Лизинг операциясының техникасы (1 схема)

Лизинг беруші

(лизинг компаниясы)

Жабдықтаушы

(өндіруші)

Лизинг алушы

(өндірістік кәсіпорын)

2

1

4 3

1. құрал-жабдыққа беру;

2. құрал-жабдық үшін төлем;

3. құрал-жабдықты жеткізу;

4. лизинг төлемдер.[1]

Тәжірибе көрсеткендей, лизинг бойынша жасалатын мәмілелердің 85%-ға қаражат тарту лизингі операцияларының үлесіне тиеді. Лизингке беруші лизингке беретін активтер құнының 80 %- дай мөлшерінде бір немесе бірнеше несие берушіден ұзақ мерзімді несие алады. Мұндай лизингтік төлемдер мен құрал-жабдықтың өзі ссуданы қамтамасыз ету құралы болып танылады.

Лизинг операциясының техникасы (2 схема).

Банк

Лизинг компаниясы

(лизинг беруші)

Өндірістік кәсіпорындар

(лизинг алушы)

Жабдықтаушы

7

1

2

3

4 6

5

1. Банк пен лизинг компаниясы арасында несиелі келісім шарт жасалып, несие беріледі;

2. Лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін жабдықтауға төленеді.

3. Жабдықтаушы лизинг компаниясына құрал-жабдығын сатады.

4. Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын лизингтік келісім шарт жасалады;

5. Жабдықтаушы құрал-жабдықпен жабдықтайды;

6. Лизинг алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер жүргізеді;

7. Лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін төлемдерін төлейді.

Мұндай лизингтік төлемдердің жалпы сомасының есебі төмендегідей формуламен есептеледі:

ЛТ=АА+НТ+КТ+ҚТ+ҚҚС

мұндағы,

ЛТ – лизингтік төлемдердің жалпы сомасы;

АА – ағымдағы жылдағы аммортизациялық аударымдар сомасы;

НТ – лизинг берушінің несиелік ресурстары пайдаланғаны үшін төлемі;

КТ – лизингтік келісім шарт бойынша мүлікті берген үшін лизинг берушіге комиссиондық төлем;

ҚҚС – лизинг берушінің көрсеткен қызметі үшін лизинг алушының төлейтін қосылған құнға салынатын салық.

Аммортизациялық аударымдар (АА) соммасының формуласы:

БҚ х На

АА =

100

мұндағы,

БҚ – мүліктің баланстық құны;

На – амортизациялау нормасы, (%).

Несиелік ресур үшін (НТ) формуласы:

НР х Нс

НТ =

100

мұндағы,

НР – лизинг берушінің пайдаланған несиелік ресурсының шамасы;

Нс – несие үшін сыйақы мөлшері;

Несиелік ресурс (НР) шамасының анықталу формасы:

Қб - Қа

НР =

2

мұндағы,

Қб – мүліктің жыл басындағы құны;

Қа – мүліктің жыл аяғындағы құны.

Комиссиондық төлемнің (КТ) мөлшерінің формуласы

НР х Қс

КТ =

100

мұндағы,

Қс – комиссиондық сыйақы мөлшері.

Банктің қосымша көрсеткен қызметтер үшін төлемдер (ҚТ) есебі:

ҚТ = Ші+Шқ+Шж+Шб

мұндағы,

Ші – банк жұмыскерлерінің іс сапар шығыстары;

Шқ – көрсетілген қызмет үшін шығыстар;

Шж – банктің жармасына кеткен шығыстар;

Шб – басқа да шығыстар.

Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктері. Лизингтің кеңінен таралуының басты себебі – оның қарапайым ссудалардың мынадай артықшылықтарының болуына байланысты:

• Лизинг көмегімен кепілге беретін мүлкі жоқ, сол себепті ұсақ кәсіпорындарды несиелеуге болады. Мынандай жол арқылы жүзеге асады: лизингтік мәмле жасалған мерзімі бойынша, лизинг объектісі лизингке берушінің меншігінде қалып лизинг алушы банкротқа ұшыраған жағдайда несиелік тәуекел деген болмайды

• Лизинг 100 % -ға дейін несиелеуді ұсынады, яғни кәсіпорынға қысқа мерзім ішінде өзінің меншікті капиталын жұмсамай-ақ жаңа құрал-жабдықты пайдалана отырып, өнеркәсіптік өнім шығаруға және пайда табуға мүмкіндік береді;

• Кәсіпорынға мүлікті ссудаға сатып алғаннан кейін лизинг бойынша алған қолайлы, себебі бұл жерде мүлік кепіл ретінде болады:

• Құрал-жабдықтың лизинг берушінің меншігінде болатындығына байланысты, өнімнің құнына лизингтік төлемдер ғана қосылып, мүлікке салынатын салықты жалға берушінің өзі төлейді. Сөйтіп, лизинг алушы салықтық жеңілдіктер алады.;

• Несие берушінің көзқарасымен қарағанда, несиенін мақсаты пайдаланушыны ешқандай да қадағалау болмайды.

Лизинг операциялары тән кемшіліктер мыналар:

• жалға алушы құрал-жабдықтың қалдық құнының жоғарлауына (әсіресе инфляциядан) ештеңе ұтпайды.

• Ұйымдастырудың күрделілігі;

• Лизинг құны ссудаға қарағанда жоғары, бірақта ескірген құрал жабдықтан туындайтын тәуекелдің лизинг берушінің басында болатынын ұмытпау қажет, сондықтан да ол осындай шығынның орынын толтыру үшін комиссияны көбірек алуға тырысады.

