ИНФОРМАЦИОННЫЙ_РЕСУРС__АРТ-МЕНЕДЖМЕНТ_МАГИСТРАТУРА_2 / Я.Д.Григорович ПРИКЛАДНАЯ КУЛЬТУРОЛОГИЯ

12. КУЛЬТУРАЛАГ²ЧНАЯ АДУКАЦЫЯ ЯК АСНОВА ФАРМ²РАВАННЯ СПЕЦЫЯЛ²СТА САЦЫЯЛЬНА-КУЛЬТУРНАЙ СФЕРЫ

12.1. Асабл³васц³ культуралаг³чнай адукацы³

Фармiраванне асно¢ прафесiйнага майстэрства з’я¢ляецца в а- жнейшай умовай эфекты¢нага выканання сацыяльна-культур - нымi iнстытутамi сваiх грамадска значных функцый. Гэтыя асновы вызначаны ¢ Канцэпцыi нацыянальнай школы Беларусi. Найбольш важныя з ³х наступныя: устано¢ка на светапоглядны плюралiзм; прызнанне ро¢насцi розных вiда¢ чалавечага вопыту (iнтэлектуальнага, рэлiгiйнага, маральнага i iнш.); арыентацыя ¢ адукацыi на развiцц¸ здольнасцей, звязаных з дзейнасным мысленнем (рэфлексiя, дыялог i iнш.); адма¢ленне педагога ад пазiцыi носьбiта абсалютнай iсцiны, якi мае права прымаць рашэннi за навучэнца; змена ролi педагога ¢ адукацыйным працэсе, квалiфiкацыя педагога як транслятара веда¢ i ¢мення¢, пасрэднiка памiж навучэнцамi i культурай; арыентацыя ¢ сувязi з узрастаннем дынамiзму грамадскага жыцця на фармiраванне сiстэмнага сiтуацыйнага мыслення; перамяшчэнне акцэнта¢ у змесце адукацыi з навукi на культуру ¢ цэлым; рэалiзацыя практыкi дыялога культур, полiкультурнасцi; арыентацыя на “дзетацэнтрызм”, сцвярджэнне iдэалогii самабытнасцi дзяцiнства як асаблiвай субкультуры, якая захо¢вае духо¢ныя традыцыi чалавецт ва. Варта адзначыць своечасовасць i актуальнасць рэалiзацыi ¢ блiжэйшай будучынi канцэптуальна новага, культуралагiчнага падыходу да праблемы вышэйшай адукацыi ¢вогуле i культуралагiчнай у прыватнасцi.

Óсучасных умовах сiстэма вышэйшай культуралагiчнай адукацыi павiнна хутка, мабiльна, гнутка рэагаваць на змены ¢ грамадстве i патрэбнасцi часу, прадбачыць перспектывы патрабавання¢ на дзесяць—пятнаццаць гадо¢ наперад, калi студэнт атрымае адукацыю i адаптуецца на працо¢ным месцы, калi замацуюцца прафесiйныя ¢меннi i навыкi. Адначасова адукацыя павiнна забяспечваць i с¸нняшнiя патрэбнасцi, адпавядаць тым зад ачам, тым пасадам, якiя функцыянуюць у сучаснай сацыякультурнай сiтуацыi. Таму яна вымушана захо¢ваць адносную стабiльнасць адукацыйнай структуры на до¢гую перспектыву i быць досыць кансерваты¢най у вызначэннi аб’¸му iнфармацыi, тых веда¢, умення¢, навыка¢, якiя забяспечваюць якаснае выкананне службовых абавязка¢.

Задача ¢складняецца шырын¸й, шматварыянтнасцю i полiаспектнасцю самога феномена культуры. Маючы спецыфiчныя рысы вялiкай сiстэмы (разнастайнасць кампанента¢, змест наву- чання, тэхналогii навучання, кiраванне iм, iерархiчнасць структуры самой культуры, вялiкiя iнфармацыйныя патокi, шматмэтавы характар функцыянавання i iнш.), культуралагiчная адукацыя характарызуецца шэрагам асаблiвасцей, веданне якiх дазволiць акрэслiць шляхi развiцця асобных элемента¢ гэтай сiстэмы з мэтай яе ¢парадкавання i ¢дасканалення.

Óпершую чаргу гэта змясто¢насць адукацыi — праблема вельмi складаная не толькi з-за вялiкага патоку iнфармацыi, адрасаванага студэнту, але i шматэлементнасцi самой культуры, якая з’я¢ляецца полiфункцыянальнай сiстэмай чалавечых кашто¢ - насцей. Калi дадаць да гэтага, што характар, поспех, эфекты¢- насць прафесiйнай дзейнасцi вызначаюцца не толькi аб’¸мам засвоеных веда¢ i ¢меннем iх выкарысто¢ваць, але i здольнасцю асобы да далейшага прафесiйнага развiцця, самаадукацыi, калi схiльнасць да сама¢дасканалення робiцца першаснай аснова й прафесiйнай кашто¢насцi спецыялiста, вырашэнне названай праблемы робiцца гало¢ным.

Якiя б жорсткiя патрабаваннi нi прад’я¢лялiся да асобы i якiя б яны нi былi не толькi па змесце, але i па форме прад’я¢лення, асоба ¢с¸ ро¢на прыме iх у адпаведнасцi з характарам i ступенню сва¸й самабытнасцi, якая вызначаецца ¢зро¢нем развiцця свядомас цi, сфармiраванасцю патрэбнасцей, развiцц¸м здольнасцей i ¢ласцiвасцей асобы. Самчалавек выбiрае для сябе (свядома або несвядома) мэты, фармулюе задачы, выбiрае шляхi для iх дасягнення i рэалiзацыi.

Авалоданне зместам адукацыйных праграм павiнна суправаджацца фармiраваннем умення¢, фармул¸¢кай асно¢ных мэт

выконваемай працы, аналiзам шляхо¢ iх дасягнення, практычнай дзейнасцю ¢ адной са сфер культуры. Асновай гэтага працэсу выступаюць фундаменталiзацыя прадметных веда¢, азнаямленне са спосабамi i сродкамi рэалiзацыi дзейнасцi, якiя дазваляюць студэнту перайсцi ад абстрактных веда¢, прапануемых агульнагуманiтарнымi дысцыплiнамi, да канкрэтных прафесiйных умення¢ i навыка¢, якiя вызначаюць прадукцыйнасць прафесiйнай дзейнасцi. Такi падыход i далейшае развiцц¸ асобы ¢ сваю чаргу абумо¢лены ¢стойлiвасцю матывацыi няспыннай пазнавальнай дзейнасцi на працягу далейшага жыцця, прафесiйнай скiраванасцю асобы, яе працавiтасцю, адказнасцю i iнш.

Перагляд зместу культуралагiчнай падрыхто¢кi студэнта, фундаменталiзацыя прадметных веда¢ заклiканы забяспечыць сiстэмнасць навуковага пазнання, няспыннасць адукацыi, пастаянны прафесiйны рост будучага спецыялiста.

Ушчыльную да выкладзенай вышэй прымыкае праблема хуткай страты актуальнасцi набытых у ВНУ веда¢ па прычыне высокiх тэмпа¢ росту iнфармацыi. Вырашэнне гэтай праблемы знаходзiцца ¢ плоскасцi павышэння фундаменталiзацыi адукацыi, iнтэгравання курса¢, звязаных з рознымi тыпамi i вiдамi культуры ¢ храналагiчным аспекце, арыентацыi iх на перспекты¢нае развiц- ц¸ культурных працэса¢, праектаванне ¢здыма¢ i спада¢ культуры, сацыякультурнай дынамiкi. Авалоданне зместам адукацыйных праграм пры гэтым суправаджаецца фармiраваннем навыка¢ творчага мыслення i спосаба¢ самастойнага здабывання новых веда¢.

