Әдебиеттер:

Негізгі:

Вуколов В.Н. История и теория международного туризма.-Алматы, 2002.­221 с.

Ердавлетов С.Р. История туризма. Развитие и научное изучения. - Алматы, 2003. - 215 с.

Вавилова Е.В. Основы международного туризма: Учебное пособие. – М.Гардерики, 2005-160 с.

Воронкова Л.П. История туризма и госеприимства: Учебное пособие. – М.: ФАИР – ПРЕСС, 2004-304 с.

В.А. Квартальнов, «Теория и практика туризма», М., «Финансы и статистика», 2003

Гуляев В.Г. «Организация туристской деятельности», М.: Нолидж, 2006

Қосымша:

«Казахстан - 2030» Н.А.Назарбаев послание президента страны народу Казахстана Алматы

С.Р. Ердавлетов, «Основы географии туризма», Алма-Ата, 1992 г.

Квартальнов В.А. Ввдение в специальность, Москва 2002 – 119 с.

Квартальнов В.А. Туризм, Москва 2002 – 277 с.

Программа развития туризма в РК на 2003-2005 гг.

Интернет көздері

7-Дәріс тақырыбы : СССР-дегі туризмнің даму тарихы (1917-1991ж арасында)

Дәріс мақсаты: СССР-дегі туризмнің даму тарихын ашу.Ресейдегі туризмнің дамуы.

Тақырып бойынша негізгі түсініктер:СССР-дегі туризмнің даму тарихы(1917-1991ж арасында)Ресей империасындағы туризмнің дамуы. 1917-1991 жж. туризмді қалыптастыру факторлары.

Дәріс жоспары:

1. Ресей Федерациясындағы туризм қайта құру бағыты

2. Ресей империасындағы туризмнің дамуы.(1917-1991)

Дәріс тезистері

1. 1917-1991ж арасында туризмнің дамуы мен КСРО-да туризмнің дамуы

Шетел туризм деген сөзді 18 ғ. орыс дваренині шетелге барып қызығып білім толықтырып келді,содан бастап таралды. 1777 жылы Вениамин Гениш Европа елдеріне ұжым тобымен шығу.19ғ.2 жартысында саяхат сүйюшілер бірге бастады.1875 жылы Лондонда 1Әлемдік таудағы әлемді саяхатты сүйюшідер бірігіп ағылшын альпі клубын ашты.19ғ.60 жылдарында ағылшындардың клубтары Австралияда, Италияда, Швецарияда ашылды. 19ғ. 90 ж басында еуропа елдерінде АҚШ жалпы мүшелердін саны 120 мың болды.Ресейліктердін ортасында 19 ғ. аяғында Қырым таулы клубы әйгілі болды. 25 қаңтар 1890 жылы Одессада Қырым таулы клубы ұйымдастырылды. Ішкі істер министірлігі жарлыққа келесі міндеттерді қойды; Ең бірінші Қырым тау клубында геологиялық, географиялық флора, фаумен этнографиялық, архиологиялық,тарихи мәліметтермен әңгімелеу «Қырым тау клубының жазылулары» 1891 жылы 1 рет шықты, одан 25 жыл басылымда жүрді.19 ғ. аяғында 2 дөңгелекті велосипед, оны бай адамдар ойын сауыққа, қаладан тыс жерлерге шығуға арнады. 1910 жылы саяхаттаушыдар әділ қазылар мен қоғам бюролары қөбейді, 1915 жылдын аяғында 100 ге жуық ұйым.19 ғ. ,аяғында 20 ғ.басында Ресейде бірінші болып д.ж. айналып шыққан және саяхатты ұйымдастырған, харбиндік А.П Панкратов достарымен 10 тамыз 1911 жылы велосипедпен жер шарын айналуға аттанады. Панкратовтын достары Читаға дейін жолды жүріп өтіп, кері қайта келеді.

