час стане першачарговай праблемай для ¢сiх развiтых краiн. Перанос назапашанай чалавецтвам iнфармацыi на электронныя носьбiты с¸ння з’я¢ляецца праблемай е¢рапейскага ¢зро¢ню, а за¢тра стане праблемай эканамiчнага дабрабыту i стабiльнасцi кожнай дзяржавы

¢любым пункце зямнога шара. У сувязi з дадзенай перспектывай актуальнай з’я¢ляецца падрыхто¢ка менеджэра¢ iнфармацы йных сiстэм. Магутныя сучасныя сродкi камунiкацый патрабуюць прафесiйнай працы з iнфармацыяй. Грамадству, арыентаванаму на перспектыву, патрабуюцца спецыялiсты, здольныя на належным узро¢нi кiраваць працэсам адбору, набыцця, апiсання, арганiзацыi, захавання, рэдагавання, аналiзу, iнтэрпрэтацыi, ацэнкi, сiнтэзу, размеркавання iнфармацыi i кiравання ¸ю ¢ камунiкаты¢ных сродках. Асновы падрыхто¢кi спецыялiста¢ дадзенага напрамку ¢жо ¢ пэ¢най ступенi закладзены ¢ праектныя праграмы развiцця БДУ культуры ³ мастацтва¢. Iх канкрэтызацыя i рэалiзацыя — справа блiжэйшай будучынi.

Безумо¢на, сучасныя спецыял³сты неабходны тым установам культуры, як³я з да¢н³х пор служыл³ цэнтрам³ распа¢сюджан ня ³ захавання культурных традыцый народа. Музе³, б³бл³ятэк³, тэатры, Палацы ³ Дамы культуры, ³ншыя культурныя ¢становы ³нстытуцыянал³зуюць традыцы³ нацы³, акумулююць калекты ¢ныя веды ³ таму жыцц¸ва неабходныя грамадству. У сувяз³ з гэтым яны адносяцца тольк³ да дзяржа¢нага сектара ³ не могуць стаць суб’ектам³ рынкавых аднос³н, па крайняй меры большасць. Аднак грамадская трансфармацыя Рэспубл³к³ Беларусь не магла не адб³цца на дзейнасц³ ³ нават ³снаванн³ гэтых гал³н культуры. Новыя напрамк³ жыццядзейнасц³ ³ з’я¢ленне прыватнага сектара ¢ эканом³цы адарвал³ значную частку людзей ад ужывання тых паслуг, як³я аказвал³ музе³, б³бл³ятэк³ ³ клубы. У вын³ку незапатрабаваным³ аказал³ся дзесятк³ ³ нават сотн³ б³бл³ятэк, музея¢, клубных устано¢, што нем³нуча выкл³кала рэзкае змяненне патрэбнасцей рэспубл³к³ ¢ спецыял³стах, як³я абслуго¢ваюць гэтую сферу культуры.

Óякiх жа спецыялiстах у першую чаргу адчуваюць патрэбу ¢становы культуры? На думку апытаных дырэктара¢ Дамо¢ культуры i загадчыка¢ клуба¢, гэта акампанiятары, культарганi-

затары, рэжыс¸ры масавых свят, харэографы, фалькларысты i спецыялiсты па народных промыслах i рам¸ствах, клубныя работнiкi, дыск-жакеi, мастакi, дызайнеры.

11.3. Прафес³янальныя якасц³ спецыял³ста¢ сацыякультурнай сферы

Адной з найважнейшых статусных характарыстык культуры з’я¢ляецца яе кадравы саста¢, што аб’ядно¢вае людзей спецыф³чных спецыяльнасцей: акц¸ра¢, музыканта¢, мастако¢, к³ра¢- н³ко¢ мастацк³х калектыва¢, выкладчыка¢ школ мастацтва¢, сярэдн³х спецыяльных ³ вышэйшых навучальных устано¢, б³бл³ятэкара¢, к³ра¢н³ко¢ ³ работн³ка¢ упра¢лення¢ ³ аддзела¢ культуры, а таксама навучэнца¢, студэнта¢, асп³ранта¢ ³ дактаранта¢ сферы культуры.