Спробы вырашэння праблемы старэння прафесiйных веда¢ акты¢на робяцца ¢ апошнiя дзесяцiгоддзi многiмi дыдактыкам³. Прапануюцца розныя спосабы адбору i метады перадачы значнай iнфармацыi, магчымасцi аб’яднання розных груп дысцыплiн, iнтэграцыя веда¢, разгрупаваных у розных дысцыплiнах, выву- чэнне “стыкавых” дысцыплiн, якiя значна змяняюць змест i структуру навуковых веда¢, iнтэлектуальна-пазнавальныя магчымасцi асобных навук.

Часцей за iншыя абмярко¢ваецца праблема iнтэграцыi м³ж дысцыпл³нам³, што дазваляе ¢згадняць не толькi навуковы змест вучэбных дысцыплiн, але i канчатковыя мэты навучання па кожнай з iх у ВНУ ¢ цэлым. Гэта працэсы аб’яднання вучэбных дысцыплiн адносна даследавання (рашэння) пазнавальных i прафесiйных праблем (задач). Значыць, у дзейнасцi выкладчыка¢ i студэнта¢ “апарат” кожнай дысцыплiны (метадалогiя, асно¢ныя паняццi, палажэннi i iнш.) свядома выкарысто¢ваецца як сродак

пабудовы адпаведных “партрэта¢” пэ¢ных курса¢, што неабходна ¢ iх аб’яднанн³ ¢ цэласную мадэль гэтага працэсу. Ажыцця¢ленне мiжнароднай iнтэграцыi дазволiць будаваць цэласныя мадэлi выву- чаемых з’я¢, ствараць умовы для разумення студэнтам³ гэтых з’я¢ i рашэння пазнавальных i прафесiйных задач.

Пошукi вырашэння праблемы “старэння—абна¢лення” веда¢ вядуцца таксама ¢ галiне стварэння адукацыйных модуля¢, асаблiва пры рэалiзацыi iдэi бесперапыннай адукацыi. Модуль разумеюць як праграмную адзiнку, што ¢я¢ляе адносна замкн¸ны адрэзак навучання, у якiм вялiкiя па аб’¸ме i часе курсы падзяляюцца на асобныя адзiнкi, сфармуляваныя ¢ адпаведнасцi з iх мэтамi, зместам, тэхналогiямi. Кожны модуль мае адносную самастойнасць, у той жа час з’я¢ляецца прыступкай у авалоданнi матэрыялам курса або дысцыплiны.

Модульная сiстэма цяпер выкарысто¢ваецца ¢ Германii ¢ працэсе дыстанцыйнага навучання, а таксама ¢ некаторых каледжах Амерыкi пры адукацыi дарослых. Такая сiстэма дазваляе паслядо¢на засвойваць матэрыял, выкарысто¢ваць веды ¢ пр актычнай дзейнасцi i толькi пасля гэтага пераходзiць да наступнай прыступкi спасцiжэння веда¢. Яна выкарысто¢ваецца ³ ¢ постдыпломны перыяд для абна¢лення веда¢, набыцця новых, неаб - ходных для якаснага выканання прафесiйнай дзейнасцi. Модульны прынцып, паводле меркавання вучоных, ¸сць спосаб далейшай пасляунiверсiтэцкай адукацыi.

Такiм чынам, рашэнне праблемы “да¢гачаснасцi” спецыялiста прадвызначае фундаменталiзацыю веда¢, iнтэграцыю дысцыпл³н, арыентацыю адукацыi на перспектывы развiцця культуры, выпрацо¢ку ¢мення¢ самастойнага набыцця веда¢.

Наступная асаблiвасць культуралагiчнай адукацыi — у

неабходнасцi зняцця бар’ера¢ спецыялiзацыi, якiя дакладна падзяляюць адукацыю ¢ сферы культуры на розныя спецыяльнасцi, часта зусiм не звязаныя адна з адной. Нават у такiм маналiтным i развiтым вiдзе культуры, як мастацкая, адукацыя ¢ розных жанрах вельмi а¢таномная, напрыклад спецыялiзацыi ¢ галiне музыкi не перакрыжо¢ваюцца з вывучэннем выя¢ленчага мастацтва, з харэаграфiяй i iнш.; дысцыплiны, як правiла, сканцэнтраваны толькi ¢ рамках спецыялiзацыi; часта не захо¢ваецца i сiнхранiчны прынцып навучання.

Адпаведнасць культуралагiчнай адукацыi структуры самой культуры патрабуе такой яе пабудовы, якая дазваляла б спецыялiстам розных профiля¢ вывучаць культуру ¢ цэлым i ¢ гарызантальным, i ¢ вертыкальным разрэзе з азнаямленнем з асно¢нымi

вiдамi i тыпамi культуры. Гаворка iдзе аб тым, каб спецыялiсты розных профiля¢ маглi з поспехам працаваць над рашэннем агульных адукацыйных задач.

Пералiчаныя асаблiвасцi абагульняюцца i сiнтэзуюцца ¢ праблеме адаптацыi культуралагiчнай адукацыi да пастаянна зменлiвай сацыяльнай сiтуацыi i патрэбнасцей грамадства (сх ема 12.1). Адным з фактара¢ з’я¢лення гэтай праблемы выступае гiстарычна сфармiраваная арыентацыя адукацыi не на перспектыву развiцця культуры, а на яе рэтраспектыву. Аслабленасць прагнастычнага элемента адукацыi, адсутнасць або малая колькасц ь даследавання¢ тэндэнцый развiцця культуры ¢ будучым, традыцыя вывучэння культур, якiя знiклi ¢ часе, iх iдэалiзацыя i часта фетышызацыя абмяжо¢ваюць магчымасць насычэння зместу культуралагiчнай адукацыi сучасным матэрыялам, фактамi вышэйшага ¢зро¢ню развiцця культуры свету.

Схема 12.1

Асно¢ныя адметнасц³ культуралаг³чнай адукацы³

АСАБЛ²ВАСЦ² КУЛЬТУРАЛАГ²ЧНАЙ АДУКАЦЫ² ЯК С²СТЭМЫ

АДАПТАЦЫЯ КУЛЬТУРАЛАГ²ЧНАЙ АДУКАЦЫ² ДА ПАСТАЯННА ЗМЕНЛ²ВАЙ САЦЫЯЛЬНАЙ С²ТУАЦЫ²

² ПАТРЭБНАСЦЕЙ ГРАМАДСТВА

Часткова апра¢даннем могуць быць iмкненне вышэйшай школы перадаваць устойлiвыя ¢ навуцы факты i з’явы, паняццi i тэндэнцыi, прывязанасць да прыкладных вынiка¢ i прызнаных iдэй. Аднак iнтэнсi¢нае развiцц¸ навукi i культуры, iмклiвы рост патрэбнасцi ¢ спецыялiстах культуралагiчнага профiлю, хуткае змяненне патрабавання¢ грамадства да iх падрыхто¢кi будуць павялiчваць наступствы такога адставання. Праблема гэтая настолькi сур’¸зная на мяжы стагоддзя¢, што абяцае стаць важнейшай для педагога¢ i прыкладных культуролага¢ у блiжэйшы час.