ХІХ ғасырдың ортасында нақтылап айтқанда 60 – жылдары туризм тек Ұлыбритания бойынша ғана емес, сонымен қатар Ұлыбританияның және Америка Құрамма Штаттының арасында туризмді дамытуға үлесін қосып круизді туризмді дамытқан болатын.Кейінгі жылдары туристік фирмалармен қатар туристік агентіктер Францияда,Италияда, Швейцарияда,Испания да тағы басқа Европаның елдерінде пайда бола бастайды. Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін туризмде туристік тасымалдау көбінесе теміржол және теңіз арқылы жүргізілетін.Теңіз кемелеріде жоғары деңгейде дамыған болатын. Сол кездерде үлкен круиздік саяхат жасауға бейімделген,Үлкен корабльдердің жылдамдығын, комфорттық жағын,техникалық жоғары деңгейде болуында ескеретін.1907жылы мұхитқа трансатлантық үлкен лайнерлер, оларға жататындар“Сириус’’,‘‘Лузитания‘‘Мавританиякемелері судың сыйымдылығы 30 мың тонна, жылдамдығы 26 км сағатына болған. 1912 жылы -‘‘ Титаник’’– 52 мың тонна, 1914 жылы ‘‘ Император’’және‘‘Фатерланд’’–50 мың тонна сыйған және осы лайнерлер мұхиты 1 аптада кесіп өтетін болған. Сонымен қатар алыс саяхатарға өзінің сапарларына күнделікті рейстарына “ КУИН МЕРРИ’’ шыға бастады. Оған 80 мың су сиятын, ал жылдамдығы 30 км сағатқа теңелген. Бірінші дүниежүзілік соғыс кері әсерін тигізді, туризмнің дамуына әсіресе халықарлық туризмге кері әсерін тигізбей қойған жоқ.Сонымен қатар соғыстың әсерінен авияцияда кең қолданысқа ие бола бастаған болатын. Теміржолды дамыту мен қатар автомобильді дамыту, және авияцияны адамдарды тасмалдауды да көзделген болатын. 1924 жылы Ұлыбританияда шағын авияциялық тасмалдау жолдарына “Империэл эйрвейс ” компаниясы 2 жыл өткен соң 16 мың жолаушыларды тасмалдаған болатын. 1932 жылыдары 48,2 мың жолаушыларды тасмалдаған болатын, ал 1935 жылы 200 мың жолаушылар тасыладаған болатын.1938 жылы 222 мың жолаушыларды тасымалдаған. Европа мемлекетері мен Америка Құрамма Штаттарының әр түрлі авиакомпаниялары жалпы ұзындығын алғанда 350 мың километрді құраған болса, ал жолаушылар санын алсақ 23 миллион адамды құраған болатын.ХХ ғасырдың 20 жылдары Велцебахтың жіктемесі пайдаланыла бастаған болатын.Ол 6 деңгейлі жіктемені жасаған. ХХ ғасырдың 20-жылдары географиялық туризмнің дамуына шетелдіктерде өз үлесін тигізе бастады. 1925 жылдары туризмнің тармақтары Гагада бірінші конгресте Халықаралық туризм жөнінде кең ауқымда қарастырылған болатын. Ондағы талқыланған мәселе ол туристік индустрияны дамыту мәселесі құрылым негізін қарастыру болып табылған болатын.Осы мәселені қарастыруға шетелдік мемлекетер қарамағынан дамыған капиталистік мемлекетермен қатар, дамушы мемлекетер де қатысқан және жалпы конгреске қатысқан 14 мемлекетерден делегациялар келген. Негізгі мәселе ретінде түризм индустриясын қараған және туризм экономиканың бөлігі ретінде қарастырған болатын. Екінші дүниежүзілік соғыстың кесірінен халықаралық туризмнің көлемі мен сұранысын тез арада төмендетті. Соғыс біткеннен кейін туристік ресурстар мен оған деген сұраныстардың пайда болуынан туындаған болатын. Осы проблемалардан кейін, туристік сұраныс пен кадрлардың дайындалуы қолға ала бастаған болатын. Осы кезден бастап туристік сұраныстар кең көлемде қолданысқа ие бола бастады.Онда халықаралық туризмнің Европа мемлекетерінде дамып гүлдене бастаған кезеңі еді. Туристік сұраныс сонымен қатар Америка Құрама Штаттында және Канада да кең көлемде қамтыла бастаған.Сонымен қатар Латын Америкасында туризм индустриясы халықаралық деңгейде дами бастады. Әсіресе Мексика да,Панамада, Куба мемлекетерінде өзінің жаңа бастауын ала бастаған болатын. 1948 жылдарынан бастап Жапония мемлекетіне шетелдік туристерге келуге рұқсат берілген болатын. Осыдан бастап шетелдік туристер ағыла бастады. 1950 жылдан бастап шетелдік туристедің ағылуы қарқынымен дамыды. Әсіресе дүниежүзі бойынша туристердің ағылуы, саяхатауы жылдан жылға артып отырған болатын. Бұрынғыдан екі есе көрсеткішті көрсеткен болса, сол уақытқа дейін есептесек жалпы жоғары деңгейін алатын болсақ 25 миллион туристерді құраған болатын. 1947 жылдардан бастап туристік инфрақұрылымының жоғарылау деңгейі индустрияның деңгейін жоғарылата бастағанын көрсетті. Сол кездерден бастап туризмді дамыту кең етек жая бастады. Кейбір елдер туризмді саясатпен және мемлекетердің арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастарды байланыс тырып,қоғамдық, әлеуметік, мәдени аспектілер ретінде қарастырып осындай бағыттар үшін де халықаралық туризмді дамытқан.1950 жылдары халықаралық туризмнің жоғарылау деңгейі және круиздік сапарлар дами бастаған. КСРО– да 1952 жылы В. В. Дубкович туризмге лайықты қысқа және сәтті толық анықтамасын берген. 1960 жылдары туристердің шетелдерге шығушылардың жалпы көлемі орта есепен алғанда 71 миллион адамды құраған болса, сол жылдардың соңғы есебімен есептегенде 3 пайызға өскен болатын. 1961 жылдары одан екі есе арта бастап, жылдан жылға өсе бастап және дами түскен болатын.1962 жылы Қазақ ССР-інде тұңғыш туристік конференциясы өтті,ол туризмнің дамуы көрсеткен.Негізгі мәселе ретінде түризм индустриясын қараған және туризм экономиканың бөлігі ретіндетін ол ғылыми-техникалық революцияның әсіресе авиациялық транспортың өсуі.Егер 1950 жылдардағы санағына сүйенсек самолеттің билеті 1мың $ құраған болса, ал 1960 жылдары авиатарифер әсіресе туристік тасымалдау көлемі 3 – 4 пайызға төмендеп кеткен.1961 және 1971 жылдар аралығында туристік индустрия кең етек жая бастаған болатын. Туристік индустрияны айтатын болсақ осы жылдары туристік индустрияның әсіресе туристік бизнестің дамуына көптеген әсерлерін тигізген блатын.Осы жылдары шетелдік туристердің келуінің ең жоғарғы деңгейі алатын болсақ ең жоғары көрсеткіші 1971 жылы 168,4 миллион адамды құраған.

