Авторлық құқық объектілері.

Сонымен, Қазақстан Республикасының заңдылығы бойынша авторлық құқық объектілеріне нақты қандай туындыларды жатқызамыз?

1996 жылғы 10 маусымдағы «ҚР интеллектуалдық меншік мәселелеріне қатысты кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңда (12 қаңтар 2012 ж. № 537 өзгертілді) объектілер тізімі нақты берілген:

1. Әдеби туындылар;

2. Драмалық және музыкалық-драмалық туындылар;

3. Сценарий туындылары;

4. Хореография және пантомима туындылары;

5. Мәтіні бар немесе мәтіні жоқ музыкалық туындылар;

6. Дыбыс – бейнежазу туындылары (бейнефильм)

7. Мүсіндеме, кескіндеме, графика, т.б.;

8. Сәулет, қала құрылысы, бау-саябақ өнері туындылары;

9. Қолданбалы өнер туындылары;

10. Суретке түсу туындылары

11. Карталар, жоспарлар, нобайлар және ғылымдарға қатысты үш өлшемді туындылар;

12. ЭВМ-ге арналған бағдарламалар және т.б.

Авторлыққа байланысты негізгі ережелер.

Қазақстан Республикасында авторлық құқықтың пайда болуы үшін туындыны тіркеу, өзге де арнайы рәсімдеу немесе белгілі бір шарттарды орындау міндеті емес. Авторлық құқықтардың иелері өздерінің құқықтарын айрықшаландыру үшін авторлық құқық қорғау белгісін пайдаланады, мұндай белгі туындының әр данасына қойылады.

Авторлық құқық қорғау белгісі келесі үш элементтен тұрады:

1. қоршауға алынған латынша «С» әрпі: (С)

2. айрықша авторлық құқықтар иесінің есімі (атауы);

3. туындының алғаш жарияланған жылы.

Мысалы: (С) Нуридинова, 2003 жыл.

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес авторлық құқық

адамның өмір бойы және қайтыс болған сәтінен 70 жыл бойы қорғалады.

Авторлық құқық бұзушылық үшін әкімшілік және қылмыстық жауапкершілік көзделген. Бұзушылық үшін ең минималды айып мөлшері – 100 а.е.к., максималды мөлшері - 800 а.е.к.. Ал зиян ірі мөлшерде болған кезде – Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 184-бабына сәйкес кінәлі мүлік тәркіленуі мүмкін, 1 жылдан 5 жыл мерзімге дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін немесе жүз сағаттан екі жүз қырық сағатқа дейінгң мерзімге қоғамдық жұмысқа тартуға жазаланады.

Б) Қазақстан Республикасының авторлық құқық заңдылығындағы қиыншылықтар туғызатын мәселелер.

Авторлық құқық заңдылығын қабылдағаннан кейін Қазақстан Республикасы бұл салада бірқатар жетістіктерге жетті. Бірақ, мұнда қиыншылықтардың бар болуы сөзсіз және де олар жөнінде айтпай кетуге болмайды.

Бірқатар мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар Қазақстанға интеллектуалдық меншік құқық бұзушылықтарға байлансты жақтырмаушылықтары жөніндегі талаптарды ұсынып жатыр. Бұл талаптар келесі мәселелерге тиесілі:

1. Қазақстан Республикасы заңнамасында шетелдік авторлар туындыларын қорғауын қамтамасыз ететін норманың әлсіздігі;

2. Интеллектуалдық меншік құқық бұзушылықтарына жауапкершілік көздейтін қылмыстық заңдылықтың нәтижесіздігі. (Мұнда ҚР Қылмыстық кодексінің 184-бабына сәйкес қозғалған қылмыстық істер санының өте аз болуы, 2012/01/12 №537 - IV Заңымен өзгерістер және толықтырулар енгізілді). Яғни, сотқа дейін жететін даулар сирек кездеседі.

3. Музыка, дыбыс жазба, компьютерлік бағдарлама, кітап пен журнал шығару саласында пираттық деңгейінің өте жоғары болуы. Кейбір эксперттердің бағалауынша бұл көрсеткіш жалпы көлемнен 78 %-ға жетті.