Яе вырашэнне патрабуе не толькi кароткатэрмiновага прагназ³равання, зробленага на падставе запатрабавання¢ i патрэбнасцей тых сацыяльных iнстытута¢, устано¢, у якiх будуць працаваць спецыялiсты, але i до¢гатэрмiновага навуковага прагна з³равання развiцця рэгiянальнай i глабальнай культуры. Такiя дас ледаваннi з’я¢ляюцца асновай выпрацо¢кi i ¢дакладнення патрабавання¢ да спецыялiста¢, распрацо¢кi аптымальных стандарта¢ культуралагiчнай адукацыi, вучэбных плана¢, рабочых праграм, якiя рэгламентуюць i вызначаюць змест адукацыi. Гэта з аднаг о боку.

З другога, развiцц¸ i ¢дасканаленне культуры пэ¢нага рэгi¸на непасрэдна звязаны з дзейнасцю i якасцю падрыхто¢кi прафесiйных работнiка¢ культуры, якiя займаюцца сацыяльна-куль- турнай дзейнасцю. Гэты кiрунак прыкладной культуралог³³, у адпаведнасцi з якiм рыхтуюцца транслятары культуры, вызначае ¢ значнай ступенi развiцц¸ першага — веда¢ аб культуры, яе ¢зро¢нi ¢ наступныя дзесяцiгоддзi, далейшае развiцц¸ навукi.

12.2. Структураванне культуралаг³чных веда¢

Развiцц¸ розных напрамка¢ культуралагiчнай адукацыi звязана з сiнтэзам навук, узнiклых у вынiку велiзарнага росту iнфармацыi, надзвычай iнтэнсi¢ным ростам i складанасцю камунiкаты¢ных навук, трансфармацыяй культуралагiчных веда¢, узнiкненнем новых навук аб чалавеку як суб’екце культуры. Культуралогiя як навука характарызуецца не толькi сувязям³ м³ж дысцыпл³нам³, але i мiжгалiновымi сувязямi, якiя ¢збагачаюць яе паняцiйны i тэрмiналагiчны апарат, метадалогiю i iнструментарый, памнажаюць i пашыраюць яе змясто¢ны бок.

Óтакой сiтуацыi мэтазгодна вычленiць вучэбныя дысцыпл³ны

¢асобныя блокi для ³х вывучэння. Тыя, што маюць фундаментальнае значэнне, складаюць агульнанавуковы блок, арыентаваныя на прыкладныя веды — блок прыкладных кампанента¢ навукi. Першы блок разглядаецца як сукупнасць тых сiстэмных веда¢ агульнанавуковага характару, якiя вызначаюць асно¢ныя культуралагiчныя паняццi i катэгорыi, асноватворныя метады i прынцыпы, агульнанавуковыя падыходы да прадмета культуралогii (агульная тэорыя навукi, тыпы навук, iнфармацыйныя, сацы- яльна-псiхалагiчныя i педагагiчныя веды з пункту гледжання сiстэмнага значэння).

Блок прыкладных кампанента¢ навукi аб’ядно¢вае паняццi, метады, тэорыi як прыкладнога характару, так ³ м³ж дысцып-

л³намi, праз якiя адбываецца пераход ад агульнасiстэмных культуралагiчных iдэй да канкрэтных задач сацыякультурнай i ма с- тацкай дзейнасцi. Да дадзенага блока адносяць тэорыю кiравання i арганiзацыю сацыякультурных i iнфармацыйных сiстэм, розныя тыпы тэхналогiй сацыякультурнай дзейнасцi, шматлiкiх методык i сродка¢ трансляцыi культуралагiчных веда¢. Ная¢насць у другога блока значнай колькасцi трансляцыйных уласцiвасцей толькi ¢збагачае i робiць больш значным вывучэнне яго кампанента¢. Змясто¢ны бок веда¢ дакладна структуруецца адпаведна вы кладзенай намi ¢ папярэднiм параграфе структуры культуры.

Прапанаваная блочная сiстэма арганiзацыi веда¢ дазваляе акрэслiць дастаткова выя¢лены шлях далейшага падзелу навук на вучэбныя курсы i дысцыплiны культуралагiчнай адукацыi ¢ адпаведнасц³ з прынцыпам унутранай супадпарадкаванасцi: асно¢ны курс, якi змяшчае абагульнены навуковы матэрыял па найбольш важных культуралагiчных кампанентах; адзiн або некалькi спецыялiзаваных курса¢, якiя развiваюць iдэi i тэорыi асно¢нага i по¢на ¢лiчваюць профiль падрыхто¢кi спецыялiста; практычныя курсы арганiзацыйнага i метадычнага ¢зро¢ня¢, якiя ¢дакладняюць i канкрэтызуюць асно¢ны i спецыялiзаваныя курсы, а таксама прафесiйныя ¢меннi i навыкi студэнта¢.

Такая сiстэма структуравання веда¢, накiраваная на падрыхто¢ку сучаснага спецыялiста сферы культуры, дапаможа вырашыць многiя праблемы культуралагiчнай адукацыi, актуальныя для вышэйшых навучальных устано¢.

12.3. Прафес³янальная падрыхто¢ка спецыял³ста¢ сацыякультурнай сферы ¢ навучальных установах Беларус³

Глыбокае i ¢себаковае асэнсаванне ролi культуры ¢ трансфармацыйны перыяд сведчыць аб тым, што сацыяльна-культурная дзейнасць аб’екты¢на становiцца ¢мовай удасканалення са цыяльнай рэчаiснасцi, важнай формай самавыя¢лення, самарэалiзацыi асобы. Перамены ¢ змесце i арганiзацыi сацыяльна-культурнай, адпачынкавай дзейнасцi, якiя распачалiся ¢ канцы 80-х гадо¢ м³нулага стагоддзя, патрабавалi пераасэнсавання i карэкцiро¢кi дзейнасцi навучальных устано¢ па падрыхто¢цы работнiка¢ культуры i мастацтва.

Вывучэнне дынам³к³ разв³цця навучальных устано¢ рэспубл³к³ паказвае, што структура навучальных устано¢ культуры i мастацтва за 90-я гады ХХ ст. колькасна не змянiлася, толькi назi-

ралася тэндэнцыя змены iх профiлю. Традыцыйная асветнiцкая накiраванасць дзейнасцi навучальных устано¢ не ¢пiсвалася ¢ новыя контуры сацыяльна-культурнай сферы, якiя былi выклiканы пера¢тваральнай практыкай i не адпавядалi яе сацыяльнаадна¢ленчаму, сацыяльна-педагагiчнаму, сацыяльна-абарончаму характару. Спецыяльнасць культасветработнiка трансфарм авалася ¢ шэраг роднасных спецыяльнасцей i спецыялiзацый. У першай палове 90-х гадо¢ у вышэйшых навучальных установах культуры i мастацтва з’явiлiся новыя спецыяльнасцi: сацыяльны работнiкпсiхолаг, менеджэр, сацыяльны педагог, культуролаг, рэжыс¸р народных абрада¢ i свят, арганiзатар сацыяльна-культурнай дзейнасцi i iнш.

