- •Алматы 2013
- •§ 1. Халықаралық жеке құқық түсiнiгi және атауы
- •§ 2. Халықаралық жеке құқықтың мазмұны мен мәнi
- •3 Жағдай ажыратылады.
- •§ 3. Халықаралық жеке құқықтың құқық саласы ретiндегi мәнi
- •§ 4. Халықаралық жеке құқықтың құқық жүйесiнде алатын орны
- •§5 Халықаралық жеке құқықтың қайнар көздері.
- •§ 1. Коллизиялық ереженiң (норманың) түсiнiгi және маңызы
- •§ 2. Коллизиялық ереженiң құрылымы және оның түрлерi
- •§ 1. Шетел құқығының қолдануының жалпы түсінігі
- •§ 2. Шетел құқығы нормаларының мазмұнын анықтау.
- •§ 3. Өзара түсіністік
- •§ 4. Кері сілтеме жасау және үшінші елдің құқығына сілтеме жасау
- •1879 Жылға дейінгі Renvoi тарихы
- •5 Заңында бұл мәселе мүлде қарастырылмаған елдер
- •§ 5. Жария тәртіп туралы ескерту
- •§ 6. Императивтік нормаларды қолдану
- •§7 Көп құқықтық жүйелері бар елдің құқығын қолдану
- •§ 1. Халықаралық-құқықтық реттеудегі «жеке тұлға» түсінігі
- •§ 2. Халықаралық жеке құқықтағы жеке тұлғалардың классификациясы.
- •§ 3. Жеке тұлғаның жеке заңы
- •§ 1. Заңды тұлғалардың ұлты мен статуты
- •§ 2. Қазақстан Республикасындағы шетелдік заңды тұлғалардың құқықтық жағдайы
- •§ 3. Қазақстандық заңды тұлғалардың шетелдегі қызметі (тарихи шолу)
- •§ 4. Халықаралық заңды тұлғалар
- •§1 Мемлекеттің халықаралық-құқықтық иммунитетінің негізі.
- •§2 Мемлекет иммунитетiнiң түсiнiгi мен элементтерi.
- •§3. Халықаралық жеке құқықта мемлекет иммунитетiнiң теориясы.
- •§4 Мемлекеттік заңды тұлғалардың құқықтық мәртебесі.
- •§5 Сот тәжірибиесіндегі мемлекет иммунитетінің қағидасы.
- •§6 Mемлекеттердің иммунитеті және меншігі туралы ұлттық заңнамалар
- •§1 Меншік құқығының түсінігі
- •§2 Меншік құқығындағы коллизиялық мәселелері
- •§3 Меншік құқығындағы Ұлттандыру мәселесі
- •§4 Шетел инвестициясын реттеу мәселесі
- •Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды аймақтық және көп жақты реттеу
- •§8. Сыртқы экономикалық мәмілелерді құқықтық реттеу сипаты.
- •§1 Халықаралық сипаттағы шарттық міндеттемелердің түсінігі
- •§2 Сыртқы экономикалық мәмілелерді құқықтық реттеу сипаты және орны
- •§3 Міндеттемелік статут
- •§4. Қолданылатын құқықтың түсінігі.
- •§5Тараптардың еркі
- •§6 Аса тығыз байланыс заңы – proper law және басқа коллизиялық ережелер
- •§7Қазақстан Республикасындағы сыртқы экономикалық мәмлілердің жаңа түрлері.
- •Лизинг операциясының техникасы (1 схема)
- •Лизинг операциясының техникасы (2 схема).
- •Факторинг компания
- •Факторингтік операциялар (Схема 4)
- •Факторингктік операциялар
- •Форфейтор мәмілесінің техникасы (5 схема)
- •Экспортер
- •Импортер
- •Форфейтор - банк
- •Халықаралық жеке құқықтағы есеп айырысу қатынастары
- •§1 Халықаралық есеп айырысу қатынастарының түсінігі мен мазмұны.
- •§2 Халықаралық есеп айырысу саласындағы халықаралық әдеп-ғұрыптардың унификациялануы.
- •§3 Халықаралық коммерциялық операциялардағы есеп-айырысулардың нысандары.
- •§4 Валюталық тәуекелді сақтандыру шаралары ретінде – валюталық ескертпелер.
- •§5 Халықаралық есеп айырысу қатынастарына банктердің қатысуы.
- •Халықаралық тасымалдау
- •§1 Халықаралық тасмалдаудың түсінігі және тасымалдау шартының халықаралық сипаттамасы
- •§2 Теміржол тасымалы.