4. Пираттық өнімдерді шекарада бақылау дәрежесінің төмендігі.

Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңы жөнінде айта келгенде, ол өзгерістер мен толықтыруларды қажет етеді. Бұл мына мәселелерге байланысты:

1) Кейбір ережелерді дұрыс емес талқылағандықтан туынды авторлары мен пайдаланушылар арасында қарама-қайшылықтар бар, яғни айтылып отырған заңға түсініктемелеренің жоқтығы;

2) Заңдардың кейбір нормалары, ҚР ратификациялаған халықаралық шарттар ережелерімен сәйкес келмейтіндігі.

1996 жылы 10 маусымда «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңының қабылданғанына дейін Республикамызда авторлық құқық сұрақтары қазақ Кеңес Одағының азаматтық кодексімен реттелген, оған сәйкес автордың авторлық құқығы өмір бойы және оның қайтыс болған сәтімен тағы 25 жыл бойы қорғалған. Кейін, Қазақстан Республикасының авторлық құқық заңы бұл мерзімді 50 жылға дейін арттырды, қазір 70жылға дейін. Бірақ, бұл заң авторлық құқықтың қорғау мерзімі сол күнге дейін өтіп кеткен туындыларға 50 жылдық мерзім таралатын кері күш көзделмеген. Осылайша, 1972 жылға дейін қайтыс болған авторлардың құқықтарын қорғау мерзімі заңды қабылдау сәтіне дейін өтіп кетіп, ал 1972 жылдан кейін қайтыс болған құқықтарын қорғау мерзімі, қабылданған заңға сәйкес, тағы 25 жылға ұзартылды¹.»

Бұл мәселе жөнінде Қазақстан Республикасы мүшесі болып табылатын Берн конвенциясының 18-бабында нақты айтылған. (Мұнда 50 жылдық авторлық құқықты қорғау мерзімі көзделген). Оған сәйкес, конвенцияны қабылдау сәтіне қорғау мерзімі өтіп кеткен және жалпыға игілік болып үлгермеген туындыларға таралады. Сонымен қатар Конвенцияға қосылушы әрбір мемлекет бұл ережені қолдану шарттарын белгілеуі керек. Ал, Конституцияның 4-бабына сәйкес халықаралық шарттардың Қазақстан Республика заңдарының алдында үстем етуін білеміз. Бірақ, Қазақстан Республикасы Конвенцияға қосылу барысында ешқандай тиісті шарттарды белгілемеді, осылайша 18-бапта көзделген міндеттемені мойнына алмады. Сондықтан, 1972 жылға дейін қайтыс болған шет мемлекеттері авторларының құқықтары 50 жылдық қорғау мерзімі өтіп кетпесе де Қазақстан Республикасында қорғамайды.

Авторлық құқықты халықаралық қорғауының жүйесi мемлекеттердiң iшкi құқығының негiзiнде құрылады. Берн, Дүниежүзiлiк және Рим конвенциялары қорғанудың мiндеттi минимумын қамтамасыз ететiн ұлттық реттеу қағидасына негiзделген.

Қазақстан Республикасы Берн конвенциясына қосылғанымен де Қазақстанда авторлық құқық саласындағы бұзушылықтар деңгейi өсiп жатыр.

Негiзiнен Қазақстан Республикасында авторлық құқықтың қатынастарын реттейтiн берiк құқықтық негiздемесі бар. Бiрақ өкiнiшке орай, бұл заңдар мемлекет тарапынан нақты әрекеттермен қамтамасыз етiлмеген. Сол себептi бiздiң мемлекетiмiзден көптеген перспективті шетел серіктестері қарым-қатынас жасаудан бас тартып жатыр.

Пысықтау сауалдары:

1. Авторлық құқық бойынша “Ұлттық режим” принципі нені білдіреді?

2.Берн конвенциясының кері күші жоқ дегенді қалай түсінесіз?

14-т а р а у.