Падставай для ¢знiкнення новых культуралагiчных спецыяльнасцей з’явiлася сацыяльна-культурная дзейнасць, накiраваная на стварэнне ¢мо¢ для найбольш по¢нага развiцця, самасцвярджэння i самарэалiзацыi асобы, групы людзей у сферы адпа- чынку. Роля арганiзатара адпачынку насельнiцтва набыла асаблiвую сацыяльную кашто¢насць у сувязi з тым, што ¢ сацы- яльна-культурнай, адпачынкавай сферы цэнтрам усеагульнага прыцягнення сталi малыя групы, камерныя формы пазнавальнай, культурна-творчай, рэкрэацыйнай дзейнасцi. Уводзячы новыя спецыяльнасцi, спецыял³сты сацыяльна-культурных iнстытута¢ зыходзiлi з таго, што мэтавай устано¢кай культуролага, менеджэра, сацыяльнага работнiка павiнна быць развiцц¸ ¢ канкрэтнай супольнасцi людзей творчых здольнасцей, а таксама метада¢, з дапамогай якiх гэтыя здольнасцi фармiруюцца i рэалiзуюцца.

Гало¢най задачай сацыяльнага работнiка, культуролага, менеджэра, сацыяльнага педагога ¢стано¢ культуры з’я¢ляецца стварэнне ¢мо¢ для найбольш по¢нага развiцця i самаразвiцця, самасцвярджэння i самарэалiзацыi розных катэгорый насельнiцтв а соцыуму ¢ сферы вольнага часу. У такой фармул¸¢цы задачы прафесii, з аднаго боку, бачыцца развiцц¸вая, стымулюючая сутнасць адпачынкавай дзейнасцi, з другога — выступае кампен сатарная прырода акты¢насцi чалавека ¢ сферы вольнага часу. У рамках сацыяльна-культурнай дзейнасцi педагог-арганiзатар вольнага часу павiнен ствараць такiя ¢мовы, якiя садзейнiчалi б максiмальнай самарэал³зацы³ асобы ¢дзельнiка самадзейнага калектыву цi разавага наведвання ¢становы культуры. Дзейнасць такой установы павiнна не дублiраваць, а дапа¢няць дзейнасць iншых сацыяльных iнстытута¢.

Асно¢ная ролевая функцыя спецыялiста сацыяльна-куль- турнай сферы ¢ключае шэраг вытворных. Яны павiнны адпа-

вядаць найбольш агульным праблемам i сiтуацыям рэчаiснасцi, якiя складаюць сутнасць прафесii. Аналiз сацыяльна-культурн ай сiтуацыi ¢ разглядаемым соцыуме дае падставы вызначыць шэраг ролевых функцый работнiка ¢стано¢ культуры.

Выпускнiкi вышэйшых навучальных устано¢ культуры i мастацтва павiнны ¢дзельнiчаць у стварэннi неабходных сацыяльнаэканамiчных умо¢ развiцця i рэкрэацыi ¢ розных формах адпа- чынкавай дзейнасцi соцыуму. Менавiта гэтая функцыя з’я¢ляецца вызначальнай як для арганiзатара¢ клубнай работы, так i для кiра¢нiко¢ мастацкай самадзейнасцi. Яны павiнны быць здольнымi да прагназiравання, выпрацо¢кi канструкты¢ных рашэння¢, суперажывання, эфекты¢нага ¢заемадзеяння з iншымi людзьмi , мець навыкi кiравання малымi групамi, нефармальнымi супольнасцямi.

Актуальнай з’я¢ляецца праблема нарматы¢на-прававога за беспячэння розных форма¢ сацыяльных iнiцыяты¢ i самадзейнасцi насельнiцтва. У сувязi з гэтым культуролагi ³ сацыяльныя работнiкi павiнны абараняць разам з пэ¢нымi сацыяльнымiiнстытутамi канстытуцыйную свабоду асобы ва ¢мовах вольнага часу.

Забеспячэнне адпачынкавых форма¢ самадзейнасцi насельнiцтва адносiцца таксама да асно¢ных функцый арганiзатара ¢ сацыякультурнай дзейнасцi i заключаецца не толькi ¢ распрацо¢цы, карэкцыi i рэалiзацыi сацыяльна-культурных, адпа- чынкавых iнiцыяты¢, праграм, праекта¢, але i ¢ развiццi самадзейнасцi насельнiцтва, паколькi гэта з’я¢ляецца стратэгiчнай лiнiяй ва ¢мовах трансфармацыi грамадскага жыцця.

У сувязi з шырока распа¢сюджаным посттра¢матычным стрэсам у пацярпелага ад катастрофы насельнiцтва выступае такая функцыя спецыялiста сацыяльна-культурнай сферы, як кампенсатарная дзейнасць. Сацыяльныя работнiкi, псiхолагi, сацыяль - ныя педагогi, культуролагi сродкамi культуры, мастацтва, аматарскай творчасцi павiнны дапамагаць жыхарам соцыуму ¢ пераадоленнi посткатастрофнага стрэсавага стану, цяжкасцей адаптацыi, пераарыентацыi на новы лад жыцця.

Аналiз узро¢ню прафесiйнай падрыхто¢кi спецыялiста¢ сацыяльна-культурнай сферы кра³ны сведчыць аб тым, што ранейшая сiстэма iх мастацкай адукацыi не зусiм адпавядала запатрабаванням часу, таму яе неабходна было ¢дасканалiць. А калi ¢лiчыць, што падрыхто¢кай кадра¢ мастацтвазна¢чых i культуралагiчных спецыяльнасцей займаюцца толькi тры вышэйшыя ³ 21 сярэдняя спецыяльная навучальныя ¢становы, то стане зразумелым, што сацыяльна-культурная сфера нездавальняюча забяспе-

чана кадрамi.

Такiм чынам, перад сацыяльнымi iнстытутамi краiны востра па¢стала праблема насычэння сацыякультурнай сферы праф есiйна падрыхтаванымi кадрамi, якiм давядзецца працаваць у спецыфiчных умовах адкрытага мiкрасацыяльнага асяроддзя. Гэта павiнны быць спецыялiсты па аказаннi сацыяльнай дапамогi насельнiцтву, арганiзацыi яго рознабаковай дзейнасцi ¢ сферы вольнага часу, вырашэннi выхава¢ча-адукацыйных задач, карэкцыi паводзiн i сацыяльнай рэабiлiтацыi асобных груп насельн³цтва.

ÓКанцэпцыi развiцця вышэйшай школы Рэспублiкi Беларусь

óновых умовах вызначаны два асно¢ныя кiрункi падрыхто¢кi спецыялiста¢ для культурна-асветных устано¢: забеспячэнне галiны культуры, з аднаго боку, арганiзатарамi аматарскай мастацкай творчасцi, а з другога — арганiзатарамi правядзення в ольнага часу i адпачынкавай дзейнасцi насельнiцтва. Сутнасць праблемы падрыхто¢кi i перападрыхто¢кi спецыялiста¢ сацыяльнакультурнай сферы заключаецца ¢ пераадоленнi яскрава выражаных супярэчнасцей памiж велiзарнай колькасцю сацыяльна значных задач i некампетэнтнасцю многiх работнiка¢ у iх вырашэннi.

Óпрацэсе рэформы вышэйшай школы, якая прыпала на 90-я гады ХХ ст., беларускiя вышэйшыя навучальныя ¢становы культуры i мастацтва iмкнулiся пераадолець iснуючыя супярэчнасцi памiж аб’екты¢нымi патрэбамi сучаснай сацыяльнакультурнай сферы ¢ прынцыпова новым тыпе спецыялiста¢ i адсутнасцю навучальных устано¢, якiя б забяспечвалi падрыхто¢ку так³х спецыялiста¢. У сучасны перыяд у краiне адбылося пера¢тварэнне ранейшых iнстытута¢ ва унiверсiтэты, што дазволiла распачаць падрыхто¢ку па шэрагу новых спецыяльнасцей. Так, у Беларускiм дзяржа¢ным унiверсiтэце культуры ³ мастацтва¢ у гэты час был³ ¢ведзены 12 новых спецыялiзацый, сярод якiх менеджмент сацыяльна-культурнай сферы, арганiзацыя сацыякультурнай дзейнасцi, рэжысура масавых вiдовiшча¢ i свят, народныя рам¸ствы, фальклорнае мастацтва, народная твор- часць, рэжысура тэатральнай творчасцi, сусветная i айчынная мастацкая культура, сацыяльна-псiхалагiчная рэабiлiтацыя сродкамi мастацтва i iнш. Новыя спецыялiзацыi ¢водзiлiся ¢ Беларускай акадэмii музыкi i Беларускай акадэмii мастацтва¢. Адна- часова вышэйшыя навучальныя ¢становы акты¢на займалiся абна¢леннем зместу навучання.