Кадры культуры ¢ цэлым — гэта ¢стойл³вая, дзейсная, разгал³наваная с³стэма, якая здольна самастойна задавальняць усе асно¢ныя мастацка-культурныя запатрабаванн³ грамадства ³ эстэтычныя патрэбы людзей: навучанне мастацтву дзяцей, падлетка¢ ³ моладз³; забеспячэнне патрэб прафес³янальных ³ самадзе йных мастацк³х калектыва¢ у выкана¢цах ³ к³ра¢н³ках; падрыхто¢ка ³ павышэнне квал³ф³кацы³ кадра¢ культуры; фарм³раванне прафесарска-выкладчыцкага корпуса; м³ждзяржа¢ныя мастацк³я сувяз³ Беларус³ ³ ³нш.

Анал³з дынам³к³ асно¢ных паказчыка¢ разв³цця кадравага патэнцыялу гал³ны культуры паказвае, што ¢ кадравай пал³тыцы адбываюцца стано¢чыя зрух³. Так, з 1999 г. па 2004 г. выяв³лася тэндэнцыя павел³чэння агульнай колькасц³ тых, хто працуе ¢ сферы культуры ³ мастацтва. За гэты перыяд яна ¢зрасла ама ль на 700 чалавек. Павял³чылася колькасць к³ра¢н³ко¢, як³я маюць вышэйшую ³ сярэднюю спецыяльную адукацыю. Колькасць спецыял³ста¢ з вышэйшай адукацыяй у сферы культуры ¢ 2004 г. складала амаль 40%, а з сярэдняй спецыяльнай — каля 50%.

Паступова выпра¢ляецца гендэрны перакос ³ мае тэндэнцыю да дасягнення гендэрнай ра¢наваг³. Напрыклад, у сферы мастацтва ¢ пачатку ХХ² ст. было занята 47% жанчын ³ 53% мужчын.

Разглядаючы ¢зровень адукацыi загадчыка¢ ра¸нных i гарадскiх аддзела¢ культуры, трэба адзначыць, што на працягу апошнiх дзесяцiгоддзя¢ першачарговае значэнне набылi не столькi кiра¢- нiцкiя навыкi i ¢меннi загадчыка (хаця гэта, безумо¢на, важныя якасцi), колькi iх творчыя i iндывiдуальныя здольнасцi, агульныя i спецыяльныя веды. Абсалютная большасць кiра¢нiко¢ (95,8%)

маюць вышэйшую адукацыю. Сярэдняя спецыяльная адукацыя стала не характэрнай для спецыялiста такога ¢зро¢ню, яе ма юць каля 4,2%. Гэта пераважна асобы, якiя працавалi на працягу 15—20 гадо¢ у аддзеле культуры на пасадзе iнспектара¢ i маюць вялiкi практычны вопыт. Што датычыць базавай адукацыi загад- чыка¢ аддзела¢, то больш за палову ³х маюць спецыяльную адукацыю ¢ галiне культуры i мастацтва. Пераважна гэта выпускнiкi Беларускага дзяржа¢нага унiверсiтэта культуры ³ мастацтва¢, а таксама Беларускай акадэмii мастацтва¢, Беларускай акадэмii музыкi, вучылiшча¢ культуры i мастацтва. Другi напрамак адукацыi — педагагiчны. Трэцяя частка з ³х закончылi педунiверсiтэт або БДУ, пераважна гiстарычны або фiлалагiчны факультэт, кожны дзесяты закончы¢ грамадска-пал³тычную ¢станову. Iстотны недахоп iснуючай сiстэмы базавай адукацыi ¢ тым, што яна ¢ недастатковай меры арыентавана на падрыхто¢ку кiра¢нiко¢. Гэта вядзе да таго, што адаптацыйны перыяд маладых кiра¢нiко¢ зацягваецца на 1,5—2 гады.