Лизингтік мәмілелер. Лизинг мәмілелері Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 565 б қарастырылған. Лизинг – бұл ұйымдастырылуы біршама күрделі операция. Көптеген мәмілелерде кемінде үш мәміле жасалады: 1) лизинг беруші мен лизинг алушы арасында; 2) лизинг беруші мен жабдықтаушы арасында; 3) лизинг алушы мен банк арасында[1].

Әдетте, мәмілеге келу алдында клиентті толық қаржылық талдаудан өткізеді. Лизингте ең маңыздысы, контагентін соныңда құрал-жабдықтың қалдық құнының қалуы. Ол үшін құрал-жабдықтың қалдық құнының сақтандыру жүйесі болуы тиіс. Лизингті алушы өзінің қаражаты есебінен лизинг затын әр түрлі тәуекел жағдайлардан (өрттен, ұрлықтан және т.б.) сақтандыру полюсінің куәләндырылған көшірмесін береді.

Іс жүргізуде кез келген лизингтік мәмілі мынадай элементтерді қамтуға тиіс объектісі; жадау мерзімі; лизингке алу мерзімі лизингке берушінің меншіктік құқығы тәуекелдер жауапкершілік техникалық кепілхат; құрал-жабдықтарды пайдалану; күту, жөндеу және жаңарту; зиян; қолайсыз жағдайлар сақтандыру лизингтік төлемдер комиссиялар; төлемді кешіргені үшін пения, сатып алу мүмкіндігі даулар мен арбитраждарды қалыпқа келтіру; кешіктіру шарты; қажетті ақпаратты беру міндеттемесі; тараптардың қолдары орналасқан жері қосымша сипаттама; қалдық құнын кепілдеу; банктердің кепілдемесі .

Лизинг берушілерге лизингтік төлемдердің қайтатындығына кепілдеме беру, лизинг жобаларына қатысушылар арасында тәуекелді бөлу арқылы әр түрлі кепіл заттарын, айталық өнімділігі жоғары бағалы қағаздарын беру және сақтандыру жолымен , кей жағдайларда мемлекеттің кепілдемесімен жүзеге асырылады.

Факторинг. Факторинг қаржы лизингі сияқты банктік қызметте қолданылатын мәміленің және коммерциялық банктердің ең көп таралған делдалдық қызметтің бір түрі болып табылады. Факторинг мәмілесінің түрі англо-саксондық елдерде ең алғаш рет пайда болды. Факторинг алғашқы кезде Х1Х ғ аяқ кезінде 1889 ж Англияда және кейіннен АҚШ-та ең алғаш рет қолданылды.

Қазіргі таңда факторинг өнеркәсібі жағынан дамыған Баыс Еуропа елдерінің банктік қызметтерінде кең тараған және Қазақстанның банктік қызметінде үлкен қолданысқа ие.

Батыс елдерінде факторинг операцияларын арнайы мамандырылған корпарациялар жүзеге асырылады және банктік операциялардың ең танымал түрі болып танылады. Факторинг операцияларын бүгінгі көлемі (ішкі және хықаралык фкторингті қосқанда) мынадай :Еуропа 56 %, Америкада – 30 %, Азия және Тынық мұхит жағалауындағы елдерде – 13 % және Африкада 1%.

Шетел факторингі - бұл ұқсас және компаниялар үшін қаржыландыру көзіне сілтейтін қысқа жолды білдіреді.

Факторинг сатушылардың сатып алушыларға сатылған тауары үшін уақытын кешіктіріп төлеуге беретін тауар нысанындағы және ашық шот түрінде рәсімделетін коммерциялық несиенің болуын сипаттайды.

Факторинг клиенттің айналым капиталын несиелеумен ұштасатын, сауда – комиссиондық операциялардың бір түрі. Бұл жерде факторинг компания клиенттің шотын 90 % дейін төлеу шартымен сатып алады.

Факторинг - бұл тауарларды немесе қызметтерді жабдықтаушыдан төлем құжаттарын сатып алуды білдіреді. Факторингтің мақсаты – кез келген несиелік операциялардың ажырамас бөлігі болып табылатын тәуекелді қалпына келтіру. Нарық экономикасы дамыған елдерде төлемдердің сақталу мерзіміне басты көңіл аударылады. Факторинг компаниялар мен банктердің фактор бөлімдерінің қызметі жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы қатынастардағы тәуекелдер мен төлемдер мерзіміне байланысты мәселелерді шешуге бағытталады.

Факторинг – жабдықтаушы – клиенттің жабдықталған тауары мен көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем талабын (шот – фактурасын) банкке сатумен байланысты комиссиондық – делдалдық операция. Сонымен қатар қазақстанның банк және банктік қызмет туралы заңының 3 бабына сәйкес – банктік қызмет қатарына факторинг операциялары жатады.

Нарық экономикасы дамыған елдерде факторинг компаниялардың көбіне еншілес фирмалары ірі банктермен бірігіп жұмыс жасайды.

Факторинг операцияларына үш тарап қатысады:

1. Факторингтік компания (банктің факторинг бөлімі) - өздерінің клиенттерінің шот – фактураны сатып алатын арнайы мекеме.

2. Клиент (тауарды жабдықтаушы, несие беруші) – факторинг компанияисымен келісім - шарт жасасуды өнеркәсіптік немесе сауда фирмасы.

3. Кәсіпорын (қарыз алушы) – тауарды сатып алушы фирма .

Факторинг мәмілесін ұйымдастыру 3 схемада көрсетілген [1].

Факторинг мәмілесі жүзеге асырудан бұрын толық талдау жұмысы жүргізілген. Кәсіпорыннан тапсырыс алғаннан соң факторинг компания немесе банктің фактор бөлімі бірінші – екінші апта ішінде клиенттің экономикалық және қаржылық жағдайын зерттейді.

Факторинг ұйымдастыру сызбасы (3 схема)