Ó1998 г. былi выпрацаваны дзяржа¢ныя стандарты вышэйшай прафесiйнай адукацыi, якiя вызначылi змест культуралагiч-

най i мастацкай адукацыi. Важна, што стандартамi ¢стана¢лiва - лiся таксама патрабаваннi да ¢зро¢ню прафесiйнай падрыхтаванасцi асоб, якiя атрымлiвалi культуралагiчную i мастацкую адукацыю. Створаная мадэль вышэйшай прафесiйнай адукацыi была зарыентавана як на сусветныя стандарты гуманiтарнай адукацыi, так i на нацыянальна-культурныя асаблiвасцi развiцця Рэспублiкi Беларусь. З улiкам гэтага былi вызначаны асно¢ныя напрамкi гуманiтарнай падрыхто¢кi i базавыя вучэбныя дысцыплiны.

Развiцц¸ працэса¢ трансфармацыi зместу i тэхналогii сацы- яльна-культурнай дзейнасцi выклiкала неабходнасць падрыхто¢кi спецыялiста¢ па арганiзацыi розных вiда¢ грамадскай i iндывiдуальна значнай дзейнасцi насельнiцтва на прынцыпах творчасцi, самакiравання, самадзейнасцi, эканамiчнай мэтазгоднасцi. Грамадству патрэбен бы¢ прафесiянал, якi б iнтэграва¢ веды i ¢меннi педагагiчных i мастацтвазна¢чых прафесiй.

З пачатку 90-х гадо¢ ХХ ст. пачала дзейн³чаць сiстэма сацыяльнай службы. Педагагiчныя вышэйшыя навучальныя ¢становы распачалi падрыхто¢ку школьных практычных псiхолага¢ i сацыяльных педагога¢.

Дзейнасць школьнага сацыяльнага педагога зарыентавана на работу з дзецьмi i падлеткамi. Сусветная ж практыка сведчыць , што ¢ квалiфiкаванай сацыяльна-псiхалагiчнай дапамозе маюць патрэбу ¢се катэгорыi насельнiцтва. Таму ¢ 1994 г. рашэннем Мiнiстэрства культуры Рэспублiкi Беларусь у Беларускiм унiверсiтэце культуры была распачата падрыхто¢ка студэнта¢ па спецыяльнасцi “сацыяльная работа”. Перад унiверсiтэтам была паста¢- лена задача падрыхтаваць спецыялiста¢, якiя б магл³ займацца аналiтычнай, дыягнастычна-рэабiлiтацыйнай, карэкцыйнатэрапе¢тычнай i арганiзацыйна-кiруючай дзейнасцю ¢ посткатастрофным соцыуме.

Падрыхто¢ка спецыялiста¢ пачалася на дз¸ннай i завочнай формах навучання. На завочнай форме навучання акадэмiчныя групы былi сфармiраваны з работнiка¢ тых устано¢ культуры, якiя знаходзiлiся ¢ забруджаных ра¸нах пасля авары³ на Чарнобыльскай АЭС. Выкладчыкi дзiцячых музычных школ, супрацо¢нiкi музея¢, клуба¢, кiра¢нiкi мастацкiх калектыва¢ атрымалi магчымасць пазна¸мiцца з сучаснымi тэндэнцыямi культурнаасветнiцкай дзейнасцi, з новымi кiрункамi прафесiйнага майстэрства, а таксама паглыбiць веды па асновах прафесiйнага мастацтва. У працэсе навучання ¢ студэнта¢ фармiруюцца прафесiйныя веды, уменн³ i навык³, неабходныя для авалодання складаным майстэрствам арганiзацыi культурнай дзейнасцi ¢ вольны

час з розна¢зроставымi групамi насельнiцтва. Шэраг спецыяльных дысцыплiн зна¸мяць студэнта¢ са спецыфiкай працы сацыяльнага работнiка ва ¢мовах экалагiчнага крызiсу. Будучыя спецыялiсты авалодваюць методыкай пачуцц¸вага ¢спрымання прыроды, формамi, метадамi i сродкамi экапедагогiкi. Значная ¢вага пры гэтым надаецца вывучэнню сучаснай сiстэмы сацыяльна-псiха- лагiчнай дапамогi насельнiцтву краiн Заходняй Е¢ропы i Рэспублiкi Беларусь.

Пры вывучэннi розных класiфiкацыйных напрамка¢ псiхатэрапii асно¢ная ¢вага надаецца азнаямленню з псiхатэрапiяй асобы мастацтвам i гульн¸й.

Студэнты авалодваюць асновамi сцэнарнага майстэрства i рэжысуры, формамi i метадамi арганiзацыi культурна-адпа- чынкавай дзейнасцi. У працэсе практычных i iндывiдуальных занятка¢ будучыя спецыялiсты набываюць навыкi адбору культурных праграм, засвойваюць асновы мастацтва¢ слова, песнi, танца, да таго ж вывучаюць методыку арганiзацыi разнастайных культурных праграм для розна¢зроставага насельнiцтва.

У вучэбны план уключаны некалькi вiда¢ практыкi: вучэбная, вытворчая i пераддыпломная. Практыка — частка агульнага працэсу падрыхто¢кi спецыялiста¢, форма вучэбнага працэсу ва ¢мовах, наблiжаных да iх будучай дзейнасцi. Вучэбная практыка праводзiцца ¢ розных тыпах культурна-асветных устано¢, у аздара¢ленчых цэнтрах i санаторыях. У працэсе вытворчай практыкi студэнты вывучаюць розныя аспекты сацыяльных, сацыяльнапедагагiчных i сацыякультурных праблем мiкраасяроддзя асо бы ¢ бытавых i вытворчых умовах.

Пасля папярэдняй адаптацыi выпускнiкi унiверсiтэта рыхтуюцца для работы ва ¢становах сацыякультурнай сферы, у пазашкольных i школьных установах, рэабiлiтацыйных i эстэтычных цэнтрах, клубах па месцы жыхарства, дзiцячых аздара¢ленчых цэнтрах, у санаторыях i дамах адпачынку, недзяржа¢ных грамадскiх арганiзацыях, дзiцячых дашкольных установах, дзiцячых аддзяленнях бальнiц, у хоспiсах, дамах састарэлых, вышэйшых i сярэднiх спецыяльных навучальных установах, навукова-даслед- чых арганiзацыях.

Аналiз сферы дзейнасцi кадра¢ культуры i мастацтва паказвае, што многа выпускнiко¢ вышэйшых навучальных устано¢ працуюць у якасцi выкладчыка¢ музыкi i спецiнструмента¢, сусветнай i айчыннай мастацкай культуры, бiблiятэкара¢, кiра¢нiко¢ мастацкiх калектыва¢, рэжыс¸ра¢ масавых вiдовiшча¢ i свят у забруджаных радыенуклiдамi ра¸нах. З улiкам гэтай акалiчнасцi

¢ вучэбныя планы ¢сiх спецыяльнасцей уключаны спецкурсы, што садзейнiчаюць фармiраванню навыка¢ i ¢мення¢.