Вывучэнне прафес³янальных якасцей спецыял³ста¢ сацыякультурнай сферы сведчыць: абсалютная большасць кiра¢нiко¢ устано¢ культуры ¢ перспектыве хацела б прымаць на працу работн³ка з вышэйшай спецыяльнай адукацыяй. Перавага аддаецца выпускнiкам Беларускага дзяржа¢нага унiверсiтэта культуры ³ мастацтва¢. Выпускнiкi ж сярэднiх спецыяльных навучальных устано¢ аказваюцца найбольш падрыхтаванымi ¢ галiне педагогiкi i па асно¢най спецыяльнасцi за кошт большай колькасцi практыч- ных занятка¢, прадугледжаных праграмам³ навучання. Таму яны нядрэнна спра¢ляюцца з такой справай, як арганiзацыя i кiраванне самадзейнымi калектывамi i аматарскiмi аб’яднаннямi.

У цэлым жа сукупны партрэт спецыялiста, якога хацела б мець установа культуры клубнага тыпу, пакуль выглядае прыблiзна наступным чынам: гэта мужчына з вышэйшай адукацыяй (узровень адукацыi прадвызначаецца пасадай), выпускнiк Беларус кага дзяржа¢нага унiверсiтэта культуры ³ мастацтва¢, якi мае даволi вялiкi вопыт працы.

У шэрагу найбольш дзейсных метада¢ павышэння эфекты¢- насцi чалавечага фактара адно з важнейшых месца¢ займае праца з кадрамi. Гэта набывае асаблiвую актуальнасць ва ¢мовах пераходу да рынкавых форма¢ гаспадарання. Вiдавочна, што поспе х прыходзiць да тых, хто здоле¢ пабудаваць разумную кадравую палiтыку, якая абапiраецца на сiстэму навуковых культуралагiчных веда¢. Зразумела, нельга не браць пад увагу i творчы стыль кiравання, якi ¢ключае разам з iншымi складальн³кам³

ветлiвасць, карэктнасць, цярплiвасць у адносiнах да супрацо¢- нiка¢ i клiента¢. Кожны работнiк культуры павiнен адчуваць сябе неад’емным у звяне “¢станова культуры — клiент (чытач, слухач, глядач, наведвальнiк)”.

Гарантыя занятасцi для пастаянных кадра¢ не ра¢назначная захаванню працы па спецыяльнасцi. Пры неабходнасцi работн³к³ павiнны праходзiць перападрыхто¢ку i пераводзiцца на iншыя ¢часткi. Практыка гарызантальнага перамяшчэння кадра¢, звязаная з дадатковым асваеннем i (або) пераменай роду зан ятка¢ (неспецыялiзаваная кар’ера), можа прымяняцца не толькi для ажыцця¢лення мане¢ру рэсурсамi, але i для таго, каб даць чалавеку магчымасць паспрабаваць свае сiлы ¢ справе, якая яго цiкавiць. Часам гарызантальнае перамяшчэнне, звязанае з прадаста¢леннем больш творчай, высокааплатнай або прэстыжнай працы, выступае альтэрнатывай павышэння па службовай лес вiцы. Так звычайна ¢трымлiваюцца спецыялiсты, якiя “выраслi” са сва¸й пасады i не прэтэндуюць на перамяшчэнне па вертыкалi.

Раскрыцц¸ творчага патэнцыялу чалавека дасягаецца з дапамогай шэрага фактара¢.

1. Максiмальнае дэлегаванне па¢намоцтва¢ (право¢ i адказнасцi) начальнiка¢ усiх узро¢ня¢ iх падначаленым. Такi пры¸м заснаваны на перакананнi, што справу лепш за ¢сiх ведае той, хто непасрэдна займаецца ¸й. Менеджэр (асаблiва нiжэйшага i сярэдняга зв¸на¢) павiнен ператварыцца з камандзiра ¢ каар дынатара i памочнiка ¢ дзейнасцi сваiх падначаленых.

2.Права выказваць i адстойваць уласную думку. У адваротным выпадку не можа быць размовы аб самастойнасцi i прадпрымальнасцi. Калi чалавек памыляецца, трэба спакойна i аргументавана даказаць яго памылку.