- •§3 Халықаралық әуе тасымалы
- •§4 Халықаралық теңіз тасымалын материалды-құқықтық және коллизиялық-құқықтық реттеу
- •§1 Халықаралық жеке құқықтағы еңбек қатынастарының жалпы сипаттамасы
- •§2 Халықаралық жеке құқықтағы еңбек қатынастардағы коллизиялық байламдар
- •§3 Халықаралық жеке құқықтағы еңбек қатынастарын халықаралық шарттарда және Қазақстан Республикасы заңнамаларында құқықтық реттеу тәсілдері
- •12 Тарау Халықаралық жеке құқықтағы деликт мәселесі
- •§1 Деликт түсінігі
- •§2 Зиян келтіруден туындайтын міндеттемелердің коллизиялық құқықтық мәселесі
- •§3 Қазақстан Республикасындағы деликт мәселесі
- •§3 Шетелдегі деликт мәселесі
- •§1 Авторлық құқықты халықаралық
- •А) «Берн» одағы.
- •1896 Жылғы Париж конференциясы.
- •1908 Жылғы Берлин конференциясы.
- •1914 Жылғы Қосымша Берн хаттамасы.
- •1928 Жылғы Рим конференциясы.
- •1948 Жылғы Брюссель конференциясы.
- •1967 Жылғы Стокгольм конференциясы.
- •Ә) «Американаралық конвенциялар»
- •Б) «Авторлық құқықты қорғау туралы Дүниежүзілік конвенция»
- •§2. Қазақстан Республикасының авторлық құқықты қорғау жүйесінің дамуы.
- •А) Қазақстан Республикасының авторлық құқығындағы жалпы ережелер. Авторлық құқық нормаларының әрекет етуі.
- •Авторлық құқық объектілері.
- •Авторлыққа байланысты негізгі ережелер.
- •Б) Қазақстан Республикасының авторлық құқық заңдылығындағы қиыншылықтар туғызатын мәселелер.
- •Патенттiк құҚыҚ жӘне ҚазаҚстан Республикасынан тыс жерде тауар таҢбаларын ҚорҒау
- •§ 1. Патент құқығының түсiнiгi мен мазмұны
- •§ 2. Патент берiлетiн интеллектуалдық меншiктiң негiзгi объектiлерi
- •§ 3. Қазақстан Республикасының аумағында интеллектуалдық меншiк бойынша әрекет ететiн халықаралық конвенциялар
- •§ 4. Патент жүйесiн қалыптастыратын халықаралық құқық органдары
- •§ 5. Қазақстан Республикасында патент қатынастарын реттейтiн ұлттық заңнама
- •§ 6. Қазақстан Республикасында патент қатынастарын жүзеге асыратын органдар
- •ХалыҚаралыҚ жеке құҚыҚтаҒы отбасы құҚыҒы
- •§ 1. Отбасы құқығы саласындағы коллизиялық мәселе
- •§ 2. Некеге отыру және некенi тоқтату
- •§ 3. Ерлi-зайыптылар арасындағы және ата-ана мен
- •§ 4. Халықаралық жеке құқықтағы бала асырап алу, қамқоршылық пен қорғаншылық институттары
- •§ 6. Шетелдік асырап алу қатынастарына байланысты балаларды қорғау және ынтымақтастық туралы Конвенция аясында реттеу (29.05.1993ж)
- •1.Халықаралық жеке құқықтағы мұрагерліктің түсінігі және жалпы сипаттамасы.
- •2.Өсиеттің негізі.
- •3.Өсиет нысаны.
- •4.Шетел мемлекеттерінің заңнамалары.
- •5.Мүліктің иесіз қалғандығының ұғымы және тану жағдайлары
- •6. Иесіз қалған мүліктің мемлекетке өтуі және заңи негізгі өтуі.