Выпускнiкi вышэйшых навучальных устано¢ добра падрыхтаваныя да музычна-педагагiчнай дзейнасцi. За гады навучання яны атрымлiваюць глыбокую музычную адукацыю, авалодваюць спецыяльнымi выканальнiцкiмi навыкамi i педагагiчнымi ¢меннямi, што потым дазваляе iм на належным узро¢нi выкладаць музычныя i харэаграфiчныя дысцыплiны ¢ дзiцячых школах мастацтва¢, у музычных вучылiшчах, вучылiшчах мастацтва¢.

12.4.С³стэма бесперапыннай культуралаг³чнай

³мастацкай адукацы³

Óнашай кра³не створана сiстэма бесперапыннай адукацыi. Найбольш таленавiтая, здольная да сацыяльна-культурнай дзейнасцi моладзь паступае на падрыхто¢чыя аддзяленнi i курсы. ¨сць таксама шэраг агульнаадукацыйных школ з музычным, мастацкiм, архiтэктурна-мастацкiм, харэаграфiчным, тэатральным i агульнаэстэтычным ухiламi, якiя супрацо¢нiчаюць з вышэйшым i навучальнымi ¢становамi. Пасля заканчэння школ iх выпускнiкi працягваюць навучанне ¢ ВНУ.

ÓБеларусi сфармiравалася шматгалiновая сiстэма культуралагiчнай i мастацкай адукацыi з трыма ¢зро¢нямi: пачатковым, сярэднiм спецыяльным i вышэйшым. У 1998 г. у краiне налiчвал³ся 508 школ мастацкай адукацыi, 21 музычная, харэаграфiчная i культурна-асветная сярэдняя спецыяльная навучальная установа i тры вышэйшыя навучальныя ¢становы (табл. 12.1).

Гало¢ную ролю ¢ с³стэме мастацкай адукацы³ Беларус³ адыгрываюць тры вышэйшыя навучальныя ¢становы — Беларуская

Òàáë³öà 12.1

Колькасны склад навучальных ¢стано¢ культуры ³ мастацтва*

* Падлiкi зроблены на падставе даных, змешчаных у кн.: Дзейнас ць навучальных устано¢ мастацтва i культуры: аналiтычна-стат ыстычны агляд. — Мн., 1998; Беларуская культура с¸ння.— Мн., 2002.

дзяржа¢ная акадэм³я мастацтва¢, Беларуская дзяржа¢ная акадэм³я музык³, Беларуск³ дзяржа¢ны ун³верс³тэт культуры ³ мастацтва¢. Яны набыл³ статус буйных культурных ³ навуковых цэнтра¢, дзе сканцэнтраваны значны педагаг³чны ³ навукова-твор- чы патэнцыял.

На ¢зро¢н³ сучасных патрабавання¢ рыхтуюцца высокаквал³ф³каваныя спецыял³сты для ¢с³х рэг³¸на¢ рэспубл³к³, дзейн³чае двухузро¢невая с³стэма падрыхто¢к³ кадра¢.

Наша кра³на мае ун³кальную, пабудаваную на дзяржа¢ным узро¢н³ с³стэму работы з адораным³ дзецьм³. Створаны ¢ 1996 г. Спецыяльны фонд Прэз³дэнта Рэспубл³к³ Беларусь па падтрымцы таленав³тай моладз³ ¢зя¢ пад сваю апеку больш за тысячу юных даравання¢. Працуе Цэнтр па рабоце з адоранай моладдзю, дзе сабраны ун³кальны матэрыял для электроннага каталога, устано¢лены сувяз³ з ус³м³ рэг³¸нам³ кра³ны, наладжана м³жнароднае супрацо¢н³цтва. Для работы з талентам³ прыцягваюцца вядучыя айчынныя майстры культуры ³ мастацтва, ³снуе с³стэма правядзення дз³цячых ³ маладз¸жных творчых спаборн³цтва¢.

У кра³не створана пэ¢ная с³стэма арган³зацы³ дз³цячых ³ маладз¸жных конкурса¢, мног³я з як³х маюць статус м³жнародных. Сярод ³х — конкурсы юных п³ян³ста¢ ³мя ².Цвятаевай, камерных ансамбля¢ ³мя М.К.Аг³нскага, выкана¢ца¢ на народных ³нструментах ³мя ².Жынов³ча, юных кампаз³тара¢ ³мя Ю.Семяняк³, конкурс “Музыка надзе³”, выста¢к³, пленэры, прысвечаныя Рэрыхам, Шагалу, Экзюперы, Рэп³ну.

З 1999 г. традыцыйна ладзяцца зл¸ты маладых паэта¢ М³н- шчыны “Нас слова Купалы да творчасц³ кл³ча”, дзе працуюць своеасабл³выя творчыя лабараторы³ пад к³ра¢н³цтвам вядомых беларуск³х л³таратара¢ Р.Барав³ковай, В.²патавай ³ ³нш.

Вял³кая роля ¢ эстэтычным выхаванн³ належыць прафес³йным мастацк³м калектывам ³ тэатрам, канцэртным арган³зацыям. Гэтую ролю яны выконваюць праз спектакл³ ³ спецыяльныя канцэртныя праграмы, тыдн³ тэатра, кн³г³, музык³, выя¢ленчага мастацтва для дзяцей ³ моладз³. Да гэтай працы далучаюцца творчыя саюзы п³сьменн³ка¢, мастако¢, кампаз³тара¢ ³ ³нш.

Заслуго¢вае распа¢сюджвання вопыт работы з 1990 г. зала¢ камернай музык³ ¢ М³нскай вобласц³. Зараз тут працуюць 25 так³х зала¢ на базе музычных школ ³ школ мастацтва¢. Як прав³ла, за год канцэрты наведваюць каля 25 тысяч слухачо¢, у асно¢- ным школьн³ка¢.

Важным звяном у с³стэме бесперапыннай культуралаг³чнай ³ мастацкай адукацы³ з’я¢ляюцца сярэдн³я спецыяльныя нав учаль-

ныя ¢становы. У 21 ССНУ рыхтуюцца спецыял³сты па 48 спецыяльнасцях ³ спецыял³зацыях. Гэта мастак³-афарм³цел³, выкл ад- чык³ дз³цячых музычных, мастацк³х, харэаграф³чных школ, к анцэртмайстры, б³бл³ятэкары, арган³затары самадзейнай мас тацкай творчасц³ ¢ клубных установах. Тут працуюць каля 2000 выклад - чыка¢. Сярэдн³я спецыяльныя навучальныя ¢становы — цэнтр ы акты¢нага рэг³янальнага асветн³цтва, асно¢ныя крын³цы а б³турыента¢ для ВНУ мастацтва¢, яны вырашаюць праблему задавальнення патрэб рэг³¸на¢ у спецыял³стах гэтага ¢зро¢ню. У 2003 г . выпушчаны 1863 спецыял³сты.