3.Статус работнiка павiнен залежаць не ад яго пасады, а ад здольнасцей, якасцi i эфекты¢насцi працы. Таму не выключа- ецца распрацо¢ка больш дасканалай сiстэмы ацэнкi супрацо¢- нiка¢, згодна з крытэрыямi якой кожнаму работнiку прысвойваецца пэ¢ны каэфiцыент, якi адлюстро¢вае яго працо¢ныя якасцi i ¢плывае на памер яго дахода¢ або маральныя стымулы. Такая сiстэма стрымлiвае пабуджэннi кiра¢нiцтва да адмiнiстравання .

4.Прыярытэт гарызантальных сувязей перад вертыкальнымi. Гэта стане магчыма пры аснашчэннi кожнага работнiка надзейным сродкам камунiкацыi з усiмi зацiка¢ленымi асобамi, напрыклад з дапамогай асабiстага тэрмiнала, якi дазваляе шырока выкарысто¢ваць камп’ютэрную сувязь i мець магчымасць доступу да розных банка¢ даных, у тым лiку Internet.

5. Абарона энтузiяста¢ i цярплiвасць да ня¢дач. Поспех любой дзейнасцi ¢ сферы культуры, у тым лiку ажыцця¢ленне канкрэтнай культурнай праграмы, залежыць не толькi ад колькасцi ¢дзельнiка¢ i памера¢ асiгнавання¢, але i ад ная¢насцi энтузiяста¢ i наватара¢. Гiсторыя развiцця культуры паказвае,што асно¢- ныя нова¢вядзеннi тут ажыцця¢лялiся самаахвярнымi людзьмi.

Перманентнае развiцц¸ таленав³тых прафесiянала¢ (энтузiяста¢ сва¸й справы), прадаста¢ленне iм шырокiх магчымасцей для творчасцi даюць высокiя вынiкi ¢ тым выпадку, калi адпрацавана эфекты¢ная сiстэма матывацыi да працы. Практыка вяд у- чых замежных краiн паказвае, што папярэдняе павышэнне зарплаты звыш пэ¢най мяжы перастае быць генератарам, якi пабуджае да акты¢най працы. Дзейснымi стымуламi выступаюць жаданне рэалiзаваць свае веды i майстэрства; гонар за сваю працу; стварэнне ¢ людзей пачуцця пераможца¢ (калi яны не бяруць на сябе невыканальных абавязка¢); групавы прынцып арганiзацыi ¢с¸й працы, якi прадугледжвае ¢заемны кантроль калег за яе вынiкамi; штогадовая атэстацыя ¢ выглядзе гутарак начальн iка i падначаленага, якая заканчваецца падпiсаннем вынiковага дакумента абодвума бакамi.

Забеспячэнне высокага ¢зро¢ню дахода¢ дасягаецца не столькi заработнай платай, колькi прэмiяльнымi выплатамi, памер якiх залежыць ад вынiка¢ працы. Такая форма аплаты робiць натуральным захаванне дахода¢ у перыяды эканамiчнага крызiсу i тым самым дазваляе пазбягаць працо¢ных канфлiкта¢.

Дзеля таго каб накiраваць энергiю людзей у патрэбнае рэчы- шча i эфекты¢на кiраваць працэсам стварэння i аказання культурных паслуг, неабходна ¢жо с¸ння выпрацо¢ваць у работн³ка¢ iмкненне да дасканаласцi як ладу жыцця. Для гэтага трэба распрацаваць сiстэму пэ¢нага набору пераканання¢, сумесных кашто¢- насцей. Стрыжнем такой сiстэмы можа служыць павага да чалавека, яго сумленнай працы па адраджэннi, захаваннi i памнажэннi лепшых дасягнення¢, традыцый агульнанацыянальнай культуры.