Халықаралық туризмнің КСРО – дағы туристік сұранысты қамтуы жоғарғы деңгейде Европа елдерімен салыстырғанда әлде қайда даму қарқыны үстінде еді. Халықаралық туризмнің дамуы Европада, Африка және Латын Америкасында орташа деңгейде болатын. Ал Таяу Шығыс елдерінде жоғарғы деңгейде болатын және осы елдермен салыстырғанда үш есе үлкен болатын. Оңтүстік Азияда бес есе, Шығыс Азия мен салыстырғанда 10% жоғары болатын.80 – жылдары халықаралық туризм үлкен экономикалық байланыс жүйесіне айналды. Осы уқытта бір қалыпты,тұрақты пайда түсіру көзіне айналды. Сонымен қатар туристік сұранысты іске асыру көзіне айналды.Қоғамдық аспекті ретінде 80 – жылдары туристік қызмет көрсету саласы халыққа қызмет көрсету саласы ретінде танылды. Осыған орай туристік инфра құрылымының ретінде туристік сұраныстың толық қанды қамтамасыз ету көзіне айналды. Осы жылдары туризмнің инфрақұрылымының турлардың жоғарлауы қызмет көрсету саласы, қонақ үй саласы мейрамханалардың бағасының жоғарлауы тарифтердің жолаушылар тасымалдауы бағасы жоғарлай бастаған болатын.