Пачатковая мастацкая адукацыя з’я¢ляецца асно¢най крын³цай папа¢нення студэнцкага кантынгенту прафес³йных н аву- чальных устано¢. Дз³цячыя школы мастацтва¢ выя¢ляюць ³ ра зв³ваюць мастацк³я здольнасц³ дзяцей, прыв³ваюць прафес³йн ыя навык³ ³ арыентуюць у выбары прафес³³. Значная частка вып ускн³ко¢ школ — патэнцыяльныя прафес³яналы; па статыстыцы сярод студэнта¢ ВНУ мастацтва¢ ³х да 80%, а ¢ акадэм³³ музык³— 95%. Школы мастацтва¢ не абмяжо¢ваюцца заняткам³ ¢ класах, пра - водзяць акты¢ную канцэртную дзейнасць, большасць з ³х з’я ¢ляюцца сапра¢дным³ дз³цячым³ ф³лармон³ям³. Арган³зуюцца м астацк³я выста¢к³, у некаторых школах паспяхова дзейн³чаюць ма стацк³я салоны выраба¢ дз³цячай творчасц³.

Працягваецца пера¢тварэнне дз³цячых музычных школ у школы мастацтва¢ (з адкрыцц¸м класа¢ харэаграф³³, выя¢ле нчага мастацтва), ³х стала 211 (у 2002 г. — 191).

У апошнiя гады бы¢ зроблены яшчэ адзiн крок па ¢дасканаленнi сiстэмы бесперапыннай адукацыi. Улiчваючы востры недахоп кадра¢ ва ¢становах культуры i мастацтва Гомельскай i Магiл¸¢скай абласцей, пры Беларуск³м дзяржа¢ным ун³верс³тэце культуры ³ мастацтва¢ былi створаны каледжы. Такiя каледжы створаны на базе Гомельскага музычнага вучылiшча i Магi- л¸¢скага бiблiятэчнага тэхнiкума. Падчас навучання ¢ калед жах навучэнцы авалодваюць асно¢нымi дысцыплiнамi першага — другога курса¢ вучэбнага плана унiверсiтэта i адразу пры па ступленнi ва унiверсiтэт залiчваюцца на трэцi курс. У 1994 г. па хадайнiцтве Гомельскага аблвыканкама на базе Мазырскага музычнага вучылiшча бы¢ створаны фiлiял Беларускагаунiверсiтэта культуры ³ мастацтва¢, дзе рыхтуюць кiра¢нiко¢ народных харавых калектыва¢, аркестра¢ i ансамбля¢ народнай iнструментальнай музыкi. На вучобу туды прымаюць спецыялiста¢, як³я працуюць ва ¢стан овах культуры Гомельскай вобласцi.

Óмэтах паляпшэння кадравай с³туацы³ ¢ рэг³¸нах у гарадах Брэсце, В³цебску, Гомел³ ³ Гродне адкрыты ф³л³ялы кафедра ¢ Беларускай дзяржа¢най акадэм³³ музык³.

Апра¢да¢ сябе ³ мэтавы кантрактны пры¸м моладз³ з сельскай мясцовасц³. ¨н ажыцця¢ляецца з л³ку асоб, што маюць ся рэднюю адукацыю, жывуць у сельскай мясцовасц³, выяв³л³ здоль насц³

³ц³кавасць да работы ва ¢становах культуры ³ мастацтва. П адставай для ¢дзелу аб³турыента¢ у конкурсе на мэтавае месца з вы- чайна з’я¢ляецца аформлены аб³турыентам ³ ра¸нным аддзе лам культуры кантракт. Мэтавая кантрактная форма навучання д азваляе прыняць у ВНУ культуры ³ мастацтва значную колькасць юнако¢ ³ дзя¢чат, як³я пасля заканчэння ВНУ ¢ладко¢ваюцца на працу ва ¢становы культуры, размешчаныя на перыферы³.

ÓСлуцку, Маладзечне, В³лейцы ³ Мядзеле працуюць цэнтры мастацкай творчасц³ навучэнца¢, як³я намаганням³ работн ³ка¢ культуры ³ адукацы³ пера¢тварыл³ся ¢ а¢тарытэтныя дзярж а¢ныя ¢становы, дзе больш за 3,5 тыс. хлопчыка¢ ³ дзя¢чынак займаюц ца па спецыяльных праграмах эстэтычнага цыкла, працуюць студы³, гуртк³, вядзецца па¢сядз¸нная ³ мэтанак³раваная работа п а ¢ваходжанн³ дзяцей у свет прыгажосц³, творчасц³, духо¢наг а ¢збагачэння.

Так³м чынам, дзяржа¢ная адукацыя ¢ сферы культуры ³ мастацтва мае ¢стойл³вую с³стэму, якая захо¢вае прынцыпы пер а- емнасц³ ³ бесперапыннасц³ навучання. Пачатковае, сярэдня е спецыяльнае ³ вышэйшае зв¸ны як частк³ гэтай с³стэмы паспяхо ва функцыянуюць, трывала ¢заемазвязаны, забяспечваюць ро¢н ыя ¢мовы ¢с³м жадаючым на атрыманне мастацкай адукацы³.

12.5. Паслядыпломная культуралаг³чная адукацыя

Важнейшай праблемай сацыяльна-культурнай пал³тык³ з’я¢ляецца стварэнне эфекты¢най с³стэмы павышэння прафес³йнага ¢зро¢ню работн³ка¢ культуры. Гэтая катэгорыя спецыял³ста¢, ул³чваючы творчы характар сва¸й працы, яе шматфункцыянальнасць, зменл³васць форма¢ ³ зместу, больш чым ³ншыя мае патрэбу ¢ пастаянным узбагачэнн³ новым³ ³дэям³ ³ перадавым вопытам.

У працэсе даследавання, праведзенага БелД²ПК, высветлiлася, што ¢ канцы 90-х гадо¢ м³нулага стагоддзя з 9680 культасветработнiка¢ краiны вышэйшую спецыяльную адукацыю мелi толькi 1406 чалавек (16%), з 880 супрацо¢нiка¢ музея¢ i экскурсавода¢ —

57 супрацо¢нiка¢ (6,3%), з 9422 бiблiятэкара¢ — 2827 чалавек

(31%). Яшчэ больш складаная кадравая сiтуацыя ¢ забруджаных рады¸нукл³дам³ ра¸нах. Так, вышэйшую спецыяльную адукацыю мелi 25% бiблiятэкара¢ Магiл¸¢шчыны i 17 — Гомельшчыны, культасветработнiкi Магiл¸¢скай вобласцi — 9,8% i 17% — Гомельскай вобласцi. Амаль 70% супрацо¢н³ка¢ устано¢ культуры адчу- вал³ неабходнасць у павышэнн³ квал³ф³кацы³. Толькi 8% рэспандэнта¢ былi по¢насцю задаволены сваiмi прафесiйнымi ведамi.

Адным з дзейсных механiзма¢, здольных змянiць такую сiтуацыю, з’я¢ляецца стварэнне на базе вышэйшых навучальных устано¢ культуры ³ мастацтва разгалiнаванай сiстэмы павышэння квалiфiкацыi i перападрыхто¢кi кадра¢. У яе задачы павiнны ¢ваходзiць удасканаленне прафесiйнага майстэрстваработнiка¢ культуры, якiя маюць прафесiйную падрыхто¢ку; пераарыентацыя кадра¢ з неспецыяльнай падрыхто¢кай; засваеннепрафесiйных навыка¢ тымi, хто не мае нiякай прафесiйнай падрыхто¢кi.