Гэтыя i iншыя базавыя прынцыпы дадуць жыцц¸ мноству iншых, з якiх можна скласцi кодэкс паводзiн. Пры мэтанакiраванай працы з дапамогай эфекты¢ных метада¢ i на аснове падмацавання сло¢ матэрыяльнымi i маральнымi стымуламi кадры культуры ¢ ХХI ст. дапамогуць кра³не спачатку выйсцi з крызiсу, а потым стаць у адным шэрагу з перадавымi дзяржавам³ ¢ галiне развiцця эканомiкi. I гэта не утопiя, паколькi такая сiстэма адпавядае менталiтэту беларуса¢. Аднак сiстэма запрацуе тады, калi работн³к³ ³ кiра¢нiкi ¢сiх ранга¢ сваiм асабiстым прыкладам

будуць праводзiць гэтыя кашто¢насцi ¢ жыцц¸. Адсюль павышаная ¢вага да ³х падрыхто¢кi перш за ¢с¸ ¢ галiнах менеджменту, маркетынгу, псiхалогii, эканомiкi, права i iнш.

Вялiкую ролю ¢ сцвярджэннi кашто¢насцей устано¢ культуры i галiны ¢ цэлым iграюць працо¢ныя абрады i рытуалы, якiя замацо¢ваюць традыцыi, ствараюць атмасферу свята. Самае эфекты¢нае маркетынгавае кiраванне прадугледжвае выпрацо¢ ку до¢гатэрмiновых, сярэднетэрмiновых i кароткатэрмiновых мэт, якiя павiнны быць вартымi i прывабнымi. Сусветны вопыт паказвае, што ¢ до¢гатэрмiновым плане такой мэтай можа служыць павышэнне якасцi культурных паслуг. Гэта не разавыя мерапрыемствы, а перманентны працэс. I тут патрэбныя высокi прафесiяналiзм, уменнi, навыкi, здольнасцi праца¢н³ко¢ сферы культур ы.

Важнае значэнне ¢ кадравай палiтыцы мае прынцып кансенсусу. ¨н закладваецца ¢ працэдуры атэстацыi.

Ва ¢мовах сацыяльна арыентаванай рынкавай эканомiкi гало¢ным заказчыкам любой дзейнасцi становiцца спажывец. Установы культуры як вытворцы культурных даброт павiнны папярэдне высвятляць або фармiраваць з дапамогай рэкламы патрэбнасцi так, каб задаволiць iх. Толькi ¢ гэтым выпадку попыт на культурныя паслугi будзе павышацца, а адпаведна будуць квiтнець установы культуры i галiна ¢ цэлым. Ажыццявiць такi комплекс работ змогуць кадры новай генерацыi. Частка такiх кадра¢ ужо ¸сць, але большасць трэба яшчэ падрыхтаваць i перападрыхтаваць, а для гэтага неабходны значныя iнвестыцыi.

У прафесiйных колах работнiка¢ культуры дамiнуе думка аб тым, што сучасная сацыяльна-эканамiчная сiтуацыя прымусiць установы культуры ¢с¸ больш арыентавацца на камерцыйную дзейнасць, развiваць платныя паслугi. У сувязi з гэтым сацыя - культурным установам найбольш патрэбны спецыялiсты па маркетынгу ³ рэкламе. Прычым трэба адзначыць, што менавiта спецыял³сты ¢ рэкламнай справе больш за ¢с¸ цiкавяць культасветустановы. Далей iдуць акампанiятары, харэографы (с¸нн я развiцц¸ харэаграфii з’я¢ляецца самым прыбытковым бiзнеса м пасля дыскатэк), дыск-жакеi, рэжыс¸ры масавых свят, спецыялiсты па народных промыслах i рам¸ствах, фалькларысты, гукарэжыс¸ры, мастакi i дызайнеры ³ ³нш. Пералiчаныя спецыяльнасцi ¢скосна сведчаць аб акты¢ным развiццi шоу-бiзнесу нават у маштабах ра¸на¢ i асобных населеных пункта¢. Меншая папулярнасць у музейных работнiка¢, педагога¢, сацы¸лага¢.

Новае асэнсаванне сутнасц³, прыроды ³ спецыф³к³ сучаснай сацыякультурнай дзейнасц³ патрабуе, каб кадравая пал³тыка ¢ гал³не

культуры стала прадметам па¢сядз¸ннай уваг³ прыкладной культуралог³³.