Тарифтердің жоғарылауынан кей жағдайларда туристік сұраныстың тұрақты болмауына әкеліп соқтырған болатын. Осыған байланысты туристердің инфрақұрылымындағы елдегі экономикағада әсерін тигізбей қойған жоқ. Әсіресе Виза алу жолдарының біршама өзгерістеріне әкеліп соқтырған болатын.Елдердегі КСРО-елдеріндегі туризм индустриясына әсерін тигізген болатын. Туризм индустриясың КСРО–дағы жағдайы түрлі проблемалармен тіркесіп жатты. Кері әсерлері мен жақсы әсерлері болды. Мәселен шетелдік туристердің Қазақстанға келуі ,елімізде халықарлық туризмнің дамуына әкелді. Осындай жақсы жақтары мен қазақстаның экономикасының дамуы қазақстанның туризмінің дамуының бастамасы болды. Міне осындай жақсы жайтарын айта кеткен жөн. Көптеген зерттеушілердің айтуы бойынша барлық өтілген жолдар туралы неміс ғалымы Ф.Рихтгофен өзінің «Қытай» деген әдебиетінде 1877 жылы жазған. Бірақ экономикалық тарихы айтулар бойынша Петрова осы «Қытай» деген әдебиетті антикалық дәуірде пайда болды деген. Римдіктер Ұлы Жібек Жолын «серикум» ол оның өндірушілер мен көпестерін «серами» деп атаған. Клавдия Птолемейдің нақты жауабында, яғни оны жолы«Жібек Жолы» деп есептеген 23-ші «Тарих» деген кітабында.Ежелгі дүние тарихында Қазақстан бойынша ұйымдастырылған алғашқы саяхаттар б.э.д. ІІІ-мыңжылдықта құрыла бастаған глобальді туристік объект–Ұлы Жібек жолымен байланысты. Зерттеушілер тіпті б.э.д. өз еңбектерінде Қытай туралы мәліметтер келтірген және бұл елге барар жолды сипаттаған.Б.э.д.ІІғ-да бұл мәселелерге өзінің «Географиялық басшылық» деген еңбегінде көп көңіл бөлген Клавдий Птолемей болатын. Дәл осы кісі, бізге 1-ші жеткен, кейін Ұлы Жібек деп аталып кеткен жолдың сипаттамасы пайда болады. Зерттеушілердің көпшілігі ұлы трассаға бұл атауды өзінің «Қытай» деген 1877ж шыққан кітабында Ф.Рихтгофен берген деп санайды. Ұлы Жібек жолының ұзақ қалыптасу процесі–бұл келе-келе батыс және шығыс, антикалық дүние және Қытай өркениеттерін танудың куәсі.

Әдістемелік нұсқаулар:

Дәрісті меңгеру үшін 1777 жылы Вениамин Гениш Европа елдеріне ұжым тобымен шығу. 19ғ.2 жартысында саяхат сүйюшілер бірге бастады.1875 жылы Лондонда 1Әлемдік таудағы әлемді саяхатты сүйюшідер бірігіп ағылшын альпі клубын ашуы ұғымдарына ерекше назар аудару керек. Өйткені, тақырыпқа байланысты осы ұғымдар толығымен қарастырылған. Зерттеушілердің көпшілігі ұлы трассаға бұл атауды өзінің «Қытай» деген мәліметтер келтірілген. Жұмыс барысында негізгі ұғымдарға көп көңіл бөліп, оларды терең түсінуге ерекше көңіл бөліңіз.

Бақылау сұрақтар:

1. Қай жылы Вениамин Гениш Европа елдерінен ұжым тобымен шықты

2. ХХ ғасырдың ортасындағы туризм.