Адной са структур, якая заклiкана вырашаць праблемы павышэння прафесiйнага майстэрства кадра¢ культуры i мастацтва, з’я¢ляецца Беларускi дзяржа¢ны iнстытут праблем культуры, адкрыты ¢ 1991 г. У iм вядуцца навуковыя, навукова-практычныяi прыкладныя даследаваннi ¢ галiне культуры. Адначасова БелДIПК — гэта навучальная ¢станова, якая ажыцця¢ляе павышэнне квалiфiкацыi i перападрыхто¢ку работнiка¢ культуры. Пры вучэбным аддзе ле iнстытута створаны кафедры, якiя займаюцца праблемамi псiхалогii, педагогiкi, культуралогii i тэорыi кiравання. Тут ажыцця¢ляецца перападрыхто¢ка кадра¢ у галiне культуры па спецыяльнасцях “эканомiка i кiраванне сацыякультурнай сферай”, “дэкараты¢на-прыкладное мастацтва”, “музейная справа”, “ланд- шафтна-паркавая архiтэктура” i iнш.

Гало¢ная задача БелДIПК — павышэнне агульнай i прафесiйнай культуры супрацо¢нiка¢ сацыяльна-культурных iнстытута¢ краiны. Але аднаму iнстытуту цяжка вырашаць гэтую праблему. Ва ¢становах i арганiзацыях культуры Беларусi, якiя ¢ваходзяць у сiстэму Мiнiстэрства культуры, працуюць каля 26 850 чалавек. За перыяд з 1996 г. па 2001 г. павышэнне квал³ф³кацы³ прайшл³ 8403 к³ра¢н³к³ ³ спецыял³сты, а на абласных курсах — 8182 чалавек³.

Даследаванне гэтай праблемы дае падставы сцвярджаць, што пэ¢ную ролю ¢ павышэннi прафесiйнага майстэрства адыгрываюць абласныя навукова-метадычныя цэнтры, якiя iснуюць пры ¢пра¢леннях культуры аблвыканкама¢. Яны забяспечваюць работу пастаянна дзеючых курса¢, на якiх не радзей аднаго раза ¢

чатыры — пяць гадо¢ на працягу месяца праходзяць перападрыхто¢ку работнiкi ¢стано¢ культуры. Зна¸мства са зместам наву- чання паказала, што асно¢нымi формамi навучання на курсах з’я¢ляюцца семiнары, дзелавыя гульнi, абмен вопытам, стажыро¢к³ на базе лепшых устано¢ культуры, лабараторныя i практыч- ныя заняткi, разбор канкрэтных праблемных сiтуацый. Метадычныя цэнтры ¢дзельнiчаюць ¢ распрацо¢цы тэматыкi, вучэбных плана¢ i праграм курса¢ павышэння квалiфiкацыi, вырашэннi арганiзацыйных пытання¢.

Аналiз сiстэмы павышэння прафесiйнага майстэрства работнiка¢ культуры Гомельскай i Магiл¸¢скай абласцей сведчыць аб тым, што i ра¸нныя аддзелы культуры выконваюць значны аб’¸м работы па распа¢сюджваннi перадавых метада¢ i форма¢ куль- турна-адпачынкавай дзейнасцi. Асно¢нымi формамi павышэння квалiфiкацыi культасветработнiка¢ у ра¸не з’я¢ляюцца паст аянна дзеючыя семiнары, якiя праводзяцца, як правiла, не радзей аднаго раза ¢ квартал на працягу аднаго — трох дз¸н, а таксама практычныя заняткi i паказальныя культурна-адпачынкавыя мерапрыемствы. Навучальны год ра¸нных семiнара¢ завяршаецца навукова-практычнай або навукова-метадычнай канферэнцы яй. Семiнары звычайна праходзяць на базе абласных, гарадскiх i ра¸н- ных бiблiятэк, музея¢, Дамо¢ культуры, клубных устано¢ новага тыпу.

Сярод разнастайных форма¢ павышэння прафесiйнага майстэрства работнiка¢ культуры i мастацтва асаблiва важная роля адводзiцца завочнаму навучанню. Яно з’я¢ляецца гарантава ным спосабам забеспячэння ¢стано¢ культуры ¢ласнымi кадрамi спецыялiста¢, найбольш эфекты¢ным сродкам павышэння квалiфiкацыi. Так, у 2003 г. у вышэйшых навучальных установах культуры i мастацтва завочна навучалiся 1906 студэнта¢, у сярэднiх спецыяльных навучальных установах — 674.

Глыбокае i ¢себаковае вывучэнне дзейнасцi сацыяльна-куль- турных iнстытута¢ па фармiраваннi кадравага патэнцыялу паказала, што iснуючая ¢ краiне сiстэма падрыхто¢кi i перападрыхто¢кi садзейнiчае папа¢ненню прадпрыемства¢, арганiзацый i ¢стано¢ культуры спецыялiстамi. Сучасная сацыякультурная сiтуацыя ¢ краiне характарызуецца дынамiчным развiцц¸м, актуал i- зуюцца iндывiдуальныя асаблiвасц³, нацыянальная самабытна сць, а¢тарскi пачатак. Ус¸ гэта вылучае на першы план праблемы навукова-тэарэтычнага асэнсавання ролi i месца сацыяльна-куль- турных iнстытута¢ у культурных працэсах, удакладнення iх функцый, задач i мэт, з аднаго боку, i метадычнага забеспячэння

спецыялiста¢ сацыяльна-культурнай дзейнасцi новай методыкай, эфекты¢нымi сродкамi i формамi работы — з другога.

Пытанн³ ³ заданн³

1.У чым спецыф³ка культуралаг³чнай адукацы³?

2.Як³я блок³ культуралаг³чных веда¢ вам вядомы?

3.Назав³це новыя культуралаг³чныя спецыяльнасц³ ³ спецыял³зацы³, што адкрыл³ся ¢ ВНУ ¢ канцы ХХ ст.

4.Як³я ¢зро¢н³ культуралаг³чнай ³ мастацкай адукацы³ можна вылучыць?

5.Дзе спецыял³сты сацыякультурнай сферы павышаюць сваю квал³ф³кацыю?

Л³таратура

Ариарский, М.А. Прикладная культурология.— СПб.: С.-Петербург. гос. ун-т культуры и искусства, 1999.— 530 с.

Грыгаров³ч, Я.Д., Смол³к, А.²., Рагачова, Л.М. Падрыхто¢ка кадра¢ культуры ¢ Рэспубл³цы Беларусь: сучасны стан ³ перспектывы.— Мн.: Бел. дзярж. ун-т культуры, 2001.— 158 с.

Кузьм³н³ч, М.Л. Г³сторыя музычнага выхавання ³ адукацы³ (ад старажытнасц³ да Х²Х ст.): вучэб. дапам.— Мн.: Бел. ун-т культуры, 2000.— 188 с.

Сборник концептуально-программных документов по развитию национальной системы образования.— Мн.: Мин-во образования Респ. Беларусь, 2001.— 223 с.

Дзяржа¢ная праграма “Функцыян³раванне ³ разв³цц¸ культуры Рэспубл³к³ Беларусь да 2005 года”.— Мн.: М³н-ва культуры Рэсп. Беларусь, 2002.— 70 с.

Вучэбнае выданне

Грыгаров³чЯдв³га Дам³н³ка¢на Смол³кАляксандр ²ванав³ч

ПРЫКЛАДНАЯ КУЛЬТУРАЛОГ²Я

Вучэбны дапаможн³к

Рэдактары².В.Смяян,Л.Ц.Сп³рыдонава Набор,в¸рстка,мастацкаеафармленне ³фотаздымк³П.В.Бокача

Падп. у друк “__”_____ 2005 г. Фармат 60х84 1/16. Друк афсетны. Папера п³счая ¹2. Ум. друк. арк. 13,25. Ул.-выд. арк. 15,0. Тыраж _____ экз. Заказ ___.