Асно¢ныя к³рунк³ сучаснай кадравай пал³тык³ ¢ сферы культуры наступныя:

•павышэнне якасц³ падрыхто¢к³ спецыял³ста¢ ³ ¢дасканаленне структуры ¢ адпаведнасц³ з патрабаванням³ жыцця;

•забеспячэнне падрыхто¢к³ прафес³янала¢, здольных захаваць ³ разв³ць дасягненн³ беларускай мастацкай культуры ;

•у макс³мальнай ступен³ задавальненне ¢ кадравых аднос³нах ус¸й сукупнасц³ дзеючых мастацк³х устано¢ ³ творчых калектыва¢;

•структурная перабудова сетк³ навучальных устано¢ ³ прынцыпа¢ яе ф³нансавання;

•распрацо¢ка методык ранняга выя¢лення таленту ³ яго пад - трымк³;

•фарм³раванне гал³новай с³стэмы сацыяльнай падтрымк³ работн³ка¢ культуры;

•падтрымка ³мкнення маладых людзей да разв³цця сва³х творчых здольнасцей, да задавальнення адукацыйных запыта¢ у сферы мастацтва;

•падрыхто¢ка навуковых кадра¢.

Азначаныя к³рунк³ кадравай пал³тык³ даюць магчымасць падрыхтаваць культуролага сацыяльна-культурнай сферы, здольнага працаваць ва ¢мовах сацыяльна-пал³тычных пера¢тварэння¢, урбан³зацы³, напружанасц³ духо¢нага жыцця, вастрын³ вырашаемых грамадствам эканам³чных ³ маральных праблем.

Пытанн³ ³ заданн³

1.Вызначце сутнасць ³ значэнне чалавечага фактара ¢ к³раванн³ сацыяльнакультурнай сферай.

2.Назав³це асно¢ныя сацыяльныя аспекты кадравай пал³тык³ ¢ перыяд с³стэмнай трансфармацы³ беларускага грамадства.

3.Назав³це асабл³васц³ стылю к³ра¢н³ка ¢становы культуры.

4.Укажыце прынцыпы падбору кадра¢ на к³руючыя пасады ¢ гал³не культуры.

5.Як³я патрабаванн³ да асобы к³ра¢н³ка ³ яго паводз³н прад’я¢ляюцца ¢ сучасных умовах?

Л³таратура

Богоудинова, Р.З. и др. Профессиональная подготовка работников социокультурной сферы: прогнозирование, проектирование, практическая реализация: [Проблемы регионального культурологического образования] / Богоудинова Р.З., Румянцев Е.Д, Юсупов Р.Р.— Казань: Медицина, 1999.— 242 с.

Вохрышева, М.Г. Современные стратегии культурологического образования / Самар. акад. культуры и искусств.— Самара, 2001.— 232 с.

Горлова, Н. Н. Культурная политика, культурологическое образование: региональный аспект / Краснодар. гос. акад. культуры.— Краснодар, 1997.— 200 с.

Грыгаров³ч, Я.Д., Смол³к, А.²., Рагачова, Л.М. Падрыхто¢ка кадра¢ культуры ¢ Рэспубл³цы Беларусь: сучасны стан ³ перспектывы.— Мн.: Бел. дзярж. ун-т культуры, 2001.— 158 с.

Кадры культуры и проблемы их подготовки: материалы межвуз. науч.-практ. конф. / Моск. гос. ин-т культуры.— М., 1990.— 204 с.

Кузьм³н³ч, М.Л. Мастацкая творчасць: ун³верс³тэцкая падрыхто¢ка кадра¢: вучэб. дапам.— Мн.: Бел. навука, 1998.—142 с.

Культурологическое образование: Комплекс учеб. программ с метод. рекомендациями по культурол. дисциплинам / Рос. гос. пед. ун-т им. А.Н.Герцена.— СПб., 1998.— 312 с.

Проблемы подготовки специалистов в вузах культуры: сб. науч. тр. / Моск. гос. ин-т культуры.— М., 1990.— 157 с.