- •1.Халықаралық коммерциялық арбитраждың түсінігі мен түрлері
- •1) Реттеу пәні бойынша:
- •2) Әрекет ету мерзімі бойынша:
- •3) Құзырет шеңберінде:
- •Пайдаланған әдебиттер: Негізгі әдебиеттер
- •Қосымша әдебиеттер
- •Мазмұны
§1 Халықаралық жеке құқықтағы еңбек қатынастарының жалпы сипаттамасы
Шетел жұмыс күшін пайдалану бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі. Қызмет көрсету, өнім өндіру үшін және олармен алмасуда қолданылатын ақпараттық және тасымалдаушы желілердің қауырт дамуымен сипатталатын қазіргі әлемдік экономикада халық қозғалысының белсенділігі артып келеді. Адамның халықаралық қозғалысы қазіргі әлемнің өзіне тән сипатына және жаһандану үрдісінің айнымас бөлігі болып табылады. Жаһандану үрдісіндегі көші-қонның қоғамдық даму үрдісіндегі өзектілігіне байланысты БҰҰ Бас хатшысының баяндауы бойынша, халықаралық көші-қонды дамытудың өзгешелігі, әлемдік жүйедегі көші-қонның негізгі элементі болуы, сауда, қаржы сияқты әлемдік деңгейде назар аудару керек1. Шетел жұмыс күшінің дамуы, көшіп-қонушылар құқығының қорғалуын қамтамасыз ету, көші-қон үрдістерін экстремизм мен терроризм мақсатында пайдаланумен байланысты қауіптерге қарсы тұру. Мемлекеттердің көші-қон саясаты еңбек күшінің экспортаушы елдеріне қатысты қаншалықты көлеңкелік еңбек нарығының кеңеюін ушықтырушы фактор болып табылады, себебі квоталау мен лицензиялаудың мемлекеттік жүйесі көлеңкелік жұмысшылар секторына мемлекеттің талаптарына жауап бермейтін жұмысшыларды ұсынады. Бұл тұста, көптеген мемлекеттердегі көлеңкелік секторды бақылау бойынша келесідей шаралар белгіленді: квота беруді, лицензиялауды, репатриацияны, депортацияны ұйымдастыратын қатаң көші-қон бақылауы; жасырын жұмысшылар күшін пайдаланатын жұмыс берушілерге айыппұл санкцияларын қолдану; заңсыз көші-қонға жол бермеуге бағытталған сәйкес халықаралық келісім-шарттардың жасалуы.
§2 Халықаралық жеке құқықтағы еңбек қатынастардағы коллизиялық байламдар
Шетел элементімен күрделенген қатынастарда, бір еңбек қатынасын реттеуде екі немесе одан да көп мемлекеттердің заңдары бәсекелестікке түседі. Осындай кезде қай елдің заңын қолданылатын шешуіміз керек. Қазіргі кезде доктрина мен тәжірибе бұл жағдайларды коллизиялық нормаларды қолдану арқылы шешеді. Коллизиялық нормалар дауды шешуге қолайлы мемлекеттің заңнамаларындағы материалдық нормаларға сілтеме жасайды.
Еңбек құқығындағы коллизиялық мәселені шешу үшін дүние жүзілік тәжірибеде келесі байламдар қолданылады:
Тараптардың еркіндік заңы - lex voluntatis
Еңбек ету орнының заңы - lex loci loboris
Ұйым орналасқан жер заңы - lex loci deligationis
Ту елінің заңы - lex flagi
Жұмыс берушінің жеке заңы- lex patrie; lex nationalis
Жалдау мәмілесін жасап отырған елдің заңы - lex loci contractus
Proper of the law - lex causae
Франция, Бельгия, ФРГ және т.б. елдерінде еңбек қатынастарын реттеуде азаматты құқықтық концепияларында Lex voluntatis кең таралған. Ол басым заңды таңдау құқығы еңбек шартының тараптарына берілген. Бұл байлам көптеген мемлекеттерде қолданылады, алайда кейбір мемлекеттердің заңнамалары мен сот тәжірибесінде жасырын түрде шектеулер қойылған. Халықаралық жеке құқықта lex voluntatis асыра пайдаланушылық мүмкіндігі көп байқалады.
Австрия, Испания, Швейцария, Нидерланды, Бразилия заңнамаларында lex loci laboris негізгі коллизиялық байламы ретінде ғана емес, сондай-ақ халықаралық келісімшарттарда (көбінесе 1980 шарттық міндеттемелерге қолданылатын Рим конвенциясы) бекітілген. Жұмысшының жұмыс орындалатын жерінің заңы деп lex loci laboris талқыланады. Франция, Бельгия және басқа да мемлекеттерде еңбек қатынастарын реттеу үшін азаматтық құқықтық концепциялар қолданылады. Осы салада әдеттегі институттар мен халықаралық жеке құқықтың нормалары қолданылады. Бұл ең негізінен тараптардың еркінділігін шектеу болып табылады. Ұлыбритания, Италия мемлекеттерінің сот практикасында құқық таңдау еркіндігін шектелмейді. Егер кәсіпорын бір мемлекетте, ал басқару органы басқа мемлекетте орналасса, жұмыс орнының заңы болып, кәсіпорнының орналасқан жері болып саналады. Жұмысшы бірнеше мемлекеттерде жұмыс жасаса және оның әдеттегі жұмыс орнын анықтау мүмкін болмаса, онда Австрия заңы бойынша жұмысшының тұрғылықты жері немесе өз қызметін қөбінесе жүзеге асыратын жердің заңы қолданылады. Бұл байламның бір кемшілігі жұмыс берушінің жағдайы ауқымды қорғалады және олар бұл байламды асыра пайдаланады.
Lex loci laboris тек ұзақ мерзімде жұмыс істейтін жұмысшыларға қолданылады.
Басқа мемлекетке іс сапармен жіберілген жұмысшыға мекеме орналасқан мемлекет, яғни іссапарға жіберуші, заңының қағидасы қолданылады. Ол дегеніміз lex loci deligationis.
Келесі байлам lex flagi. Су немесе кеме көліктерінде жұмыс жасаушы жұмысшының еңбек қатынастары көлік құралы тіркелген мемлекеттің заңымен реттеледі.
Италия, Франция және т.б. елдердің теңіз көлігінде ту заңы, Албанияда әуе және су көліктері тіркелген елдің заңы қолданса, Венгрияда теміржол мен автомобиль көліктеріне тасымалдаушының заңы қолданылады. Сондай-ақ кейбір мемлекеттерде бірлескен тұрғылықты орнын қолдану түрі байқалуда.
Жұмыс берушінің жеке заңы – lex personalis, lex societatis. АҚШ және Англия заңнамаларына сәйкес, жалдау шартын жасасқан мемлекеттің заңы, еңбек қатынастарын реттейтін шарт осы мемлекеттерде жасалса, жергілікті құқық қолданылады.
Жұмысшының еңбек құқығы, әрекет қабілеттілігінің жеке заңы бойынша анықталады. Мысалы: Англия мен АҚШ заңнамасында шетел азаматы өз заңы бойынша әрекет қабілеттілігі жоқ болса да, ол шарт жасасқан жердің заңы бойынша әрекетке қабілетті деп танылса, онда lex loci contractus қолданылады.
Жақын құқықты, lex causae, қолданудың негізгі максаты: біріншіден lex voluntatis асыра пайдаланушылыққа жол бермеу; екіншіден келісімшарты таныс емес құқыққа бағындырудан сақтау.
Федосееваның оқулығы бойынша Венгрлік құқық астарынан келесідей қосымша коллизиялық байламдар қалыптасқан:
Тағайындаушы органның немесе сайлаушы ұжымының жеке заңы
Жұмыс берушіңің жеке заңы, егер де ол бірнеше мемлекеттерде жұмыс атқарса;
Венгірлік заң, егер венгірлік еңбек етушілердің іссапар барысымен шет елге шығу кезінде;
Тасымалдаушының жеке заңы халықаралық тасымал шеңберінде пайда болған еңбек қатынастарын реттейді.
Алайда, нақты бір мемлекеттің құқығы коллизиялық нормаларды жекелей дифференцияласа да, олар еңбек жағдайларының әр алуандығымен еңбек қатынастарының барлық элементтерін қамти алмайды. Дегенмен де, Қазақстан құқығында халықаралық жеке еңбек қатынастарына қатысты қоллизиялық нормалардың жүйесін дайындағанда, осы саладағы шетел тәжірбиесін пайдалануымыз қажет. Соңғы жылдарда, әр түрлі мемлекеттердің заң шығарушы органдары нормативтік актілерде еңбек аясында заң қақтығыстары жағдайларының орын алуын көрсетеді. Дания, Венгрия, Испания, Австрия мемлекеттерінің халықаралық жеке құқық туралы немесе азаматтық кодекстердің сәйкес тарауларында арнайы тарауларында арнайы еңбек коллизиялық нормалары бар.
Қазіргі ҚР заңнамасында және бұрынғы Одақ мемлекеттерінде халықаралық еңбек қатынастарына байланысты коллизиялық нормалар бекітілмеген. ҚР “Еңбек туралы Кодесінде” (15.05.2007 ж.); АК ерекше бөлімінде енбек қатынастарына қатысты коллизиялық нормалар жоқ.
Ескерте кететін жайт, АК бабында, жеке тұлғаның әрекет қабілеттілігі оның жеке заңымен анықталады. Бұл байланымды заң ұқсастығы реттінде жеке тұлғаның еңбекке әрекет қабілеттілігін анықтағанда қолданады. Сондай-ақ, нормативтік актілерде әр түрлі коллизиялық байламдар бар. Мысалы: “Шетел инвестицтялары туралы” ҚР заңында (27.12.94 ж. –күші жойылған) келесі екі коллизиялық байланым қарастырылған: негізігі – lex voluntatis және субсидарлы – lex loci laboris.
ҚР аумағында орналасқан құрылтайшылары немесе меншік иелері толығынан немесе ішінара шетелдік заңды немесе жеке тұлғалар болып табылатын ұйымдардың қызметкерлеріне ҚР Еңбек туралы заңдары қолданылады. Демек, бұл заң lex loci laboris-ті заңды түрде бекітіп отыр.